BAIBAL SIMFIANG TIKAH THLUN DING DAN TLANGPI

I.                    Baibal kan hrilhfiah (simfiang) hlanah theih dingmi pahnih

A.     Baibal cu milai ih ngan a si nak

1.Baibal cabu pakhat cio hi an mah le ram, tikcu ih zirin tumtah nei ih ngan mi an si. Ziangvek dinhmun ah ziangvek thu ruangah, ziangvek tumtaknak thawn nganmi a si ti kan theih a tul.

1.      Cauk pakhat cio hi thuanthu pakhat le milai nunphun pakhat sungah mil aw in nganmi a si. Milai thuanthu pakhat a cangmi thawn peh par in le, cumi milai pawl nunphung le nuntudaan le tong pawl hmangin nganmi a rak si.

2.      Baibal cabu pakhat cio in a ngantu ih ca ngandaan (style) le tongkam in ngan a si.

B.     Pathian nganmi/ tongkam a sinnak

1.      Baible ah thuthup a tel (Eph. 3:4,9). Ca ngantu milai in a mai palung ih suak mi si loin Pathian hnen ihsin a ra mi thuthup a tel.

2.      Baibal pakhat le pakhat hi an rual aw in, an rem aw thluh. Thuthianghlim pakhat le pakhat an kalh aw dah lo.

3.      Baibal sungah a um mi thutak  cu kumkhua daih thutak a si (Tikcu pakhat le thuanthu pakhat thawi mil aw in nganmi a rak si nan, a sung um thutak pawl cu a kumkhua hrang a si).

II.                 Baibal Hrilhfiah Daan Daanthlangpi

A.     Gramatical (cangan daan) vekih simfiangnak

1.      Lexicology

Tongkam bungrua pawl san zirnak. Cabu ngan lai ih an tongkam hman daan le tongkam pakhat ih sana rak neih daan pawl le a san a thleng aw mi le hman daan a thleng aw mi pawl theih ding in zir nak. Cuticun, Baibal an ngan laiah ziangvek san neiin tongkam an hmangih tui kan sanah ziangvek tongkam in Baibal thutak an simin a lailang thei ti ka theithei

2.      Etymology-tongkam hrampi zirnak

Baibal ah a hmanmi tongkam pakhat hi khui tawk ihsin a suak ih ziangti vekin hmanmi a si ti thei dingah zir nak. Cucun, ziang tivek san nei in Baibal ah hman a si ti theih thei nak mi a pe.

            3. Philology-tong zirnak

            Hnam pkhat le pakhat kar lak ah himi tongkam hi ziang tivek in an hmang ti thei fiang thei dingah zirnak. Cumi theih fiang tikah Baibal ih hmanmi tongkam pawl hi a tikcu le hmun ih zir in ziangvek san a nei ti theihfiang theih a si.

3.      Morphology-tongrem daan pawl zirnak. Hnamkhat le hnamkhat tongthluan kan hmandan a bang aw lo cio ih Baibal ngan thawk nak ih an hman mi tong thluan pawl cun kan mai tong in ziang vek san a nei ti kan theithei nak a si.

2.Thuanthu vekih simfiangnak

a.       Dinhmun

             Ca ngan laiah ziangvek buainak le milai thuanthu a cang rero laimi a um ih ziangvek thu ruangah ca cu ngan a rak si ih zo pawl hnen ah ziangvek thubuai le thu tluangthlam pawl cu ngan a si ti thei dingin ziar a tul.

b.      Ngantu

            Zovek minung in zo hnen ah ca a ngan ih ziangtin a thu pawl a dawng ih ziangruangah a sim in caah a ngan ti theih a tul. A ca ngantu le a ca nganmi ah a sim duhmi milai pawl pehthlah awk nak pawl khal theih a tul.

           c. Nithla

                    Ziangtik kum ah le ziangvek caanah ngan a si ti theih a ttul. Cuitlunah          ca ngan laiah ziangvek milai pawlin ziangvek thuanthu an rak fehpi ti theih                a ttul.

           d.   Tumtahmi

              Ca ngan tu in ziangvek tumtahnak thawn ca a rak ngan ih ziangvek tthathnemnak ruahsannak nei in ca a rak ngan a si ti theih a ttul.

     e.Thuanthu thawn a peh tlaih aw mi thu pawl

             Ca ngan laiih thuanthu thawn a peh tlai aw mi milai thuanthu, hnam nunphung, politics, sumdawnnak lam, ei hawlnak lam, sakhuanak, milai san thuanthu, thiamnak lam le a dang milai thuanthu pawl tla theih a ttul.

3. Ca sung ngan vekin hrilhfiahnak (simfiangnak)

1.      Genre – ca ngandan kalhmang

Ziangti vekin ngan a si, thuanthu, hla, kamsang simcia nak, thufim, maw ziangvek ca in ngan a si ti theih a ttul.

2.      Structure – thu belh khawm dan

Ziangvek in thuthlangpi pawl cu cabu sungah rem khawm an si ti kan theih a ttul. Thudung le thuhmai theih a ttul.

3.      Figures of Speech – Ttongkau she

Tahtthimnak, khihhmuhnak, suangtuahnak, ttonglinglet, ttong ngiofio maw ziangvek ttong kauseh hmangin simmi (nganmi) a si ti theih a ttul.

BAIBAL HRILHFIAH (SIMFIANG) DAN TLANGPI PAHNIH

1.      Deductive Method ( eisegesis)

  Mimal ruahdan a hmaisa ah retin thuthiang sungah thu ttansan hawlin milai ruahnak cu a dik a si tiah simfiang tumnak a si.

2.      Inductive Method ( exgesis)

             Thuthiangin ziang a sim ti zoh hmaisa in Thuthiang san cu ca ngan tu in a sim duhsan vekin hrilhfiah hnu ah tulai kan san thawn mil aw in ziang kan hmang ding ti le kan zir ding mi pawl khaikhinnak a si.

            Cutin Baibal cu kum 3450 lai rei ihsin ngan thawk mi a si ih kum 1550 sungah ngna thluh mi a si. Tuihlan kum 1900 rei tluk ah Greek le Hebrew ttongin Pathian mithianghlim 40 lengloiin Pathian hnen ihsin thu an dawn mi pawl cu ngan vel a siih Thuthlunghlun cu BC 400 hlan ah le Thuthlungthar cu AD 100 hlanah felten ngan thluh mi an si ih AD 400 hrawngah Pathian thawkkhummi Thuthianghlim cabu pawl cu Thlrarau Thianghlim hnattuannak le zumtu kawhhran pupa pawl hmangin finkhawm thluh a si hnu ah Baibal cabu pakhat cu Pathian Thuthainghlim le biaknak ah hruai awknak ah hman dingah pom thluh a rak si. Cui hnu ah zumtu pawlin Thuthianghlim cu harsatnak tampi lakah an rak kenkawh ringringih miphun tampi le ram tampi ah Pathian le milai karlakih sakhua biaknak lam hruai tu ah rak hman a si. Cutin kum le caan a rei vivo ih nuntu khawsak dan khal a thleng aw vivo vekin tongkam hmandan khal a thleng aw vivo tlunah Pathian thu  vu milai ttong phun tampi ah leh vivo a si tikah zo cio khalin Pathian thuthianghlim cu a san leh sual tahrat in thuphan kan per lo nak dingah le Pathian thuphan kan puh pang lo nak dingah ziangvek Baibal kan hmang khal a si le fimkhur zetin kan zoh ih Thlarau Thianghlim bawmnbak  dilin kan feh pi le kan nunpi a ttul a si.