LAIMI, LAI NUNPHUNG, LAIPUAI, LAI PATHIAN
SETP 2010 Laimi pawlin nganmi thuanthu kan neih lo tikah theihban cin le simsawng mi thuanthu zohsal asile kan dunglam kum zakhat sungah tuisan minung tlukin thuanthu thleng awknak, vahvaihnak kan tawng dah lo tisehla a sual lo ding. Zumnak lamah rirai biaknak ihsin Khrihfa kan cannak, uk awknak lamah mahte uk aw mi ihsin Mirang kuttangah, Mirang kut ihsin Kawl Ramkulh kuttangah kan thlennak, ca nei lo ihsin Bible siar ding tiang kan neihnak, cazir lo ihsin phunsang tlawngta le cazirnak, tvp, pawl hi tuihlan kum zakhat sungah Laimi thuanthu tleng awknak danglam zetzet ansi. Sihmansehla, tuisan minung pawl leitlun killi ah vahvaihnak hi Laimi thuanthu ah a um dah lo mi le leilungpi a damsung poh cu Laimi thuanthu danglam tertu thleng awknak maksak asi. Culailakah, tuisan minung pawl hi thleng awknak can, Laimi thuanthu can khirhkhan sungah kan tlangleng rero lai fang asi. Tuisan minung vahvaihnak in a hngawng kauhzia cu fimthiamnak, pursum leilawn ei hawlnak, nunphung le biaknak lam tiangin a hngawng in a danglamter. Cutin thuanthu thleng awknak laifangah a cangmi thil pawlin hmailam saupi a thleng lai dingmi Laimi thuanthu nung a danglam ter rero ruangah tuisan minung pawlin nasa zetin thuruatkhawm, ttangtlang in santiluang in kan miphun thuanthu a fen rero mi ah thimlakah kan duh lo zetmi, kan tesinfa pawlin an tawn lai dingmi pawl hmuhcia thei mi hrang timtuah cia in kutkai in ttangtlang in tuisin lamzin rak sial cia thei mi, ralrin cia thei mi ralring cia in kan miphun thuanthunung cu kan miphun Pathian cawimawitu, kan miphun cawimawitu, leitlun milai thuanthu ah a ttha le sunglawibik kan thawhsuah ve thei nak ding hrangah le kan tesinfa lungawi zawngin kan miphun thuanthunung cu herliam, herkawi ter thei dingin kawhhran hruaitu, vengsung pawlkom hruaitu, mibur, mipi le pumpak zapi ten mah le tuanvo le ti thei tawk zuam tlang tento cio ding a tuliza ka tarlang duh mi asi.
LAIMI:
Ramsa le rannung pawl khal anmai phunpi pawl thawn a bur in an um. Laimi pawl khal leitlun miphun dang pawl vekin leiram, nunphung, kaihhruai awknak, biaknak, le pawlkom awknak nei in a bur in um khawmmi kan si ve. Khawzing Pathian thlazapnak hnuai ah, kan pupa pawlin thisen thawn kan miphun, kan thuanthu, leiram le nunphung cu an rak kilkhawi ruangah tuisan minung pawlin a tuvekin miphun pakhat dinhmun kan din thei nak asi. A tikcu a kim tikah Khawzing Pathian in A Fapa thisen ih thlennak rundamnak Thuthangtha cu in theihter tikah Khrihfa ah kan rung cangta. Khrihfa kan can thawknak hi kum 100 lailawng asi hrih. Kan pupa san lai ihsin Laimi pawl cu Pathian nung betu an rak si. Pathian cu a nungih milai hnakin huham cahnak a nei ti khal an rak zum. Nunphung lamah dingfelnak kenkawhtu, senpi vangtlang kaihremtu mibur khawruahdan (collective conscience) in a rak uk aw mi an si. A sia a tha timi milai nuntudan cangan mi an rak nei lo nain senpi vangtlang lungsungah senpi nuntu ziaza mawi le pom theih theihlo cin milai nuntu ziaza pawl cu fiangzetin rikham an rak nei. Milai pakhat cio in miphun, ram, nunphung, le miphun thuanthu humhim dingah ttuanvo tumpi an liangparah an rak suang cio. Anmai insang ttuanvo hnakin senpi vangtlang miphun thuanthu humhimnak cu a thupi sawnah an rak ret ih cutin senpi vangtlang hrang thatnak tuahtu cu an cawisan ngaisan mi an rak si. Curuangah Khrihfa kan si hlan ihsin “Laimi” cu rinsan tlak, pa raltha, taima, thupifun an rak si. Khatlam zawngin kan sim asile, Fapa Zesu Khrih an rak theih hlan ihsin Pathian nungin Laimi pawl thinlung sungah A tumtahmi hrangah timtuah cia in miphun thuanthu dung le hmai in A rak hruai rero zo ti theih asi.
Asile, santhar leitlun khawmual kiltin pehtlangsan (age of globalization) ah leitlun killi ihsin ziangtin kan miphun thuanthu cu a thabik in kan kilkhawi dingih kan miphun Pathian kan cawimawi thei ding? Leitlun miphun dang pawl nunphung le nuncan ziaza ttha lo lak ihsin siseh leitlun lennak le thlemnak lak ihsin ziangtin kan miphun kan humhim dingih leitlun canpual ttha lakah ziangtin tluse loin hnget zet le dingzetin kan ding thei ding? Leitlun killi ihsin ziangtin kan miphun thinlung hmunkhat te ah kan fumkhawm aw dingih santiluang thuanthu ttha lo satan hmanrua pawl do in ziangtin Pathian duhnak hawlin thiltha kan tuah tlang thei ding? Mit ih hmuh thei mi le thinlung in a cak hiar mi nuam a timi pawl lak ihsin ziangtin a tha le a sia, rahttha a rah dingmi le siatnak a hring suak tu thil pawl ziangtin santhar milesa pawl hnenah thleidan thiamnak nei thei dingin kan zirh ding? Mibur le miphun thinlungah kan miphun thuanthu lamzinpi fiangzetin ziangtin kan hmuhter thei ding? Sut cawklo sancawk lo thusutnak in tuisan minung pawl nitin kan hmaika ah in zuam ringring asi. Kan pupa pawlin manghmanah an man ban lonak ramah kan thlengih an suangtuah ban lo mi santhar hmanrua le bugnrua tthatha kan hman thei rualrualin kan pupa pawlin an rak ruahban lomi thusuhnak pawlin santhar minung pawl nitin inzuam ringring asi. Thuanthunung inzuamtu parah kan miphun in nehnak thantar thawn leitlun khawmualtin ah kan tlanlen ve thei nak dingah a hnuailam vekin thu malte ruat hrih hnik uhsi!
Hmin: Laimi=Chin: Ramsung ramlengah siseh kanmah te kanmai ttong in kan sim awk tikah “Laimi” timi hi (Falam, Hakha le THlantlang in) hman tlangpi mi asi. Ramleng kan thlennak kipah siseh ramsungah siseh lairam sungah mahte hmin lam awknak ti lo ahcun hmin kawh awknak ah “CHIN” timi hi international ih kan hmin hman tlangpi mi asi a tha. USA ah Chin pawlpi kan rak din lai khalah (2002) sun ni hlawh kan relkhawm mi le upa pawl lungkim tlang mi asi. Ramtthen hmin “Falam” timi le ramtthen sung kawh awknak “Laimi” timi hnakin “Chin” timi hi khuitawk hmun khalah kan miphun hmin “National Identity” ah kan hman vivo ding a thupi. leitlun hmun dangdang a thlengmi, laimi tefa pawl anhaiza in hmun hrekkhat ah “Zo ka si?” ti thei aw loin anhaiza in a um an um rero zo. Kan tesinfa pawl, leilungpi a dam hrih asile, ziang miphun ka si ti an fiang awk ih kan nunphung, le milai nunthuthlung an kenkawh mi pawl khal kan miphun le kan miphun Pathian thu vekin si thei dingin tuisan minung pawlin zirh le kaihhruai ding ttuanvo tumpi kan nei asi. Curuangah, biaknak, vengsung pawlkom, le mibur cangvaihnak tintian ah a bur ih cangvaihnak kipah “Chin” timi miphun hmin (National Identity) kan hman vivo a thupi. Cutin tong cikhat ttawm aw tu pawl lawng cangvaihnak ihsin Chin miphun zapi huap lungput dik le pehtlaih awknak, miphun pakhat sinak langter vivo ding khal thuanthu in miphun hruaitu le mipi hnenah a phut mi a si fawn.
Pawlkom: Leitlun killi ah a thleng mi Laimi pawlin pawlkom, biaknak, vengsung (social), rualpi kawmrual, phurtlang nei, tvp, pawlkom le sihcih awknak a tam theibik neih vivo a ttha. Ramkhat sung, bialkhat sung, ramkulh, tlangkulh, le leitlun khawmual huap tiangin khuitawk le khui ram khalah Laimi umnak poh ah vengsung pawlkom, biaknak, le phur hleihluat nei mi pawlkom din vivo in sihcih awknak neih ding hi a tultuk mi, thuanthu bungrua thatha thawn santiluang ih siatbalnak rikham theinak lamzin umsun pakhat asi. Laimi pawl leitlun killi ramtintian ah kan vahvaih ruangah kan miphun kan hlo theh ding maw, tiah khawruah har rero mi tampi kan um. Asinan, a tuvekin pawlkom sihcih hnget zet sungah pumpak zocio khal an tel theh asile santhar bungrua ttha thawn pehzawm awknak neih ringring asi tikah kan miphun kan hlo lo ding. Leitlun khawmualtin ih hmanrua le santhar bungrua le canpual thatha hlawm awk theinak lamzinpi a ong aw sawn dingih kan miphun kan hlo lo ding. Pawlkom tintian ih tumtahtawp cu miphun Pathian cawimawi, miphun thuanthu tuahtthat, miphun sinak kenkawh le thuanthunung tuahttha ding si in tesinfa milai santhuanthu a her liam lai dingmi hrang tiang khuakhang le lamzin tha sialcia ding asi hrimhrim a tul. Lamzin dangdang, pawlkom dangdang, mibur le ramtthen dangdang ihsin tumtah bang aw ah thinlungtum burkhawm in thazaang hlawmkhawm ringring thei khal a thupi fawn. Leitlun khawmual tinah milai 6 billion lakah Laimi thawngzasiar fang umkhawm mi pawl hi santiluang in a fenral lo nak ding hrangah sersiamtu ih tumtah le lunghmuizawng cu thupi bik ah retin leitlun killi ihsin kutkai in san thuanthu tuahtha uhsi!
Hruaitu: Ramsa le rannung pawl khal a bur in a ummi pohpoh in anmah lakah a an an ngai dingmi hruaitu an nei theh. Hruaitu pawl hi ram le miphun, mipi cawisangtu le siatsuahtu khal an si theu. Thawng inn sungih misual pawl, lamzin parih zuu ri sabah pawl le nunau tha lo pawlin ram le miphun an siatsuah dah lo, hruaitu pawlin an siatsuah sawn theu, an tuahnak in siseh an ttuanvo an tuansuak lo ruangah siseh ram le miphun a siat sawn theu. Lamzin dik le tha ah hruaitu khal an si ih mipi canpualtha lamzin phih saktu khal ansi theu. Kawlram ramkulh zoh asile hruaitu pawlin ram an siatsuah theh tiah mi tampi simmi kan thei theu ding. Ruahdan, hmuhdan, duhdan, tumtah bang aw lomi mipi pawl cu lamzin pakhat ah hruai khawm thei dingin hruaitu pawl fimnak a thupitzia cu sim ttul lo asi. Santhar, leitlun killi pehtlangsan (age of globalization) ah ziangtin kan miphun thuanthu ziktluak zetin santiluang zulpeh in siseh leitlun miphun dang pawl thawn tlan zuam nakah siseh santhar leitlun killi ih san thuanthu bungrua tha hmangin kan mipi canpualtha ziangtin kan onsak thei ding, tvp, ruatin hruaitu pawlin khua-hlan lungput lalnak le upat duhnak thinlung kan tlansan a cu zo. Khuahlan lal san le kawlram ralkap uknak hnuaiah mi pakhat ih lalnak sinak cu tuahnak hnakin dinhmunah a hngat aw sawn theu. Santhar tlanzuam awknakah miphun thuanthu tuahtha dingin dinhmun hnakin san thuanthu in in sawmngiarnak tuahnakin thuanthu ziktluak sersuak thei ding a thupi. Canpualtha, bungruatha, le hruaitu tha hrang sangka ongin tlanzuam nakah thinlung pumkhat sinak, tumtah pakhat le raldo mi pakhat thinlungput thiang thawn mipi lamzin ding le dikah fehpi thei ding a thupi. Tuisan mino pawl thinlungput zoh asile miphun duhdawtnak an nei zet. Asinan mibur in siseh pumpak ciar in siseh mi pakhat cio in miphun thuanthu tuahtha dingin thuanthu tuanvo neih mi cio tuansuaknak a takram nunpi tu an maltuk. Pumpak cio in siseh a bur in siseh miphun hrang sunmang, miphun thuanthu liangparah suang cio dingin lamzin hmuhtu kan san minung pawlin kan tul. Tlawng le fim zirmnak ah zirh asilo mi, pumpak cio lungput remtthat tuahtthat le lamzin hmuhtu hruaitu tuisan minung pawlin kan tul. Leitlun kiltinah a ttekdarhmi mipi pawl lung fumkhawm dingin siseh ruahdan hmuhdan pomdan phunphun lakah hmuisel le tumtah pakhat a atthawm aw mi, Pathian Pakhat rian in miphun thuanthu pakhat ttawm aw mi kan sinak lungput hnget le thinlung hram hnget dinhmun khuar thei dingin sunmang thlaici santhar minung pawl lungsungah phum thei tu ding hruaitu kan tul. Cutin sim laiah van ihsin cuvek hruaitu a rung tla ding tinak siloin, tuisan hruaitu pawl, mah le pawlkom, kawhhran, veng, le ramkulh pawlkom le mibur cio ah miphun sunmang (national vision) tlangzarh ausuahpi le santhar minung pawl lungsungah thlaici that uh cio uhsi tiah sawm awknak le forhfialnak sawnah simmi asi.
Cuhmuahhmuah lakah, a namen lomi pek awknak a tul lakah “milai in a thinlung in thil tampi a tumtah ding nan a famkim tertu cu Pathian asi” ti asivekin zawnzaihnak le pek awknak in man a pe rero tu pawl cu sumpai thawn man tah theih lomi thuanthu roling lungbun rero an si ti theih hngilh loin zuam sinsin cio uhsi. Khatlamah, laimi le leitlun mi zokhalin, a bur umkhawmnak kipah, hrial theih lomi tlukin milai mizia in a hrinsuak theu mi “politics” hi Laimi pawlin hrialthiam ding ka cah duh. 6 Billion leitlun mipum lakah a zasiar laimi ramtin kiltinah a tekdarh mi lakah pawlkom le a bur in umkhawmnak hmunah a bawrhhlawh mi “politics” lamtang tuah awknak pawl tanta thei ding a thupi zet. Hrin le hnam, rualpi tthatbik, tlangkhat milesa, biaknak lam thupom, tvp, hmanrua ah hmangin biaknak le social pawlkom lakah siseh ram le miphun thuanthu tuahtha dingin hmalaknakah a bawrhhlawh mi politics lamtang tuah awknak hi miphun thuanthu siatsuahtu asi. Cuhnakin santhar leitlun killi pehtlangsan, santhar santiluangah milai thuanthu in in sawmngiarnak vekin kan miphun thuanthu tuahtha dingin ziangvek tumtahnak thawn ziangvek fimnak thiamnak pumpeknak kan tul ih kan miphun Pathian in zo hi hriak a thih mi hruaitu asi ding timi thinlung tangdornak thawn hawl tlang cio in pumpak pakhat cio hnenah Pathian vozem vek ciar in kutkai in tuantlang kan zir a tul fawn. Dinhmun le sinak ah buai loin hnattuan, mipi rian ding, san thuanthu in inzuam nak neh thei dingin le thuanthu remthat ding sawn hi thupi sawnah ret asi ahcun zoin ziang dinhmun a nei ih ziang hminthatnak a ngah timi ah buai ding a umlo. Saluro tar san ihsin cumputer le santhar bungrua hmansan kan thleng zo vekin hruaitu lungput thleng tul mi kan thleng ve lo asile kan thuanthu kan mah lala in kan siatsuah rero ding tinak asi. Tongdang in sim asile hruaitu pawlin hruaitu ttha hringsuak ding ttuanvo tumpi an nei asi. Cutin siloin politics bawrhhlawh in mibur pawlkom a ciahneh asile hruaitu ttha suak thei lo dingin hruaitu pawlin lamzin an kham, phihsak sawn theu tikah society siatsuahtu ah an cang riangri. Politics bawrhlawh a um tikah, milai mibur thuanthu zoh asile, hruaitu pawlin thiltha tampi an tuah rero laiah senpi vangtlang miphun hrang an siatsuah mi le canpualtha an phihsak mi a tam sawn theu. Tahtthimnak cu “8888” kawlram tlawngta pawl lakah a thleng mi hi asi. Curuangah leitlun killi ah a ummi Lami pawl, hruaitu dinhmun a kai laitu pawl, hruaitu hrilnak le tuanvo pek awknakah a teltu pawl, fimkhur sinsin a tul. Hruaitu pawl kutke cangvai hin anmai insang lawng siloin miphun, mibur, thuanthu khal tampi a danglam ter rero ruangah fimkhur ten Pathian ttihzah le tangdornak in unau tlaihsannak le duhdawtnak sawn in kutkai vivo uhsi.
Mipi: “Miphun in an mipi thawn a tlakmi hruaitu an nei” ti asi. Mahle umnak kawhhran, mibur, pawlkom hruaitu kha zoh cio uhla, kanmah thawn a tlak mi hruaitu kan nei cio asi. Tlunlamah sim zo vekin santhar milai thuanthu thleng aw rero lai, can khirhkhan sanah Laimi pawl mibur lungput a tlaniam tuk mi hi tuaithar (reform) a tul hrimhrim mi asi ti fiangten a hmuh thiamtu pawlin an el lo ding. Kan pupa san laiah mipa kum 18 kim tapoh cu miphun ralkap an rak si, raal an do, fei le nam hman an rak zir. Santhar Kawlram Ram Dinkhawm din hnu ah miphun thuanthu humhimnak le mipi kilvennak cu kawl cozah kutah up a si tikah mipi senpi vangtlang in miphun thuanthu tuahtha dingin ziangvek tuanvo le mawhphurhnak ka nei timi kan thei nawn loih kan liangparah miphun thuanthu kan suang nawn lo. Khatlam zawngin kan sim asile Laimi pawlin kan miphun thuanthu humhim ding cu miphun dang kutsungah kan up theh asile saal miphun lungput kan nei theh zo tinak asi. Ramsa le milai danglamnak bik pakhat cu milai pakhat in amah pumpak hrang lawng si loin a biak mi a Pathian, a innsang, sungkhat, khawpi, veng hnen, miphun le cozah kumpi hnenah ttuanvo a neih hlei ah sersiammi parah Pathian siahhlawh ttha (good steward) si in ttuanvo a neih mi hi asi. Curuangah saal lungput dinhmunah a thleng zomi Laimi pawl lungput tuaithar sal dingin thleng awknak (social/spiritual reformation) kan tul asi. Cutin mipi thinlung sungah senpi vangtlang, a bur in, miphun thuanthu tuahtthat ding cu thupi zetin ngai in, thinlung, taksa, le neih sumsaw thawn siseh cantha pe in cuvek thiltha tuahnak cu upatnak pek asi tikah mibur cangvaihnak hrang lamhruaitu hruaitutha khal Pathian in in pek vivo ding asi. Mipi in kan ngaisan le upat kan pekmi ih zir in hruaitu kan nei ding. Bawhlungsit thiam lawng upatnak kan pek asile bawhlungsit thiam hruaitu kan nei mei ding. Ngakai thiam upatnak kan pek asile ngakai thiam hruaitu kan nei mei ding. Kan thinlung sungah ziang kan thupiter timi in upatnak kan pek mi ziang kan upat ih kan sunlawih timi khal a fainter asi. Kan mipi thinlungput, ngai pawimawh mi le upatnak kan pek mi, kan cawisan mi ih zirin hruaitu khal kan nei vivo ding asi. Abur in kan umkhawmnak poh ah, pawlkom awknak poh ah, sersiamtu Pathian hmin sunlawih in Bible in a zirhmi thatnak duhdawtnak pawl tlaihsan in khat le khat tungding aw tawn dingin, hruaitu pawl dung ihsin dinpi le sawmdawltu lungput tha kan mipi in kan neih a thupi ngaingai fawn. Cuticun santhar leitlun kili pehtlangnak san ah kan milesa tlan zuamnak ah hruaitu khalin in tlanpi ve thei ding asi.
Mipi lakah, a thlangpi thu in, tthenthum ah tthen theih asi: hruaitheih, hruaitheihlo, le hruaitu tiah ti in. Hruaitheih lo pawl hi hruai an theih lo lawng silon hruaitu kephettu, dungah hnuk thlatu, society siatsuahtu an si theu. Anmah in le senpi vangtlang hrang thatnak ngaingai an suahpi dah lo. Hruaitheihmi pawlin hruaitu pakhat hrangah an neih sumsaw an ti thei tawk an pe, an zuam, ih hruaitu ai ah thihngam khal an um. Kan laimi pawlin kan hruaitu hrangah ziangtluk ziangvek kan pe ding, hruaitheihmi kan si maw, hruaitheihmi ziangzat kan um, mipi in ziang duhmi kan nei ih kan duhmi hrangah ziang kan pek zuam? Tvp, parah hngat aw in hruaitu ttha khal kan nei ding ih kan nei lo ding.
Biaknak: Mipi le hruaitu pawl lungput dik, ding, le thianghlim an neih theinak dingah le ziangvek hi lungput dik, ding, le thianghlim asi ti an theihfiang theinak ding hrangah siseh senpi vangtlang, ram le miphun hrangah ziangvek thu pawl hi siatnak le thatnak thlenpi thei tu thuanthu nung an si, ziangvek lamzin ah kan miphun thuanthunung cu santiluang in a fen rero tvp, mipi in an theih fiang thei nak ding hrangah biaknak lam hruaitu pawlin ttuanvo tumpi kan nei asi. Laimi Khrihfa sinak kum 100 a kim zo vekin Paul in a simmi “A hram thawk ih zirhnak (Elementary teaching of the Gospel)” ah tang ringring loin pitlin lam kan pan vivo a cu tuk thlang. Biaknak lam hruaitu pawlin vanram kainak lawng siloin Bible thutak in milai nuntu a zirhmi, cozah kumpi, vengsung, pawlkom, pursum leilawn le milai pehtlaih awknak pohpoh ah a thianghlim mi thuthluknak (decision) tuah thei dingin mipi zirh, kaihhruai, le lamzin hmuh, meisa eng van sak a cu tuk thlang. Satan mizia phuansuah awknak, huat awknak, le thiltha lo tipungtu si loin Pathian mizia phuansuah awknak duhdawtnak,dingfelnak, diknak le thiltha tuahnak a luansuaknak hmanrua le tipungtu si dingin Bible thutak ih sungmuril zirh, phuansuah le ausuahpi, nunpi a cu tuk thlang. Tuihlan kum 100 ahcun kan pupa rirai biaknak ihsin kawhhran sungtel sinakin vanram kai ding thlukin rak ruat asi. Biak inn sungih cangvaihnak hi a thupi bik le thlarau mi sinak vekin rak zirhmi asi. Cutin siloin Bible in a zirhmi, Pathian lalram misa pawl nuntu, lungput, khawruahdan, milai pehtlaih awkdan, khawsakdan le leitlunah canhmandan, milai damsan, le tumtah pawl fiang le cipciar zetin senpi vangtlang mipi le hruaitu pawl hnenah zirh ding kan si zo. Biaknak lam hruaitu pawlin cozah kumpi le vengsung pawlkom (social/political organization) ah hruaitu ttuan ding tinak siloin mipi le hruaitu pawl thinlung lamzin hmuhtu, meifar vansak tu cu biaknak lam hruaitu pawl an si ringring a tul. Thimlakah a vaktawi rero mi, mah le mah keu aw rero, pah aw rero tu siloin eng hnuai ah unau duhdawtnak, unau tlaihsannak le thiltha tuahnak lamzin ah tumtah le hmuisel pakhat hmuitin mi nei in miphun pakhat, Pathian pakhat bia le rian kan sinak ah pumkhat sinak fiangzetin mipi lungsungah fiangter tu ding cu biaknak lam hruaitu pawl kan si. Hruaitu le mipi pawlin khawruah dik, ding, le thianghlim, cangvaihdan mawi le tha, pawlkom hrisel le cak, pehtlaih awknak thianghlim le duhnung, Pathian le leitlun milai mithmuh ah rinsan tlak le cawimawi tlak nunmawi, milai thuanthu nitin sersuak thei dingin biaknak lam hruaitu pawlin tuanvo tumpi kan neih mi vekin biaknak lam hruaitu le mipi pawlin hnget zetin thlaihsan in kan dinpi, ttuan le nunpi atul asi.
LAI NUNPHUNG:
Thuthlunghlun Bible hi Israel pawl miphun nunphung thuanthu asi titu an um. Isreal miphun thuanthu cu Pathian in hmanrua ah a hmang ti cu a el ding a um lo. Nunphung, biaknak, le ramthu (politics) hi a sungmuril ah a hram a sihcih aw theh asi. Khui tawk ihsin miphun a suak ih khuilam pan in a feh, ziang lamzin a zawh ih ziangtin thuthluknak a tuah, ziangtin insang, pumpak, mibur le cozah kumpi pehtlaih awknak din/neih asi ih ziang a tha ih ziang a tha lo, ziangvek thu pawl hi mimal , bulpak thil asi ih ziangvek pawl hi senpi vangtlang thu tlangthil asi, zo in ziangtin ziangtikah ziangvek thuhram parah lai a rel, senpi vangtlang a bur umkhawm ziangtin pawlkom pehtlaih awknak neih asi ih ram le miphun mipi siseh pumpak siseh milai nunsan, damsan, tumtahtawp cu ziang asi, ziangtin milai in sersiammi parah lai a rel ih hna a tuan? Tvp, thusutnak pawl hi san tikah society, kumpi a cozah, biaknak pawl hi a sungmuril ah thuhram suahnak si in an pehtlai aw theh asi. Ramsa cu a tial in hminsin asi vekin, le milai hnipuan mawinak cu a tial le rawngin zoh asi theu vekin miphun mawinak khal nunphung ah alang asi. Khuahlan pupa rirai biak lai ih nunphung tampi cu kan tlansan tanta vekin santhar Laimi pawl nunphung cu Bible thurin milai nunphung in zirhmi parah hngat aw in dinsuah hram sawhhnget kan tul asi.
Laimi pawl a burpi in ramleng suahnak hi kum hra tel fang asilai. Kum reipi hlanah ziangvek nunphung nei mi kan si, ramleng Laimi nunphung (Chin immigrant culture) hi remtuah rero lai mi asi vekin hmuntin ramtin ah a dingfelmi le a thianghlim mi upattlak asi mi nunphung sawhhnget thei dingin mi zapi ten tuanvo kan nei asi. Kawhhran hi pehtlaih awknak cakbik le thuk bik khal asi vekin biaknak lam hruaitu pawlin thlarau lam vanram kainak lawng siloin khrihfa nunphung thianghlim le mawi nei thei dingin tuanvo tumpi kan nei asi. A ngaingai ahcun khrihfa nuntu ziaza mawi, milai nunthuthlung Bible in a simmi vek in nunphung sawhhnget mi cu leitlun khuitawk ram khalah a nauta dah lo ih nam thlak asi dah lo ding. Curuangah, ramleng Lai Nunphung remtuah rero laifangah kan pupa nunphung ttha lo kan tlansan rualrualin kan Lai nunphung tha pawl la in siseh leitlun nunphung dang pawl lakah a tha lo mi do in a thianghlim mi la in, le Khrihfa nuntu ziaza thawn a mil aw mi nuntu ziaza mawi Bible in in zirhvekin, nunphungtha mawi le thianghlim zirin hramhnget kan sawhhnget a tultuk asi.
LAIPUAI,
“Stay with me one moment darling, because I can never see you again” “Cam hrih aw maw, camkhat te tal, darling, kan tawn aw sal thei nawn dah nge” tiah Pu Willian Ngun Zam stage parah a lam ih a dungin kei le Pu Kuang lian Ruang in kan rak hler ciamco lai, 2002 Battle Creek, Lai Kumthar Puai tawp zan kha Lai Kumthar Puai tuah tinte ka mang sal theu. America ram rak thleng hmasa lam, Falam milesa lak ih kan upa, Pu Thawng Hmung hni siamsi te le Battle Creek khua ih nulepa fala tlangval mipi pawl mithmai tha hmuh mi pawl kha lungsung mitthlam ah an cam ringring lai. Ka mitthlam ah zan ka ih lai khalah itthang theu tu cu laimi farah zawnzaihnak, pitar putar le nauhak ei in khawp lo, mithmai sia le taksa vitamin kim lo te pawl, dam cak lo ruangah harsatnak phunphun, farah zawnzaihnak in kan mipi a ti retheih mi hi asi. Sihman sehla, America ramah kan milesa pawl duhdaw aw ten, kutkai in ti le rawl kil tlangin, lungawi sopar ten fala tlangval, nulepa, rualepi, mino nauhak ti um loin an kawm aw tlangleng hin lung an ti awi in kan thuanthu a nung lai asi ti in theihter ih hmuh ka khawp thei lo ruangah kumriat sung Lai Kumthar Puai pelh lo ten ka tel ringring.
Mi hrekkhatin Laimi mi harsa rawl ei ding nei lo lai ah cawn le lam, puai tuah rero an ti, mi hrekkhat in biaknak lam in Lai Kumthar puai tuah cu “Satan Puai” asi ti tu bo lo. Mi hrekkhat in thildang tampi tuah ding um lai ah kumtin Puai tuah lawngmaw si kan ttuan, titu bo lo. A phunphun lakah USA ih a ummi Laimi pawlin 2002 ihsin pelh loten Chin New Year Festival ( Lai Kumthar Puai) cu tuah asi. A thatnak a umih tthat lonak khal a um ve. A tuahtu pawlin a thatnaklam in a buk neh deuh in hmuh ruangah tuah sunzawm asi. A ngaingai ah, leitlunah thil ziang khal hi a pumhlum in a tha theh mi hi thil harsa asi; thimnakah, voksa tla a pum in ei ding sisehla zohman in an ei duh lo ding. A pumpi in ei ding asile a pumsung ih a ek pawl thawn ei ding cu a ten um tuk. Cuvek in puai tuahnak ah a dik lo le tha loin rak hmangtu an um ruangah puaituah a tha lo ti theih cu asilo.
1988 hnu lam ramsung ramlengah Kawl le Lai tlawngta pawl, Kachin ralkap pawl, le miphun dangdang lak umtlannak ihsin ka zir ngah dah lomi, 2002 -2009 karlak USA ram ih Laimi upa pawl thawn pawlkom hmuhton awknak ihsin tampi ka zir ngah. Kan upa pawl lungthinnem, tangdor lungput te thawn miphun an duhdawtnak, midang zawn an ruat thiamnak pawl hi thangthar nonawn pawlin zir ciohaisehla ka duh zet.
Lai Kumthar Puai pelh lo te in ka rak fehdah nak pawl, USA Laimi pawlin puai kan rak tuahnak hmun pawl cu 2002 Battle Creek, Michigan, 2003 Marryland, 2004 Atlanta, Georgia, 2005 Battle Creek, 2006 Marryland, 2007 Atlanta, Georgia, 2008 Battle Creek, Michigan, le 2009 Indianapolis, Indiana asi. 2010 cu Marryland in a voithumnak an la sal asi. Puai tuah tikah a hlawknak pawl malte ka sim duh: 1) Lai Miphun Pathian biak, thangthat le cawimawi asi: Kawhhran dangdang, hmun dangdang ah a tekdarh mi Laimi pawl Pathian nung thangthat tlangnak neih asi. 2) Laimi tawn khawm awknak: Kum 20-30 tawng aw dah lo tla Lai Kumthar puai ah an tawng khawm tikah thazangthar an ngah cio. 3) Fala tlangval pawlkom awknak: lehnak le zuam awknak phunphun tuah asi. Lai Puai tuah ruangah Laimi nupi pasal neih awk phah ziangmawzat an um zo. 4) Chin Miphun sinak nunter: Nauhak te pawl khalin “Chin New Year Festival” timi an thei, miphun, nunphung nei in minung kan si ve timi an thei. 5) Cawimawi tlak cawimawi le upatnak pek awknak; milai kan si sungah a tul mi tuah asi. 6) Thinlung hahdamnak: Miphun dang lakah Laimi mi tampi kan thleng tikah mai miphun pi te pawl thawn tawn khawm tikah thinlung hahdam zetin Laitlang ngai le lungleng khal a reh ih mai phunpi te pawl thawn ti in le rawl ei tlang, thunuam rel tlang in tikcu hman asi. 7) Lai hla, laitong, lai nunphung, le Pathian nung a bia mi miphun kan sinak nunter, tlangaupi asi.
Tampi lakah, malte ka ngan. Ramtin hmuntin ah a thlengmi kan milesa pawl, a bik takin, thangthar nonawn pawl hnenah ziangvek miphun kan si ih ziangtin pawlkom, pehtlaih awaw, sawm dawl aw, tungding aw tawn, upat nak pe aw tawn mi, miphun pitling kan sinak pawl siseh Pathian nung a be mi miphun kan sinak pawl langhngan in zirh, nunpi, le kaihhruai thei nak ding hrangah hmanrua pakhat asi. Lai puai tuah tikah a siatnak lam an sim theu mi cu zuu in asi bik. Asinan, Laipuai tuahtu pawlin khuahlan kan pupa cawnlam lai bangin zuupi an pe lo ih a in duhtu pawlin anmah te an in mi asi. Cuvek lakah, Lai Kumthar puai tuah tikah mi zokhalin sual tuahnak canttha vekin an hman lo ding a thupi zet. Cutin a hmangtu pawl cun anmah ih an nawnpi mi lawng siloin kan miphun hmel an siatter ih kan miphun thang an siatter asi ti khal fiangzetin tlangau pi a tul ve. Curualrual in Lai Kumthar Puai tuah tikah a thianghlim mi le santhar zumlo tu pawl cangvaihdan, cei awkdan, Pathian um lo vekin a nungcangtu pawl lungput langternak hmun, thangthar nonawn thinlung siatsuahtu asi lo ding khal hruaitu le puai zawhtu mipi pawlin ttuanvo kan nei asi.
LAI PATHIAN
A selam sim hmaisa asile, Laimi tthentthek tertu, unau sungkhat duhdaw aw thei loin a hua aw tertu hi Bible in a simmi Pathian asilo. Laimi khrihfa kan cannak kum 100 a kim zo vekin Thuthangtha kan theih pekte ih zirhnak (elementary teaching of the Gospel) ah kan tang ringring lai mi hi tlansan a cu zo. Bible in a simmi thlarau mi sinak cu Biak inn sungah tuahnak in cuai thlai theih asilo. Lamzin parah a rilbah mi parah kan tuahnak, thawng inn sungah, minaa damlo, farah zawnzai, nekcep mi pawl, le nulepa nei lo, a tlasamtu pawl parah kan tuahank sawn in Zesu in thu in sut dingmi asi ti in sim cia. Kan ram khrihfa sinak hi Bible in a simmi thawn a hlat awk tuk nak tampi a um zo. Khrihfa ram le miphun pitling kan sinak, kan thlarau mi sinak cu Biak inn sungah ziang kan tuah timi siloin vengsungah, pursum leilawnnak, puai tuahnak, zung hnatuannak, cozah thuthluknak, pawlkom awknak, sum lut sumsuak, kan taksa hman awknak, tongkam, duhdawtnak in sihcih bawmbawi awknak, farah nauta kan bawmbawi nak, inhua tu parah thiltha tuahnak, zumlo tu hnenah thuthangtha simsuaknak, sersiammi parah kan tuahnak le cangvai, kan nitin insang le kawhsung kan nunphung ah lang dingmi asi. “Mi zokhal, Pathian ka duhdawt tisi a unau a duhdaw lotu cu thuphan per asi” tiah sim kan sivekin Bible zirhmi duhdawtnak nunphung hi kan ram le miphun in nunpi ding kan sisawn thlang. Cuvek thotho in Mikhah 6:8 nakah a sim vekin kan thlarau mi sinak cu “ a dikmi tuahnak, duhdawtnak in unau tlaihsannak, tangdornak in Pathian thawn fehtlang nak” in langter ding kan asi. Mai kawhhran pawl sungtel duhdawtnak le mai lamtang ah ruahmi, le maihrang thatnak tuahtu pawl par lawngah duhdawtnak kan neih mi cu leitlun zumlo tu pawl thawn dang lam nak zianghman a um lo. Bin la Den in a milesa pawl a duhdawtnak thawn danglam nak zianghman a um lo mi asi. A tawizawngin simasile a miphunpi, Khrih ah a unau, Pathian pakhat a be tlang rero tu pawl duhdaw awk thei lonak cu mitcaw umkhawm kan si ti fiangzetin Bible in in sim.
Nuntu ziaza lam zoh asile tuisun minung, khrihfa ti aw pawl tampi hnakin kan pupa rirai be tu, zuu ri sabah in a rak nungtu pawl an felsawnnak a tampi. Thuphan per, nunau mipa sualnak, rukruk a dik lo in ngahnak, tvp, ah santhar minung pawl kan tla niam tuk mi hi khrihfa pawl fehsual nak ruangah asi. Cui hleiah, khrihfa zumnak pacangtha cun a ram le miphun hrangah tuanvo nei nawn lo, a miphun thuanth le nunphung tuahttha dingin liangparah suan mi nei nawn loin a cangvai mi hi fehsualnak tumpi asi fawn. Missionary le tuu khal tu ah Pathian hriakthih le kawhmi cu ttuanvo hranten a um vekin milai zo khalin mai miphun, mai thuantu, mai miphun nungphung tuahtha, kenkawh, zirhsawng dingin tuanvo kan nei theh timi hi Bible in a zirhmi nunphung asi sawn. Lai miphun Pathian in Laimi pawl a tthentthek si loin Pathian thu lasualtu pawl sawn in miphun kan tthentthek mi asi. Biaknak pawlkom pakhat cu a damcak maw, a hnget khoh maw, a famkim maw ti cuai thlai tikah thlarau nun, leitlun miphun le society sungah a cangvai le tuanvo lakmi, milai nunthuthlung a kenkawh, nunpi le tlangzarh mi parah hngat aw in theihtheih asi. Miphun, Pathian le zumnak ah pumkhat asimi thangphawknak thar, tuarthar sal kan tul. Thuanthu herliam in santhar minung pawl atuvek in a fen vivo ih kan tesinfa pawl mawhsiat kan silo nak dingah siseh Pathian thutak in in zirhmi a tak nunram, miphun ah siseh zumnak thlarau nunah siseh a pitling mi miphun kan si thei nak ding hrangah kiltin in Bible ih a simmi zohtiam hmuhtiam nunpithiam kan cu tuk thlang.
LAIMI, LAI NUNPHUNG, LAIPUAI, LAI PATHIAN
Laicin senpi nan zapi ten Pathian hmaika cen thiamtu si hram uh!
|
WELCOME TO MY PAGE > Most Recent >