VANGTLANG NUN‎ > ‎

FALAM HI A TUMSUK LANTA DING MAW

FALAM HI A TUMSUK LANTA DING MAW?

 

2013 ah, Kum 25 hnu ah Falam ka tlung tikah Falam ah mipum ziangzat an um ti ka sut hai ih 6,000 lenglo (dikciah maw ka fiah lo) an ti. Hakha hi 20,000 an um tiah in sim. Ramsung ramleng, mibur cangvaihnak pawl zoh tikah Chin mi thuanthu lakah Falam mibur pawl hi mibur thazang a derthawng vivo mi, a khawpi khal hi khaw inn hnen pawl thansoh rual ban lo in a taw tlai mi asi tiah ruattu an um ve. Cun Falam mipi, ramsung ramleng minung, upa, tlawngta, biaknak lam hruaitu, politicians, sumpai nei milian hrekkhat pawl ka kawm hai tikah Falam mipi pawl thinlung khawruah pawl khal hi tharthawh sal lo asile a tufang leitlun miphun thuanthu feh rero lai mi cu sim lo, Chin miphun thuanthu thawn khaikhawm khalah duhthu a sam lo zet. Mino pawl phuurmi, duhmi, lungrualnak bik pawl zoh khal asile duhtu a sam lo zet. Leitlun milai thuanthu, mibur thuanthu thawn pehpar mi thupi hlapi buaipi loin bulpak ei hawlnak fangah leitlun nun a hmang liamtu kan tam sinsin. Milai pumsa famkim cu lu, ke, kut, mit, hnar, tvp in a um theh vekin milai pitling pakhat cun bulpak, insang, khaw le ram, miphun, le leitlun par tiangah sersiamtu in a sersiam vekin tuanvo la in nunrah rahsuahtu si dingmi asi.

 

Thuanthu malte’n simsal asile Falam khua hi Chin ram khawlipi a rak si ih minung 5000 lenglo suakkhawm in Chin miphun thuanthu thlengnak hmun, lungrualnak hmun, Chin National Day tiah kawh dingmi thuanthu hramtohnak hmun a rak si. Asinan Chin ramkulh khawpi sinak, state level zung tumpipi pawl an thawn vivo ih dunglam kum 50 sung zoh asile thansohnak a mal zet. Ruahsan ding um lo tinak siloin Chin ramkulh sung khaikhawm tikah a hlan ih a dinhmun, Chin khawpi lakah khawpi bik sinak le zohso bik dinhmun a thlen sal nak ding cu lamhla zet ke a kar hrih a tul ti a fiang.

 

Mibur cangvaihnak zoh asile mibur thazang a mal zet ti a fiang. Biaknak, social, political party, pursum leilawnnak lam khal ah sisehla hlawm khawm zetin miphun pakhat dinhmun ah mibur thazang fingkhawi aw thei lo dinhmunah kan ding. Ramsung ka thlunlai ah Zawlte, Falam, Kalay Myo, Rangon, pawl ah siseh ramleng ah Khuala Lumpur, Australia, USA, Canada, ah Falam tonghmang umnak hmun pawl ah hruaitu upa, mino, kawhhran hruaitu pawl ka kom vivo tikah mibur thazang kan cak lo zet ti cu el theih asilo. Mipum mal le tam hnakin a um sun funkhawm zetin mibur tumtah, hmuisel nei in thazang funkhawm awknak a um lo zia a lang. Milai thuanthu cu milai in tuahcawp mi asi, miphun thuanthu cu mai miphun ciar in sermi asi, insang thuanthu cu insang in, bulpak thuanthu cu bulpak ciar in nitin nun in ngan mi asi. Ziangvek thuanthu Falam tong hmang miphun pawl in mibur thuanthu kan ngan timi cu thuanthu dungle hmai, kiang le kap, Chin/Burma, eitlhun huap thuanthu a thlir le khaikhawm thiamthu, mitvang cin cun an thei thiam ding.

 

Ruahnak lam ah mipi ruahnak fumkhawm lo, a tek darh tuk ih thlunmi nei lo, thluntu nei lo, mawlmang vak, bulpak, mibur kan tam tuk. Bulpak ei hawlnak, pumcawmnak ahcun Chin mi lak ah siseh leitlun miphun dang lakah Falam tong hmang pawl an niam ce nak ka hmu lo, Pathian thlawsuah hleice co in an sang sawn, duh an nung in, thiam hleice nei hlir an si mahmah. Mipi, le hruaitu lakah a sezawng ruahnak, thusia karhzaitertu lungput dik lo pawl rem tul mi a tam zet. Pathian thutak in biak inn lenglam ah, bulpak, insang, mibur, pawlkom, community le society nun tiang a huap lo, a ciahneh lo zia a lang. Falam tong hmang hruaitu pawl khawruahnak sungah leitlun thuanthu tuahthat ding, Chin miphun thuanthu tuahthat ding, Falam khawlipi, le miphun thuanthu tuah that ding tuanvo la in kekar dan hawl tlang hnak in tappi kom thu tuktak, bazar nuhmei thu tuktak pawl in hmun le caan a luah tamtuk. Biaknak lam in mission ruahnak kan neihmi pawl tla ruat that tulmi tampi a um. Zumlotu pawl lakah missionaries thlah cu kan zuam zet, zuam sinsin ding asi. Curualrual in a thleng aw rero mi milai santhuanthu santiluang kar lakah ziangvek in kanmah le kanmah, mibur miphun pawlkom cangvaihnak ah kan thleng awk a tul, tvp hrangah nasa ten sumpai, tikcu, ruahnak, thazang seng in kan hawl tlang a cu tuk zo. Miphun pakhat, Pathian pakhat betu dinhmun in mibur khuwltlawnnak lamzin tawpnak ziang asi, ziang tumtah kan nei, ziangvek tuanvo kan lak a tul, tvp sunmang ciahneh aw tu, thuanthu nung lamzin khihhmuhtu kan tla sam.

 

 

 

Fim zirnak lamah kan thansohnak tampi a um rualrual in mipi khaikhawmtu le mibur thuanthu tuahtha ding lamzin sialtu, social science department lam zirtu kan nei mal zet. Fimthiamnak a neitu pawl ramsung ramlengah Chin mi lakah pumpe in hnatuantu hmuh ding an mal tuk. Falam milesa pawl in kan mifim mithiam kan hman thiam lo ruangah asi thei, kan mifim mithiam pawlin ram le miphun an ngai pawimawh lo ruangah asi thei, a pahnih thu ruangah a tel veve in a lang. Biaknak lam hruaitu, politics, social, pursum leilawn ei hawlnak ah siseh leitlhun huap khawruahnak le cangvaihnak khaikhawm bantu mifim mithiam kan tlasam. Pathian in zovek khal a hmang thei, asinan ABC thiam lo cu Bible ngantu ah a hmang dah lo. Cuvek in mifim mithiam pawl a hmannak a dangih zirnak nei lo pawl a hmannak a dang ve. Kan Pathian cu mi aa pawl ih Pathian asilo, mi aa khal  fimnak a pek ih a hmangtu Pathian asi. Politics, social, biaknak, pursum leilawn, mibur cangvaihnak ah siseh pawlkom cangvaihnak, cozah le cozah asilo mi pawlkom ah siseh mifim mithiam sersuak thei dingin mipi pawl in tuanvo kan nei ciar. Science, computer, physicians, tvp pumcawmnak nak lam ah sumpai ngah tamnak khal kan tul rualrual in social science lam ah zirsang tla kan tlasam nasa ti a fiang.

 

Kanmah lakah tha lam in zuam awk ding a tha. Asinan mifim mithiam kan neih mi pawl in an fimthiamnak hmang thei lo dingin kan doklah thilse lam tuah cu a awl tuk, zokhal ih thiam mi asi. Cuhnakin kanmah lak lawng si loin miphun dang hnen ihsin khal in kan tulmi fimnak thiamnak a neitu pawl kan hman thiam asile kan hlawk sinsin ding. Curualrual in kanmai miphun lakah fimthiamnak a neitu pawl kan cawisan ih an thu kan thlun, an sunmang pawl kan thawm thei lo asile rual dungah mibur thuanthu kan tanta hrih ding asi. Tuisan Falam minung pawl ih thleng tul zetmi pakhat cu hihi asi: Mai miphun sungah mifim mithiam kan neih mi an fimthiamnak mibur, mipi, pawlkom, miphun hrangah sunloih in hmang thiam asi. Zirnak, fimthiamnak nei lo pawlin zirnak fimthiamnak nei pawlih fimnak thiamnak hi ziangvek asi ti an thei lo timi tla a thei lo an um theu tikah fimthiamnak ziangsiar lo in kan um sual pang theu. Miphun tlaksiatnak asi.

 

Kan umnak pawlkom, mibur, community, society ah kan neihmi hruaitu pawl upat, tihzah, in an thu kan thlun ih Pathian tihzahnak in in pekmi hruaitu pawl thu kan ngai ih kan thlun, pek awk a tulnak ah kan pek awk khal a tul asi. Cutikah Pathian in in pekcia mi parah lungawi sopar ten Pathian mithmai zoh in ke kan kar in kan nun lawngah a tu hnakin a tha sinsin hruaitu, mibur pawlkom, thuanthu mawi sinsin tla in pek ding asi. Israel pawl thuanthu kan zoh asile an hruaitu an dodal ih Moses parah an phunzai tikah Pathian in hruai dang a tha deuh a pe maw? Pe lo. Rul tur nei a pek asi kha, cing ringring uhsi.

 

Mibur cangvaihnak in a huapmi a bi tuk lai. Biaknak, politics, social, pursum leilawnnak lam khalah “Falam” hmin sung lawng si loin Chin, Burma, le leitlun kilkip huap in Pathian in canpualtha in pekmi pur ban ve dingin kan mit kau deuh kan meng ih in hruai thei tu ding Pathian pek mi fimthiamnak a neitu pawl lamhmuhtu kan hawl thiam a thupi sinsin. Kan miphun thuanthu thawn a pehpar mi hrangah hnatuan theitu fimthiamnak, phurnak duhnak, hmuhnak a neitu Pathian in zovek milai in pek? Tiah kan hawl thiam a cu tuk zo. Kan kiangkap leitlun khawmual sungah ziangvek canpual tha Pathian in sangka in onsak timi hliakhlai in zovek milai in ziangvek fimnak a nei, ziangvek sunmang a nei timi kan hawl thiam kan thlun thiam asile Pathian in mualpho in in ret dah lo. Pawlkom fate, hrinhnam fate, khurbing sungah nunphung, le thuanthu sal sung ihsin Khrih ih luatnak nunpi in Khrih ah le miphun ah pumkhat asimi cu pawhtlang zetin duhdawtnak in thuanthu hmaitawn in tuan tlang san asi. Kan thuanthu, bulpak, insang, mibur, pawlkom, miphun thuanthu cu kanmah ih ngan dingah sersiamtu Pathian in tuanvo in pek mi asi. Kan thuanthu thazet ih Pathian lunghmui zawngin ngan thei dingin kan sungah a Thlarau in hna a tuan asi.

 

Ziang kan tuah a tul?

 

Pawlkomnak, biaknak, lungput (Social, Spiritual, Moral reform) thleng awknak in kan thawk thei. 

 

Milai thuanthu cu catbang lo in a thleng aw rero mi asi. Jesuh Khrih le a thutak cu a kumkhua in a hmun ding. A thleng aw rero mi thuanthu santiluang parah kan lei damsung kan hmang ih kan thleng awk ve lo asile dungah tanta kan si ding, hril ding kan nei.

Social reformation tuah tul mi kan nei. Milai mibur pawlkom awknak, mibur sunmang, tumtah, khui lam hawi in kan thuanthu a feh ih tuisun ah ziang kan tuah a tul, zo in ziangvek a tuah dingih ziangvek canpual tha kan nei timi pawl kan lakah Pathian in fimnak a pekmi hawl in thlun hna kan thiam ih kan zir lo asile Amos ih a sim vek kan si ve ding. Amons 5:12-13, …..Miṭha nan hrem, nawhthuh nan la ih farah zonzai pawl parah dingthluk lairelnak thawn thu nan rel lo. Curuangah cuih tikcu caan ahcun thuruat thiam mifim pawl cu daitein an rak um. Ziangahtile cuih caan cu caan sia a si.” Social scientist, Pathian mihman, milai pawlkom nak lam thuthiamsang firlawr kan tul, kan neihmi an um asile an thu kan ngai, kan thlun thei a thupi. Mahte ciar bulpak fimnak, lai khawte khawruahdan ringin leitlun khawmual ah ke kan kar vivo asile kan thi cuang lo men thei nan hawi dungah can rei zet ke kan kar rero hrih dingih kan thuanthu cu dungah a tlai nerni hrih ding ti sim theih cia asi.

 

Biaknak lamah Falam tong hmang pawl hi biaknak duh zet kan si. 1970-80 hnu lam ah thangphawknak thar cangvaihnak thar tla a tla vivo ih biaknak lamah thansohnak a um lo tinak asilo. Tusin minung pawl cu “na piangthar lo” ti sehla hrei tlung ih mi ceh ngam tiatia kan si deuh theh a bang. Sihmanseh, thansohnak lamzin kau le hla sinsin feh ding (ti-thuk lam pan in) Pathian in in hruai duh mi asi. Biaknak lamah zirsang thiamsang tla kan tlaksam nasa. Hruaitu zirsang thiam sang kan tul tuk. Zirsanglo tla Pathian in ahmang ko, a hmandan a dang ve, Pathian in in hman tawk ihsin midang bawmtu, lamzin sial sak tu kan si cio ding a thupi. Mipi pawl thinlung sangka ong in hruaitu tha pawl dung kan thlun thei tikah Pathian in kan tulmi in pek ringring. Cun kawhhran hi Pathian ta asi, “kan kawhhran, nan kawhhran” ti aw ding kan silo. Local church, denomination fate khurbing lungput neih ding asi nawn lo, Khrih ah pumkhat kan si. Pawlkom cu a bur ih hnatuannak men fangfang asi, kawhhran timi ngaingai cu Khrih ih ta asi ih Khrih ah nunnak a neitu pawl pehzawm mibur sungtel zapi kawhnak tongkam asi. Biaknak lam in kan society kilkip ah nuntu khawruah lamzin ding le ngil ah a hruai thei ding tuanvo tumpi a nei. Tuisan kan zoh asile biaknak zumnak thuhrampi in milai nun kilkip a zirh in a ciahneh lo zia a lang. Biaknai thurin cu biak inn sungah tanta mi sinawn loin politics, social, bulpak, insang, pursum leilawn ei hawlnak, le cozah kumpi dinhmun, thu hrampi pawl tiangah kan biaknak thurin parah hngat aw kan leitlun nun kilkip lamhmuhtu ding sawn asi.

 

Moral reform thu sim ahcun biaknak lam hruaitu, politicians le mifim mithiam tiah rinsan mi pawl tla nasa ten a deng hai ding ti sim theih cia asi. Tuisun Khrihfa pawl in an tuahmi pawl, nunpi mi, canpualtha zuam in an cangvaihnak pawl cu Khrihfa si lo, Pathian nung be lo pawl hman in an tuah duh lo mi a tam tuk. Kan pupa rirai bia pawl hman in ningzah thlak an ti dingmi tamtuk kan tuah ih cuvek tuah tu pawl cu kan cawimawi in poi kan sa nawn lo, leitlun in in ciahneh tuk, kan san thuanthu thleng dingin kan khawruah,lungput pawl kan tleng a cu tuk zo. “Leitlun thawn hnomhnoh aw hlah uh,” “leitlun thawn rualpi that cu Pathian ral asi” ti kan siar dah lo a bang. Lungput thleng ding tamtuk kan nei.

 

Aw, Pathian Thlarau cangvaihnak lawng in a cang thei mi asi.

 

Ka simmi pawl hi keimah bulpak khal in ka ausuahpi mi, le nunpi mi, kan zir awk rero mi, ka fehnak kipah ka tlang au pi mi, kan san minung pawl in a ra lai dingmi thangthar  san, kan tesinfa hrangah thuanthu mawite tanta thei dingin (Jesuh a ra lohli lo asile) kan tuah tulmi, kan liang parah anung Pathian in tuanvo in pek mi asi tiah ka ruahmi, nunpi mi, le ausuahpi mi pawl asi.

 

 

Bulapk ciar in mah bulpak thuanthu, insang ciar in mai insang thuanthu, khaw le ram in mai khua le ram, miphun pakhat in mai miphun thuanthu, pawlkom in mai pawlkom ciar thuanthu cu Pathian duhdan in ngan cio ding tuanvo kan nei. Falam tong hmang pawlin Falam thuanthu an tuahthat tik lawngah Chin mi zapi thuanthu ah mah le peng le tlang ciar thuanthu cu a peng le tlang sung milesa pawl in tuanvo an lak ve dingih Chin, Burma, le leitlun pum thuanthu khal sersiamtu Pathian duhdan in ngan suah asi ve ding. 

Comments