CHIN MI LE AMERICA RAM FIMTHIAMNAK
Tuisan Chinmi pawl cu leitlun killi-ah kan thleng, kan tekdarh, vakvai ruangah khuahlan pupa bangin lo thlawh taimak le raldonak in si loin kan thlennak kipah kan miphun Pathian rian in santhar fimthiamnak ziangthlukin kan zir, kan thiamih kan santhuanthu tuahtha dingin kan hmang, cak zetin a thleng aw rero mi san thuanthu ziangtluk cakin kan dawiman, timi parah santiluangin Chinmi thuanthu a fen hlo ding maw, a tuah tha ding timi a thum aw asi.
Chinmi thu sim hlanah American mi pawl hrangah fimthiamnak zir hi ziangtlukin an sumlut hrangah a thangkai tiah zohta uhsi. Mihrekkhat in Microsoft company neitu Bill Gate, le Apple company rak dintu Steve Job pawl tla digree an nei lo pi an ti theu. Annih cu midanglam (genius) an si. Anmah vek ka si titu cu digree ngah tengteng a tul lo ding. American pawl sumlut kan zoh asile Wikipedia online ah an nganvek asi ahcun zirnak nei le nei lo tampi a danglam asi. Kum 25 tlun lam American pawl sumlut kan zoh asile fimthiamnak neihmi le nei lo an tan aw zet. Kum 25 tlunlam minung pawl lakah high school thleng cin pawl kumkhat sumlut cu a thawirualin US $ 25,039, high school theh pawl-US $ 31,539, college kai cin, $ 37,135, associate degree ngah $ 40,588, bachelor digree ngah $ 50,944, master digree ngah $ 61,273, doctorate digree $ 79,401, le professional digree ngah pawlih kumkhat hlawh cu US $ 100,000 asi. Curuangah phunsang tlawngkai in hnatuantu pawlin an damsungah an tuansuahmi cu tlawngkai lo pawl hnakin tampi in a tan aw asi.
Laitlang le kawlramah suak in USA thleng hmasaitu mi tamsawn hrangah zirnak lam pehzawm a harsat ruangah warehouse le hnatuan khunghar tuan asi deuh tlangpi. Sihmansehla kan tesinfa pawl hrangah ruahsan ding kan nei: miphun nauta, silo dingin le kan thlennak ram le hmunkipah hruaitu tha, rinsan um rammi, milai nunram kaihruaitu si thei dingin Pathian in Chinmi pawl lei killiah a thlenter asi ti a zum um. Cumi hrangah hmanrua thabik pakhat cu fimthiamnak asi. Thih le nun karlakah kan pupa pawlin Chin ram, nunphung le Chin miphun thuanthu an rak humhalh, an rak kenkawh ih tesinfa hnenah ram, miphun, nunphung mawite in tanta vekin lei killiah a tekdarh mi Chinmi pawlin santhar Chin miphun thuanthu mawite, Bawipa Pathian, kan miphun Pathian sunloihtu, thuanthu duhnungza, leitlun killi miphun dang lakah a nau ce lomi, cawimawi tlak le upattlak thuanthu tanta thei dingin tuisan minung pawlin fimthiamnak zir in thih le nun karlak tiang khalin zuam a tul asi.
Kum 3 ihsin kum 34 karlakah American minung pawl lakah 2010 Institute of Education Science, U.S. Department of Education report vek asile zaah 56 (56%) cu tlawngta an si. 2010 report vek asile high school theh mi American zaah 30 (30%) cu college an kai pehzawm lo. Cun America ramah kumtin te 1.2 million high school cawlhsan (dropped out) an um ti asi. 2010 kum high school graduate pawl zoh asile America ramah Hispanics pawl hi high school theh loin cawlhsan tambik an si. U.S. Department of Education in an simdan vek asile high school theh loin a bang pawl hi tlawngta zapi lak ihsin, 7.4 % an si ih cumi lakah miphun zawngin then asile Mirang 5.1%, Midum 8.00%, le Hispanics 15.1 an si lai ah Asian le Pacific/Islander pawl cu 4.2% lawng an si. Hispanics pawl hi nulepa illegal immigrants an tam tuk ruangah si tiah an sim. American Mirang pawl hnak hman in Asian mi pawl hi high school theh zatek an tam sawn. 2010 Indiana State ah High School tlawngta lakah Science thiambik hi Asian mi, Taiwan pa asi ih Mathematics thiambik hi Asian mi thotho, India nu te asi. Chin miphun, thangthar nonawn pawl, leitlun miphun dang lakah Pathian a duai ce lo ding ti zum zumnak mit in in hmuhter cia asi.
Cun khatlamah USA thawng inn sungah dan dinglai pahbal ruangah thawng thlakmi pawl zoh asile miphun khat le phunkhat an bang aw lo. Ameircan ram sungah department of justice simdan vek asile thlawng inn sungah thawngtla 2 million lenglo an um ringring. Chin miphun zapi mipum kawm hnakih tam cu America thawng inn sungah American mipi pawlin tax (sumpai cozah hnnenah) an pekmi ei in an nung khawsa ringring tinak asi. Cui hlei ah, dan pahbal ruangah acozah ih khuakhirhmi (propation) 16 million lenglo an um ringring. 2008 Census vek asile USA ramah a ummi miphun pawl cu 79.79% European Mirang (65.60% Mirang-non-Hispanic, 14.19%Hispanics), 12.84% cu Afrian Ameirican (Midum), 4.45% Asian American , 1.01% Native American or Alaska Native 0.18% Native Hawaiian or Pacific Islander American (0.14% non-Hispanic and 0.04% Hispanic) pawl anso. USA mipum zate lakah15.25% in Hispanics ka si an ti awaw. Federal Bureau of Prison, Department of Justice in Saturday, 29 September 2012 ah thawngtla statistic a retmi vek asile thawngtla zapi ten 218,541 an si. Cumi lakah Mirang 63.8 %, Midum (African American 21.2 %, Hispanics 11.4%, Asian 2.1%, le Native American 1.4 % an si. Thawngtla zapi lakah mipa 72.7% an si ih nunau 27.3% an si. Leitlun pumpi kan zoh asile US in leitlum mipum zapi lakah 5% tluk lawng asinan leitlun pumpuluk ih tlawngzapi lakah 25% cu America ramih thawngtla an si. China ram hi America hnakin a letli in mipum a tam nan 1.6 million lawng thawngtla a nei. Khatlamah America ram ih lennak hi ralkap lam hrangah an hmanmi sumpai thawn tahthim asile American ram in kumtin te an hmanmi sumpai hi leitlun ram ralkap hrangah sumpai a hmang tambik ram 10, USA sangtu ram 10 pawlih kumtin ralkap hrangah an hmanmi hnakin a tamsawn. USA ramah fimnak, sumpai, sualnak a tam. Cuvek ramah Chin miphun pawl a thawngtel in kan um tikah Bawipa Pathian ih tumtahnak vekin nitin tangtor ten Pathian lamhruainak in nun hi a thupi tuk mi asi.
Indianapolis, Southport Middle School ah Kawlram mi phunruk kai lai pakhat cu an tlawngah si-chauh (marijuana) a zuar ruangah an kai ih tlawng an dawi. Cuvek thotho in Kawlram mi tlawngta pathum cu middle school tlawngah rittheih si an ken ruangah tlawng ihsin an cawlhter lawk. High School kai lai nunau farai ziangmawzat Chin mi lakah an um. Cuvek sualnak citintian lakah Chin miphun, santhar minung pawl an hlo thla thei fawn. Thatnak tampi lakah miphun siatsuah theitu sualnak cikim cuUSA ah mino te pawl nitin nun thawn nai zaw zet in a um ringring. Curuangah nulepa, kawhhran, community tangrualin Chin miphun thuanthu tuahtha dingin bulpak, insang, kawhhran, community, ti in tanrual thiam khal a thupi tuk fawn.
Culawng siloin Chin mi pawl pupa sanah tlawng an rak kai lo, ca an rak zir lo. Asinan tappi kawmah, lo thlawhnak ah, tlang hnatuannakah, senpi vangtlang umkhawmnak hmunah an tesinfa pawl fimnak an rak zirh ih mifim thatha, nuncan ziaza, zohthimtlak, nunmawi an rak nei. Santhar minung pawlin kan pupa pawl fim zirh awkdan kan hnawng asile American fim zirnak lawng cu tihnungza asi thei. Pathian um lo, zawng ihsin kan ra cang (evolution theory) hi tlawng in an zirhmi asi. Nunau mipa sualnak hi a sual tiah an zirh lo ih nupa sualnak an tuah tikah farai lo dingin le natngah lo dingin kham awk dan siseh an pum sungih naute thahdan pawl an zirh sawn mi asi. Curuangah Chin mi pawlin kan pupa pawlih fim zirh awkdan, nulepa in insang ah tuanvo la in fale nunsim le fim zirh, khawsung upa le fimnak nei cia pawlin thangthar pawl bulpak in siseh a bur in siseh kaihruai, nunmawi zirh, fim zirh kan thiam a tul hrimhrim asi. Chin miphun, miphun Pathian cawimawi in leitlun khawmual tinah zohthimtlak miphun, upattlak, leitlun milai thuanthu tuahtha tu si thei dingin Chin miphun Pathian in in khaisang in lam in hruai zo vekin Chin miphun, santhar minung pawlin Bawipai Thlarau lamhruainak nitin nunah thlun cio uhsi. Bawipa a hmin thangthat si ko seh.
SOURCE: # U.S. Department of Education, National Center for Education Statistics. (2012). The Condition of Education 2012 (NCES 2012-045), Indicator 33. # The Condition of Education May 2012, Institute of Education Science, U.S DEPARTMENT OF EDUCATION # Editorial Projects in Education, “Diplomas Count 2010: Graduating by the Number: Putting Data to Work for Student Success,” special issue, Education Week 29, no. 34 (2010). # U.S. Department of Education, National Center for Education Statistics. (2012). The Condition of Education 2012 (NCES 2012-045), Indicator 33.
|
VANGTLANG NUN >