PAWKOM‎ > ‎

CANTER DAAN

CANTERDAN (The Process)

Oct 2012

 

             Kum zabu pakhatnak (first century) milai nuntu thawn tahthim theihmi society ihsin a piangmi milai cu kum zabu 21nak (21st century) milai pawl thawn pawhtlang zetin le cawhrawi in nun asi tikah duhmi canterdan (the process) hi zohfiah loin palzuut asile ruahban lomi siatnak, society hrangah dungtawlhnak a um thei asi. Duh maw, duhlo maw, hrilding um lo tlukin leitlun khawmual pawhtlangin pehtlaih awknak (globalization) cun Chin mi pawl khal a tam le a mal a nuai rero zo ti cu a fiang. Senpi vangtlang, cozah kumpi, laireltu pawlin ciamciam ten thu ruatin pipu nunphung ziangtiang kan kenkawh dingih santhar, miphun dang hnen ihsin le santhar nunphung ziangtiang kan la in kan nunpi ding tiah duhthusam in ruatkhawm thei dingin Chin mi pawlin cozah kumpi le kilkipah dinhmun hnget zetin a dingmi society kan neih lo tikah tla-cawp, bulpak cio in tha, remcang, hlawk, nuam timi vekin ziangkim milai nuntu khawsakdan cu fehpi asi tikah duhmi canterdan le duhlomi hrialdan pawl hi miphun sinak le Pathian thu thawn kaih aw in siseh santhar leitlun khawmual miphun dang lakah upattlak asimi miphun sinak thuanthu mawite kehkawh, nunpi, tanta, ngan thei dingin CANTERDAN thungai thlak le fimkhur zetin mi zocio khalin zohfiah a thupi zet.

             A tusan minung pawlin kan duhmi cangsuak dingin kan canterdan hi tahthimnak thawn tawite simfiang tum hnik uhsi. America le Europe ram pawl cu a tu ih an dinhmun thleng thei dingin siatnak thatnak, ral do awknak, fimzirnak, nunphung thleng awknak, tvp, a phunphun an rak kalkaan zo. Chin mi pawlin kan mai tongin nganmi thuanthu kan neihnak hi mirang pawlin Chinca in tuahsaknak ih thawkah ruat asile kum 100 tluk fang asi. Chin mi pawl Khrihfa kan si hlanah Chin mi pawl cu nuncan ziaza, tairialnak, zuamnak, rinumnak, mahle veng sung milai zohkhen awknak, farah nauta le nuhmei kilkhawinak, mikhual le tlasam zohkhennak, tvp ah a hnget zetmi, nunphung le milai nuntu thawn a rak nungmi kan rak si. Dik loin ngah duhnak an rak nei lo. Daitlang le mize cu ningzah thlak asi. Hurkhuannak le nun tladau in society in hmun a nei lo. Thuphanper, nawhthuh ei, le rukruk cu thih hnak hmanin a sesawn tlukin an rak ruah mi asi. Uire le nunau mipa sinak ah nun dawngdah pawl cu ningzah thlak a rak si. Santhar Pathian nung betu, Khrihfa ti aw tu, mi tampi cu rirai bia in zuu le sa thawn a rak nungtu kan pupa pawl nuntu khawsakdan, upattlak milai sinak an rak neihmi kan tluk nawn lo.

                        Cazoh zuam loin phunhra on duh pawlin caruk a duhlo tu zirhtu pawl cu "misual" an ti. Nawhthuh ei duhlo zung hnatuan tu cu "misual" tiah simsiat an si riangri. Cozah danding lai pahbal tahratin ei in hawl, sumpai hawl thiam lo cu "mi aa" tlukah ruah an si riangri. Mi hrekhat in cazir paih loin cathiam pawl hnenah pekmi dikari tla sumpai thawn an lei. Ramdang feh duh ah biaknak lam ih puithiamsang, ramhruaitu tiah ruahmi pawl, a dingfelmi  Pathian betu le riantu pawl tiangin thuphan cahnah phek 10-20 ngan in kutzabawng in minung hmai ah le Pathian hmaiah thuphan sim pawi tinak a um nawn lo. Nupi pasal neih awknak ah pupa nunphung nei lo vekin nun buangbar in tlangval fala nun a cimneh vivo. Pathian rawngbawlnak ding asi ahcun tiah thuphan per khal hrehnak a um nawn lo. Society ah zovek ziangvek upat le cawimawi tlak asi timi thinlung thuhmunkhat ten mipi ruahnak a burkhawm awmi a um nawn lo, a hlo vivo. Pathian biak tikah pumpelh in vanram kai tum vek, sualsir awk tum si loin Pathian hnenah thlacam rero, a thu thlun duh si lo thlawsuah lawng duh, meisa sungah kut ret tahratin tidai tawih rero vekin tuisan Chin miphun thuanthu hi thatnak vek sisi in thuanthu canterdan pawl hi duh um lo zet, a tu ih kan ruat tel lomi duh um lo zet rah a rahsuak leh vivo ding mi hmuhcia theih asi. Leitlun khawmual miphun cititian lakah santhar Chin miphun hmuihmel ziang kan bang ding?

            Tuisan minung pawlin "ziangruangah duhmi ngah dingin duhlomi tuah a tul" timi ruat a cu zo. Thlaici cin paihlo in a rah lawng ei duhtu miphun kan cang lo nak dingah kan thuanthu zohfiah le tharthawhsal tulmi a um asi.  "Rihlipi khi a bual kan ting lo e, a kiangkapah vanim khuangcawi bang e kan nuam sawn e kan nuam sawn" tiah hla an rak sak theu vek si pang lo dingin Pathian nung betu pawl cun vanram kai ding lawng si loin kumkhua nunnak neitu pawl cun Cung Pathian in "canterdan" Bible sungah in zirh vekin kan miphun ke a kar thei nak dingah, kan zummi Pathian ih thuhrampi, milai nuntu khawsak thurampisawnah bulpak, insang, le senpi vangtlang nun lamzin dik ah kan hruai awk thei a thupi tuk fawn. 

            Ziangkim kan canterdanah Pathian in siter in duhmi cu: "A dingmi tuah le zangfahnak tlaihsan le tangdorte in Pathian thawn fehtlang khi asi." (Mikah 6:8). Himi cangsungah thu pathum ziangkim milai nunthawn pehpar in canterdan lamzin hmuhtu a um. Himi thutlangpi pathum pahbal in a nungtu, a duhmi cangtertu cu Pathian thupek a pahbal ih miphun Pathian dungtuntu asi. Cutin Pathian thupek pahbal tahratin duhmi canter tikah rei lo te hlawknak um vek hman sehla, kum reipi milai thuanthu zoh tikah a tuahtu ih siatnak, miphun hrang siatnak thlentertu asi.

i) A dingmi tuah

            Mipitling zokhal siathatheihnak pek kan si. Cui siathatheihnak cun a sia a tha a thleidang thei. Cui thleidan thiamnak cun ziangkim tuahnakah duhmi canternak ah siseh duhlomi hrialnakah siseh a dingmi tuah ding hrilding a theihter ringring theu asi. A dingmi canterdan pahbal tahratin mai duhmi a ngahtu cun amai luparah meiling a burh aw rero vek asi. Curuangah biaknak lam hnatuantu, cozah le miphun hrang hnatuantu, uktu, hruaitu, pumcawmnak hawl tikah siseh khualtlawn le umnak thawn tikah siseh ziangkim milai nunthawn a pehtlaih mi poh ah a dingmi lawng tuahtu miphun, cawisan le rinsan tlak, upatnak miphun si dingin bulpak pakhat cio ih tuahnakah a dingmi lawng asi a tul asi.

ii) Zangfahnak tlaihsan

            A dingmi cu lungawi lo cingin tuah a theih. Huatnak lungput thawn a dingmi tuah a theih. Cutin tuah tikah midang mawhnak le dingnak in a nunglo tu pawl mawhsiattu ah can a awlte. Curuangah milai lungput, ziangkim kan duhmi canter tikah siseh duhlomi hrial tikah siseh milai lungput kan neih dingmi duhdawtnak zangfahnakin a khat dingmi asi. Duhmi ziangkim canter tikah duhdawtnak hrampi ihsin a irhsuakmi cu a dingmi tuahnak le a thianghlim mi tuanrah in dung a thlun ringring asi. Cui hleiah a dingmi tuahnak lamzin thlun thei lo tu pawl parah zangfahnak nunpi ding a thupi fawn. Mi zokhalin anmai hrangah a thabik tiah an ruahmi an tuah cio na in an sunglam nunah a um lomi cu an nunpi thei lo vekin an tlin lo mi le an neih lomi mawhsiattu si loin an nunhrampi sawn kha thleng tahratin in duhdawt zangfah lainatnak thawn a dingmi tuahtu an si theinak dingah bawm duhnak lungput thawn nitin ziangkim tuah ding asi.

            iii) Tangdorte in Pathian thawn fehtlang

            A dingmi tuah le zangfahnak lungput neih lawng a tawk hrih lo. Nitin nunah Pathian thawn a fehtlangmi si atul. Khrihfa Pathian cu a nungih Thlarau in afale, amah zumtu pawl lungsungah a kumkhua in umpitu asi. Biak inn sungah milem bangin tanta ding asilo. Pathian tel lo vekin nun tikah a dingmi tuahnak cu zangfahnak tello in milai sunloinak hrangah tuah rero a theih. Milai ihsin a suakmi cu milai ah a cem theu. Pathian thawn a fehtlangtu cu Pathian Thlarau ih theihternak vekin Pathian hmin sunlawinak hrangah Pathian in canterdan lamzin dik a hmuhsak vekin ziangkim tuah dingmi asi. Mi pakhat ih leitlun damsungah ziangtluk hla khual a tlawngih ziangvek thiltha a tuah timi cu ziangtluk Pathian thawn an fehtlang timi parah a thum aw asi. "Pathian Thlarau ih hruaimi pawl lawng Pathian fate an si." 

            Ziangkim kan canterdanah a dingmi tuahdan lamzin thlun in zangfahnak lungthin thawn, Pathian thawn nitin fehtlangin kan nun lawngah duhdawtnak, lungawi hnangam daihnak in a khatmi, bulpak nun, in innsang, veng, khua le ram, hrin le hnam, miphun thuanthu mawi, leitlun sandeng tiang a tumsuk dahlo dingmi thuanthu mawite kan tanta ding asi. 

Comments