PART IV: THUTHUANGHLIM CABU HMAISA (ORGINAL TEXT) PAWL

PART IV: THUTHUANGHLIM CABU HMAISA (ORGINAL TEXT) PAWL

                    Thuthlunghlun san nelamah Thuthianghlim kilkhawitu le nganswngtu an rak um. Cu pawl cu Sopherim ( BC. 400-BC200) le Talmudist (BC. 300-AD.500) tiah kawh an si. Fimkhur zetin an biaknak Thuthianghlim pawl cu an rak ngan sawng vivo nan khui maw laklak ah cafang kawm sual mi tete a rak um. Curuangah BC100 hrawngah Jerusalem ca ngantu pawlin an biaknak Thuthianghlim cabu pawl kha a cafang sual pawl an rem sal thluh. Cuticun an cabu hlun hmuahhmuah( Temple ah an retmi pawl khal a tel ko ding) an lak khawmih an zohsal hnu ah a ttha bik le a famkim bikin an tuahsal thluh. Curuangah a hlanih an rak hmanmi pawl kha an hmang tuk nawn lo sawn ih an tuah thar mi kha AD. 100 hrawngah cun an hmang bik sawn.

            Cutin Hebru Baibal thar a suah hnu lamah Hebru ca ngantu (scribe) pawl cun a hlan hnakih fimkhur zual sinsin in an Baibal cabu cu an ngan sawng vivo ih kawpi dang an suah vio. Masoretic  cabu as suah hlan, AD. 500 hrawngah  Hebru ca ngantu pawlin Hebru cafang pawl kha fiang deuh dingin an rak tuah. Cuticun, AD 6 hrawng ihsin Jews Pathian thu thiam sang filawr (scholar) pawl an suak ih Masoretes tiah an ko. Annih in Thuthianghlim kilkhawi le kenkawh dingah mawphurhnak an la. Cupawl cun ttongfang fiangtertu (vowel) an rak tuah bet. Cumi hlan ah Hebru ca ah vowel (ttongfang aw suahtertu) a rak um lo.

              Lightfoot cun hitin a rak sim: Masoretes pawlin an rak tuah tthat bikmi cu awphei (vowel) le a thluk (accent-aw thluk fiangtertu) an rak tuahmi asi. Ziangah tile Hebru ca ah vowel a rak um lo ruangah casiartu pawlin a aw suah dik zetin siar a rak har zet ttheu. Hebru ttong khal santhar ttong in a khuh vivo ruangah a hlan ih an rak hmanmi ttong vek ciah an hmang nawn lo ih santhar minung pawl hrangah an thuthianghlim cabu pawl kha dikzetin siar thiam a har zet ruangah an rak tuahnak a si. Santhar minung pawl in tthaten an siar theinak dingah awtung (consonant) tlun le hnuai ah awphei ( vowel) an rak bet ih awlten zir le siar theih a si.

            Cuticun, BC 100 hrawng ihsin an rak remtthat rero zo mi Hebru Baibal cu  a sung thu zianghman thleng mi um lo ten awphei le awthluk pawl an rak betih santhar minung pawl hrangah awlten zir le siar theih dingin an rak tuah. Cuticun Masoretes pawl in Baibal thar an run tuahmi cu AD kumthawngkhat sungah Hebru Baibal an tuah tthat hmaisa bikmi siin a ttutiang an run hman mi Baibal ah a cang ta. A tawizawngin MT tiah an ko.

 THUTHLUNGHLUN BU HMAISA BIK (THE EARLY VERSION OF THE HEBRU BIBLE)

      Hi Mi cabu pawl hi an thupi zet. Ziangah tile Masoretes Baibal a suahnak dingah an hmanmi Baibal pawl an si.

1.      Samaritttan Bu (SP) (The Samaritan Pentateuch)

            Isareal saklam ram lal Omri ( a paruknak lal) (BC.880) in Samaria kha an khawpi ah a rak tuah. Cule BC.722 ah Isreal saklam ramkulh cu Asyrian pawl kuthnuaiah ral an sungih Assyrian pawlin salah an kaih ih an hruai hloh thluh. Cuticun Isreal saklam ramkulh cu Gebtla miphun (miphundang) pawl in an luahkhat.  Cule Isreal saklam ram sungah Isreal miphun a tangsun pawl le Gebtla miphun pawl cu nupi pasal ah an neih pawlh aw vivo ih cui hnam pumpawlh pawl cu Samarittan miphun tiah kawh an si.

Cuihnu rei lo ta ah Isreal thlanglam ramkulh khal kha Babylon kuthnuai ah ral an sungih Babylon  pawlin Mesapotamia ramah salah an hruai (BC.586). Kum 70 sung sal an tan hnu ah Isreal pawl cu Babylon ihsin an ramah an ra kirsal. A hmaisa bikah Zerubabel ih kaihhruainakin mi 50,000 an ra kir salih Jerusalem biak inn pi cu an saksal. Cule Babylon ihsin a ra kirsal tu Isreal pawl in Jeruslam ah an biak inn pi an saksal tikah Isreal saklam ram a luahtu Samaritan (hnampumpawlh) pawl cun nan biak inn sak kan lo bawm ding tiah an rak ti. Asinan Isreal pawl in an duh lo ih an rak el. Cuisi tawkin saklam ram ih Samarittan pawl le Isreal pawl karlakah pehtlaih awknak a ttha lo vivo ih Isreal saklam ram luahtu Samarittan pawl in Shechem khua kiang, Gerizim tlang parah Biak in an mahte an sak ve. Cule saklam ram luahtu pawl cun an biak  inn sakmi cu Pathian in pi asi tiah an ti. Jerusalem cu Pathian in a tlansan zoih an sak thar mi Biak inn pi cu an Pathian cennak inn pi a si tiah an ti. Cucu BC 400 hrawngah a si. Cui hnu rei lo te (BC. 104) ah Jews pawl in Samarittan pawl biak inn cu an siahsuah sak.. Cuticun Jews pawl le Samarittan pawl karlakah thu a so sang vivo ih Zesu leitlun a rat lai khalah khan thubuai a um ringring. Cuticun Samaritan pawl cun ROM kumpi humhimnak in an Pathian cu Shechem ah an be thei ve. Isreal saklam ramih Gebtla miphun pawl cun Isreal pawl thawn an cawhphawlh ruangah Isreal miphun Pathian cu an be ve. Tui ni tiang Palestine ram ah Samaritan miphun cu an um lai. Egypt le Isreal ram pawl khalah cui hlanlai Samarittan miphun pawl cu a tutiang an um lai.

            Cutin hmunkhat ah Pathian an biak tlang thei lo ruangah Samarittan pawl khalin anmah te an biaknak lam hruaitu thuthianghlim an mamawh ve ih an neihmi umsun cu Moses ngan mi bu nga (Pentateuch) pawl lawng a si. Samarittan pawl cun Moses ngan mi Danbu pawl lawng kha Pathian thawkkhum mi Thuthianghlim an rak nei.  Cuticun Samarittan pawl cu Isreal tlanglam ram thawn pehtlaih awknak nei lo in an mahte an rak um  ruangah Moses ngan mi bu nga lawng cu Pathian thu ah an rak nei. An neihmi cu Hebru ttong ih nganmi asi.

Ewert cun hitin a sim: "Samarittan pawl hman mi Hebru Baibal (Moses Dan bu) hi Hebru Baibal tuah famkim (cabu pakhat ah remtthat) asi hlanah ziangtin Hebru Baibal an rak hmang ti kan theihtheinak ding hrangah in bawm tu tthazet asi. Hmuntampi ah Masoretes Bu thawn an bang awk lonak (6000) lai a um nan a tlangpi thu in an bang awk lonak cu cafang ngandan le hmandan ah asi".

Bruce in hitin a sim ve:  "Samarittan pawl hmanmi Baibal hin Masoretes Baibal hi ziangtlukin a dikih a famkim ti a langter sawn asi (a bik takin a hmaisa bu nga pawl). Curuangah Samarittan pawl hmanmi Hebru Baibal hin Hebru Baibal hi ziangtlukin a famkim ih a thianghlim ti kan theihtheinak in bawmtu ttha zet asi".

 

1)      Septuagint ( LXX)

              Nebukhanazar in kum 586 BC ah Jerusalem a siatsuah hnu rei lo te ah Jews mi tampi cu Egypt ramah an feh ciam co. Cuticun a lehnu ah mi hrakkhat pawl Jerusalem ah an ra kir sal. Asinan adang hrekkhat pawl cu anmai pupa ramah ra kir sal nawn loin ramdangah an tapta. A tlangpi thuin, kum zabi pakhatnak (AD 100) hrawngah Egypt ramah Isreal mi million khat hrawng an um ti asi. Mediterean tipi kap, Greek ttong hmang Egypt mi pawl umnak hmun Alexandria khawpi ah a tambik cu an rak um. Cutawk hmunih a ummi Isreal pawl cun Greek ttong an rak hman ruangah anmai tong (Hebru) ih nganmi Baibal kha an hmang thei nawn loih Greek ttongin lehmi Baibal an ttul. Ziangah tile Jews pawl hrangah Baibal cu an sakhua le nunphung kaihruaitu thuthlung asi vekin an hruaitu pawlin an siar thei a ttul. Curuangah Greek ttong hmang pawl hrangah Greek ttongin nganmi Baibal an rak ttul.

                  Cutivek dinhmun ruangah Hebrew Baibal kha Greek tongin an rak let ih Septuagint (A san cu: LXX – 70 (sawmsarih) tinak a si) kha BC 250 ihsin an rak tuah thawkih BC 150 ah an rak ttheh. Ziangvekin an rak tuah ciah ti fiangzetin kan hliakhlai thei lo mi a um. Tuihlan Baibal lam thiamsang hrekkhat cun Septuagint Baibal an rak tuah thawk nak cu BC 3 hrawng ihsin Alexandrai ah an rak tuah thawk mi asi an ti. Jews mi thiamsang filawr (scholar) 72 pawlin Hebru tongih nganmi Moses danbu pawl kha  Greek tongin an let ih a dang Hebru Baibal pawl kha zoih leh mi an si ti fiangten kan thei lo. Anmah pawl thotho in an ttuan sunzawmmi asi ding tiah zumnak a um. Cuticun Hebru Baibal (Thuthlunglun) cu Greek  tongin lehfel asi ih Egypt ram Alexandra ih a ummi Jews pawl le Isreal Pathian a be tu, Greek tong hmang mi phundang pawl hrangah Baibal thar cu tuah famkim a rak si. Edward in a sim dan cun, LXX (Septuagint) cu thiamsang burkhat lole mi pahnih khat men in an rak tuahmi asi loih kum rei zet mithiam dangdang in an buaipi hnu lawngah Thuthlunghlun famkim zetin rak tuahsuak mi asi. Ahmaisa ah Moises dan bu panga pawl kha leh a rak siih cui hnu ah Thuthlunghlun bu dang pawl cu BC kum zabi pahnih (2) hrawngah tuah famkim mi asi. Cuticun Greek tongih lehmi Septuagint Hebru Baibal cu zumtu pawlin an rak hmang.

                  Kenyon in hitin a sim: Septuagint Baibal kha an theh tikah Palestine, Asia le Egypt ram tiangah a karhzai vivo ih Greek ttong hmangtu pawl cun an hman tlangpi bik ah a cang. Zesu Khrih leitlunah rawng a rak bawl lai fangah khan Palestine ramah Greek ttong hi calai lamah an rak hmangih Aramic kha ttong ahcun an rak hman tlangpi mi a rak si. Cule Hebrew tong cu tlawngta cazir, le zirhtu hrekkhat pawl lawngin tthaten an rak thiam. Curuangah Thuthlungthar an rak ngan tikah Hebrew ttong hmang loin Greek ttong lawnglawngin an rak ngan nak asi. Cui tlunah Thuthlungthar sungah (OT) Thuthlunghlun ta ttongkam an hmanmi pawl hman kha Hebru ttongin nganmi si loin Greek ttongih nganmi Hebru Baibal sungta an rak lakih Greek tongin an rak hman mi asi.

               Asinan Jews pawlin Septuagint Baibal kha thu pahnih ruangah an rak hnawng. Thu pakhatnak cu Hebru Baibal kha AD kum 100 hrawngah a thar tthaten an rak tuahsal. Septuagint kha anmai ramsung ihsin a suakmi a si lo ruangah Jews pawlin an rak ngainep vivo. (Isreal ramleng, Egypt ram ih a ummi Isreal pawlin an rak tuah mi asi ruangah ttongkam hmandan pawl kha Isreal ram sung minung pawl hmanmi thawn a bang aw lo mi siseh Pathian thu an kenkawh danah siseh a bang aw lo mi tete ruangah Isreal ramsung minung pawlin an rak ngainepnak asi tiah a tthenin an ruat). Thu pahnihnak cu Khristian pawl ruangah a si. Khristian ( Khrih dungtlun le zumtu) pawl in Septuagint kha an rak hmangih Thuthangtha simnak ah an hman tlangpi mi Baibal a si ruangah Jews pawlin Septuagint Baibal kha an ngainep ih an rak hnawnnak a si. Cuticun Khristian pawl cun Septuagint kha kawpi (coppy) an rak tuah sawng vivo ih ttha zetin an rak finkhawi. Cumi kawpi pawl cu papyri le Vellum pawl ah hmuh theih a si. (Papyri le Vellum timi cu cahnah a suah hlanah ca an rak ngannak caphek lole zial tinak a si).

            Samaritan Pentateuch le Septuagint Bainbal pawlin Hebrew Baibal ttha zet a suah theinak dingah an rak hmanmi hmanrua mankhung an rak si. Geisler le Nix in an rak sim dan ahcun, Septuagint, Samaritan Pentateuch le Masoritic Text pawl hin ziangtin Thuthlunghlun (Hebrew Baibal) pawl hi an rak kenkawh ih rak finkhawi asi ti fiang ten in hmuh ter.

 

 

 

 

Comments