SANTHAR LEITLUN HUAP HRUAITU: MODERN GLOBAL LEADER Santharsan ah ziangvek in hruaitu thleng awknak kan neih ve a tul timi thlirkhawmnak hrangah “Global Leadership: the Next Generation” timi cabu parah hngat aw in a hnuailam vekin ngan asi. Nangmai hrangah, na pawlkom, nan hrin, na khua, na ram, na miphun, na ram kumpi cozah, le pursum leilawn sumpai hawl company, tvp kaihhruainak kipah thatnak a suahpi thei ding ti ruahsannak thawn ngun zetin rak siar ve aw. Khuahlan siangpahrang, lal le miuk san pawl kan lanzo. Santhar leitlunhuap hruaitu san asi zo. Asile ziangvek thleng awknak thawn mibur, pawlkom, khua le ram, company le kumpi cozah kan kaihruai atul timi tawiten zoh hnik uhsi. Hi pawl hi a zate asilo nan a hnuailam pawl hi thupi zual an si tiah mi tampi in an pom ciomi, an hmuhtawnmi asi. 1. SANTHAR LEITLUN HUAP HRUAITU SANTILUANG Santhar santiliuang, leitlunhuap milai pehzawm awknaksan (globalization age) ah a thleng aw cakzetmi, kaihruai awknak, alotheihlo in hrial theih lomi panga a um. Cu pawl tla cu: I) Leitlun huap khawruat thiam II) Dan awknak lawm thiam III) Santhar bungrua hmanthiam IV) Tuanpi tuah thiam V) Hruaitu bur Tuihlan ku 100 hnakin malte rei ah Chin ramah hrinkhat le hrinkhat an rak that aw rero. Kan dunglam kum 100 sungah Chin miphun zapi ten kumpi ramthum sungah then kan si: India, Burma, Bangladesh ah. Cun, Kawlram sung um Chin mi lakah hrinkhat mahte uk awknak sinawn loin Chin miphun zapi ten ramkulh pakat sungah uk awknak thar a suak. Cutikah hrinkhat le hrinkhat, hrin dangdang cawhpolh aw theh in nun tlaang a si. A tu naite kum 20-30 sungah Chin miphun pawl cu Kawlram sung lawng sinawn loin leitlun killi ah kan thek darh theh. Curualrualin leitlun ram killi ihsin miphun tintian kan ram sung asilo hmanah hnarpawn an thleng zo. Hmanrua bungrua a phunphun lei killi ihsin kan lei in kan hmang thei zo. Curuangah santhar hruaitu pawlin mai khua, mai hrin, mai tlangkulh, mai pawlkom sunglawng huap siloin leitlun pumhuap khawruahnak nei in hruai awksan a suak zo. Cui hleiah danglamnak kan neihmi kanmah Chin mi sungah siseh Ram Dinkhawm Kawlram sungah siseh leitlun miphun dang pawl khal sisehla thleidan awknak, nautat bul le upatbul um loin rualran ten zoh awknak, danglamnak lawm thiam in hruai awksan asi. Santhar fimsan in, kan pupa pawlin an rak ruahban lomi, leitlun fimthiamnak in a suahpimi bungrua phunphun hmangin senpi vangtlang, ram le miphun, pawlkom kaihhruai awk san a suak zo. Mahte pawlkom pakhat, hrinkhat, miphun pakhat te lawng si loin leitlun killi ah kanmah thawn duhmi le tumtah tulmi bang aw pawl thawn hnatuan tlang san a suak zo. Cui hleiah khua hlan san vekin bulpak pakhat siangpahrang uk in uk awknak le lal san a cemzo vekin mi pakhat ih fimnak, thuneihnak sinawn loin abur in hnatuan tlang, fimnak thiamnak, tuanvo le mawhphurnak tawm aw tawn in senpi vangtlang, pawlkom, miphun, ramkulh, cozah, tulmi hawl tlangin hruai awksan a suak zo. 2. LEITLUN HUAP KHAWRUATTHIAM Tuisan minung pawl cu leitlunhuap khawte pakhat (global village) ah kan um zo. New York khawpi ah thil a cangmi, New York Stock Exchange ah thil a cangmi in Falam khua kiangih Cawngthe, Sunthla, Lungpi, Tili minung pawl par tiangah hmual a nei ban zo. Curuangah Lailam lungput le khawruahnak fimthiamnak parah hngat aw in hruai awk san asi nawn lo. Leitlun pumhuap in khawruahsan a suak zo. Khuahlan laiah leilungpi hi a per asi ding tiah an rak zum. Asinan leilungpi cu a hlum asi tiah zuk thawn an sim thei zo. Kan nauhak laiah zanlam raw l ei cut tikah nule in an aw neihsun suah in an fale an ko theu. Tuisanah lei killi deng tian tohmun ihsin biak pawh awk a theih zo. Kan sumpai hmanmi pawl tla leitlun pumhuap a pehtlai aw theh zo. Laitlang khawte ih thlaici cin mi rah America ram tiang a thleng thei zo. Ramkhat ah tihnung a cang tikah leitlun killi a deng ban theh zo. Curuangah leitlun pumhuap in khawruat in hruai awk san a suak zo. 3. DANGLAMNAK LAWM THIAM A tlunah sim zo bangin Chin miphun pawl leitlun killi kan thleng zo. Duhdan, hmuhdan, ruahdan, hmuh tawnmi, theihnak, fehnak lamzin a dang cio. Miphun dangdang, hnatuan dangdang, pupa dangdang, khawkhat, vengkhat, ah um in hnatuan tlang in siseh Chin zapi huap in siseh Kawlram pum miphun zapi huap in siseh miphun dang, duhdan, hmuhdan, sinak bang aw lo pawl pawmrem thiam in lawm thiam san a suak zo. Kanmah vek asilo mi pawl nautat, thleidan, hmuhsuam san kan lan zo. Nunau mipa thlei dan awknak, farah nauta thleidan awknak, khuangcawi le cawi lo thleidan awknak san kan lan zo. Cuhnakin danglamnak pawl cu lawm thiam in anmah le dinhmun, sinak, thiammi, tuah theimi hrangah sangka kaupi awng in kan danglamnak cio cu thatnak suahpi tu dingah hmanthiam, canpualtha pek thiam san a suak zo. Curuangah Chin mi lakah danglamnak pawl siseh, hmuhdan duhdan bang aw lo, vun rawng bawng aw lo, suahkehnak bang aw lo, hrin bang aw lo pawl thleidan awknak, ral awknak, do awknak san kan lan zo ih rualran ten, milai thisa pumkhat nun zir in senpi vangtlang duhtlangmi, zapi thatnak hawl tlangin khat le khat lawm aw tawn, pomrem aw tawn in leitlun pumhuap in dan awknak lawm awksan a suak zo.
4. SANTHAR BUNGRUA HMAN UAR Khuahlan lalsan, siangpahrang san vekin tohmun in mipi senpi vangtlang kaihruaisan asinawn lo. Ralkap commander bangin thupek awk san asi nawn lo. Santhar bungrua, email, phone, computer, IT phunphun thawn santhar santiluang mil in tlan zuam awksan kan thleng zo. Kan duh khal le duhlo khal le, kan kiangkap in kil theh zo. Leitlun in in cimral lonak dingah siseh kan san minung pawl kan miphun thuanthu duhzawng le thatnak lamzin parah kan hruai awk theinak ding hrangah santhar bungrua kan hman uar khal a tul. Catbanglo in zirmi, santhar fimnak, bungrua tha hmang thiammi hruaitu san asi. Hruaitu cun a hruaimi pawl thawn catbanglo in pehzawm, thu le hla theih awk ter ringring in mipi ciahneh nak hrangah siseh tuanvo tuansuaknak hrangah siseh santhar bungrua hman ding asi.
5. TUANPI TUAH THIAM Khuahlan san vek sinawn loin santhar mifim mithiam, hruaitu lakah zohman in a zapi ten thiam theh theih asi nawn lo. FImthiamnak a karhzai, milai thansohnak a tlan cak tuk. Curuangah kan miphun, pawlkom, mibur cio in kanmah thawn duhdan a bang aw mi, kan tulmi neitu, kan neihmi tultu pawl thawn hnatuan tlang thiam a tul. Chin mi lakah siseh Kawlram sung minung le leitlun khawmual tin ihsin midang thawn hnatuan tlang hna thiam a tul. Pawlkom pakhat sung khalah hruaitu lubik le hnatuanpi pawl thawn uk awksan asi nawn loih hnatuan tlang san asi sawn. Curuangah khat le khat thiamnak, dingfelnak thuken, zumnak thuken ah siseh khat le khat hlawm aw, ring aw tawn in mai tuanvo tuansuaknakah khat le khat siatsuah aw loin tungding aw tawn sawn dingin hnatuan tlang san asi. Bulpak dangdang, pawlkom dangdang, hrin dangdang, miphun dangdang, cozah kumpi dangdang, ramri leng lan in pehtlaih, pawlkom, hnatuan tlangsan asi. 6. HRUAITU BUR Khuahlan siangpahrang san, lalsan, miuk san ahcun mi pakhat in tlunlam ihsin uk awk san a rak si. Ralkap vekin tlunlam in a kuthnuai um pawl duhtawk in fial awk san a rak si. Cuveksan a cem zo. Mi pakhat lulingah lalsan asi nawn lo. Mibur hruaitu, a bur in hnatuan tlangsan asi. Curuangah pawlkom sungah hnatuan tlang, pakhat cio ih thiammi, duhmi, tuantheimi, thiamnak, pawl mipi hrang a thabik hring suak , tuansuak thei dingin mibur hrang sangka on san asi. Mi pakhatkhat cawisang in hlir aw ciamco tahratin midang pawl cu sal vekin uk awk san asi nawn lo. Mi zokhalin an fimthiamnak, sunmang pitlin thei dingin tuantlang san, hruai tlangsan, mibur hruatu san, senpi vangtlang tuan tlang san asi. Society tuahtha dingin hruaitu pakhat lawng si loin senpi vangtlang, bulpak pakhat cio in tuanvo kan neih vekin a bur in tuantlang san asi. 7. SUNMANG TAWM AW Khuahlan san ahcun hruaitu pa ih duhdan in pawlkom, rampi, mibur cu rak kaihruai asi. Santhar san ahcun ruahdan bang aw lo, duhdan, hmuhdan, hmuhtawnmi, sunmang bang aw lo pawl khal burkhawm, sungkhawm, relkhawm in senpi vangtlang hrang thiltha, mipi thatnak thulai bur khawm in senpi vangtlang kaihruai awk san asi. Curuangah hruaitu in mipi pawl thinlung sungah ziangvek sunmang an nei tiah fimkhur zetin ngai in hruai awksan asi. Hruaitu khalin ziangvek in mipi a hruai, ziangvek sunmang thawn ram le miphun, pawlkom, kumpi cozah, senpi vangtlang khuitawkah a hruai, tvp fiangfai zetmi senpi vangtlang le hnatuanpi pawl theihter san asi. A thup in hruai awk san asi nawn lo. Cutin mipakhat ih duhdan mipi in an thlun si loin senpi vangtlang in fiangzet in lungkim tlangmi an tuan tlang tikah a thabik, rah tambik, a sunglawi bik rahsuah tuansuahsan asi. 8. MILAI THANSOHTER Khuahlan san ahcun siangpahrang le lal pawlin an kuthnuai pawl cu anmah tlukin thangso thei lo dingin an rak ukbet theu. Asinan santhar san ahcun hruaitu ih hlawhtlinnak cu “amah hnakin a thangso sawn mi hruaitu tha a suahter maw”, timi in cuai thlai asi sawn zo. Curuangah hruaitu in a hruaimi pawl thansohnak dingin upatnak pe in, hnatuan duhnak lungput neihter in, zirnak, kaihhruainak, le a tulmi canpual le bungrua hmanrua pawl pe tahratin thansohter ding cu a tumtah ringring mi asi. Cuticun an fimnak thiamnak cu lawm thiam in senpi vangtlang, pawlkom hrangah an hmansuak theinak dingin forhfial, thapek, sangka on sakin canpualtha hawlsak vivo sawn asi. Cutin sankhat hnu sankhat mibur, senpi vangtlang hmailam pan vivo ding a si. Duhdan, hmuhdan, hmuhtawnmi, sunmang pawl zalen zetin rel phuang ngam dingin sangka on asi ih senpi vangtlang thatnak hrangah hnatuan thei dingin rualran zetin canpual le sangka on asi sawn. 9. BULPAK THANGSO MI Khuahlansan ahcun suahkeh ihsin hruaitu an suakcia tiah a rak ruat tu tla an um. Sihmansehla, santharsan ahcun zirnak nei loin hruaitu suahkeh ihsin a suakcia timi cu a um dah lem lo mi asi thlang. Santhar hruaitu cun santhar santiluang thawn mil aw in senpi vangtlang, miphun, pawlkom, le mibur thawn pehparin thuanthunung in ziangvek a thlenter ih leitlun khawmual ah ziangvek a cang rero, ziangvek siatnak thatnak a thleng thei mi a um, ziangvek thu pawl hi bulpak, pawlkom, insang, senpi vangtlang, ram le miphun hrangah hrial theihlo in thiltha thilthalo a suahpi, tvp in santhar santiluang a thlir ringring tu asi a tul. Bulpak harhdamnak, khawruah, tongkam, taksa kilven awknak, insang, midang thawn pehtlaih nak, sumpai le bungrua, pawlkom le tuanvo tvp, milai nun thawn a pehtlaih mi ziangkimah a thangso mi si zuam in zir ringring mi asi. Ziangah tile mi zohman in amah in a neihlomi midang a pek thei lo vekin hruaitu in amah in a neihlomi a theihlo mi lamzin parah mipi ahruai asi ahcun hmailam thuanthu cu ruahharza asi. Leitlun khawmual tlanzuam awknak ah senpi vangtlang tlanpi thei dingin a lotheihlo in hrial theihlo mi fimthiamnak a zir sunzawm hrimhrim ding asi. 10. THATNAK SUAHPI BIAK PAWH TAWNNAK Khuahlansan ahcun hruaitu pawl, siangpahrang le lal pawl cu senpi vangtlang, naran pawlin biak theih an rak si lo. Biak ngam lo ding khawp in an rak um. SIhmansehla, santhar san ahcun ramhruaitu, pawlkom hruaitu le mipi hruaitu pawl cu senpi vangtlang, bulpak thawn khalin neihniam zetin an um sawn. Hruaitu in khuitawk lamzin parah mipi, pawlkom, mibur a hruai timi cu fiangzetin tlangzarh asi sawn. Cutin hruaitu khalin mipi hnen ihsin zalen zetin an au aw a ngai ih an awmsung suak tongkam, ruahnak, hmuhnak, tuarnak, pawl khal a ngai pawimawh in duhdan, ruahdan, hmuhtawnnak thleng awk tawnnak pawl neih asi sawn. Santhar kaihhruai awknak sanah ralkap uk in ukbet awknak san asi nawn lo vekin senpi vangtlang, mipi in zalen zetin an ruahnak, duhnak, hmuhnak, le sunmang pawl an simsuak thei ih hruaitu le mipi, midang pawl thawn pawhtlang zetin pawlkom awknak, biakpawh awknak a um hrimhrim dingmi a si. 11. DINGFELNAK NUNPI America ramih sumpai teklengtu pawl eiruk, riklo ruangah Mortgage market a siat tikah leitlun pumpuluk pursum leilawn ziangmawcin a siat phah. Tuisan hi milai thinlung a siat vivo in bum awknak khal danhnuai ah phahru tahratin fim hrawhhrawl san asi. Curuangah leitlun mipi, mibur, pawlkom, le cozah khalin rinsan tlakmi, milai an tul ih dingfelnak cu leitlun in tihaal in a haal zo. Curuangah santharsan hruaitu dingah dingfelnak dinpi nunpi tu a tuk luar tuk. Bulpak, insang, tuanvo, pawlkom, le cozah kumpi thawn pehpar in siseh tuanvo ziangkimah dingfelnak nunpitu hruaitu leitlun in a tul. Mibur, pawlkom, senpi vangtlang, kumpi cozah, canpual tha le bungrua pawl cu bulpak hlawknak le lamtang tuah awknak hrangah mai hmakhua sialnakah a hmang lo tu, dingfelnak nunpitu hruaitu hi tuisan minung, leitlun in a tul tukmi asi. Santhar fimthiamnak bungrua thawn diklonak pawl hi thuhtheih khal asi nawn lo vekin dingfelnak in mipi hruaitu kan san in a tul. 12. THLENG AWKNAK SUNZAWM Kan dungtlam kum 50 sungah leiltun milai thuanthu a thleng aw mi vekin leitlun milai thuanthu a thleng aw cak dah lo ding tiah sim asile milai thuanthu ca in nganmi thlirletsal tikah a dik zet thei. A bik takin laimi pawl hrang sinsin ahcun kan san thleng awk cahzia hi amak asi. Hitin karak sim theu, “Kum zabi 1 society ah ka suak ih kum zabi 21 minung pawl thawn tlan kan zuam aw rero.” Leitlun pumpulukah biak pawh awknak, thuhla casung ngan khumnak, ralthuam, santhar fimthiamnak a tlancak zia siseh milai pawlkom , pehzawm, pehtlaih awknak pawl san a thleng awk cakzia zoh tikah santhar hruaitu cun catbangloin a thleng aw ringring mi asi a tul. Thuken hrampi thleng loin tumtah mi sunmang pitlin ter dingin hmanrua, bungrua, lamzin phunphun a thleng thiam a tul. Khua hlan lal lungput thawn thleng awknak dokalh nak cun tikcu a tlai tikah sir awknak lawng a thlen sawn ding. Curuangah santhar hruaitu cun santhar santiluang ih mil in ziangvek santhar bungrua le hmanrua thawn sunmang, senpi vangtlang thatnak hawl suak asi ding tiah zir, thleng, hmainawr vivo ding asi. 13. CANPUALTHA DAWI THIAM Leitlun thuanthu a thleng awk cak thluk in milai canpual thatha sangka a ong aw vivo. Cutin hruaitu cun santhar santiluang in ziangvek canpualtha, bulpak, insang, khhua le ram, miphun, pawlkom le cozah hrangah a um tiah leitlun khawmual thlir thiam in hmang thiam ding asi. Thuanthu in a thlenpi mi lawng si loin hruaitu in tuahcawp in santhar santiluang in bungrua le hmanrua thatha a suahpi mi pawl hmangin senpi vangtlang hrang canpual sangka ong in thatnak suahpi ding a zuam ringring dingmi a si. 14. SENPI VANGTLANG DIRIAMTER Khuahlan siangpahrang san ahcun senpi pawl cu siangpahrang diriamter dingin an nung. Santharsan ahcun a ling a let zo. Hruaitu pawl cu senpi vangtlang, an rianmi mipi pawl diriamter dingin an nung sawn. Hruaitu pawl cu siahhlawh an si sawn. Senpi vangtlang thatnak hnatuan tuan dingin siahhlawh an si sawn. Curuangah santhar hruaitu cun amai bulpak duhnak a hlawhtling maw, amai lamzin a tlang maw, a tha maw, a duh a thling maw timi cu ruat tel loin senpi vangtlang thatnak, diriamnak, lungawinak ziangtluk a suahpi timi sawn zoh in mipi hruai le rian ding sawn asi. Leitlun santiluang in kan san thuanthu a thleng caktuk rualrual in kaihhruai awknak thu khalah khuahlan san lai hmanrua, bungrua thawn saluro hler rero san asi nawn lo ih santhar fimthiamnak, leitlun khawmualtin ishin zir in senpi vangtlang, kanmah thawn a pehtlaih mi zapi hrangah mah le tuanvo cio a hlawh tlingbik in tuansuak thei dingin zuam cio uhsi. Na tuanvo tlamtling deuh in na tuan suak theinak ding hrangah hi ca hi na hrangah Pathian hmanrua si hramseh! Cabu lakmi: GLOBAL LEADERSHIP: TheNext Generation. Marshall Golsmith, Cathy L. Greenberg, Alastair Robertson, maya Hu-Chan. Prentice Hall 2003.
|
WELCOME TO MY PAGE > LEADERSHIP: HRUAITU >