HRUAITU THA
http://chinlandtoday.info/index.php?s=hruaitu+tha
Hruaitu tha timi cahram hi Chin Youth Association ( CYA ) ih dilnak vekih
nganmi a si.
Hruaitu ttha timi thutlangpi sim tikah a hmun le ram, tikcu le minung ih zirin
a danglam thei ruangah ziangvek dinhmun khalah a dik ringringmi thutlang
khaikhawm, simthiam a harzet.
Mahlemah uk aw, fehnak lamzin fiangfai ten thei, midang ciahneh, hruaimi pawl
thawn lungawi tlangih tumtahmi ngah suak thei dingin san thuanthu ih zirin
milai fimthiamnak le bungrua pawl hman thiamnak pawl hi hruaitu ttha pawlih
neihmi asi theu.
Tidai leuh thiam dingin cahnah parah zirh awk a theih lo veki hruaitu ttha si
dingin cahnah parah zir a theih lo. Curuangah hruaitu ttha thu ka ngan tikah
casiartu zapi ten a takin an nunnakah an hlawkpi, nunpi, tthathnempi mi si
dingah thlazam ka cam.
I. AMAH LE MAH A UK AW
Milai pakhat cio in pehtlaihmi kan nei. Milai cun kan pehtlaihmi in man in neihter.
Kan pehtlaihmi lakah Pathian, mahlemah, midang, le sersiammi pawl tla an si ih
cumi lakah a thupi bik cu Pathian thawn pehtlaih awknak asi. Mi pakhat cu
ziangvek asi ti cuai thlai tikah a pehtlaihmi parah zoh in sim theih asi. Cutin
hruaitu ttha cun a pehtlaihmi ziangkim ah a tthabik in a nung ringring. Cui a
tthabik timi cu milai nun hramthawhnak, sersiamtu Pathian in sersiammi pawl
nuntu, khawsak, ziaza si dingin a simmi pawl thawn mil aw ringring asi.
1) Pathian thawn pehtlaihnak: Pathian a um asi ti zum na cingin a nitin nunah
Pathian umlo vekin a nungtu cu rinsantlak, hruaitu ttha asi thei dahlo ding.
Pathian hman a ttihzah lo ahcun milai cu a ttihzah dahlo dingih Pathian hmaiah
a rinum lo asi ahcun milai parah a rinum dah fawn lo ding. “Pathian ttihzah cu
fimnak hram asi” tiah thufim in a ngan bangin hruaitu ttha cun amah le Pathian
thawn an pehtlaihnakah thianghlim, tluang le ziktluak zet pehtlaihnak a nei
hrimhrim ding asi. Uico hmanin a pu a thei ih a pu ih thu a lung.
Milai sinsin cu sersiamtu ka nei asi ti a theitu cun amah sersiamtu a Pathian
thu hnuai ah nungin pehtlaihnak thianghlim, catbang loin a nei ringring ding
asi. Amah sersiamtu Pathian ih tumtahmi hrangah nungin Pathian duhmi tuahding a
zuam ringring ding asi. Hruaitu ttha cun Pathian thawn an pehzawm awknak ah a
tisa duhnak thlun loin Pathian thu sawn in a nung. Cutin ziangkim a pehtlaihmi
cu amah sersiamtu Pathian thawn an pehtlaihnak ah hram a tohmi asi.
2) Mahlemah: Hruaitu ttha cun midang a hruai hlanah amahlemah a hruai aw, a
ukaw asi. Mahlemah hman hruai aw, ukaw thei lo mi in midang an hruai tikah
mitcaw le mitcaw hruaiaw vek an si. Amai khawruahnak, tongkam, taksa peng
hmanawknak, mit in a zohmi, a hna le kaa sungah a luttermi, a pehtlaihmi, a
neihmi ttuanvo, tikcu caan le sumsaw bungrua a neihmi ziangkim ah a ukaw, kai
hruai aw theitu cu hruaitu ttha asi. Hruaitu ttha cun amahlemah a ukaw thei ih
amah thawn a pehtlaihmi ziangkim a felbik in a kaihruai aw ringring asi. Amai
ttuanvo le lungawi diriamnak thu ah midang a mawhsiat dahlo ih a ttuanvo cu
felbik in a zuam sawn asi.
3) Sersiammi: Milai cu leitlun sersiammi parah thuneitu, uktu dingah sersiammi
kan si vekin hruaitu ttha cun leitlun sersiammi parah ttuanvo a neihmi a
ngaihthah lo. Amah thawn a pehtlaihmi sersiammi, ramsa, ramnung, le hramkung le
leilung, boruak ziangkim parah sersiamtu ih duhzawng, a pehtlaimi milai pawl
lungawinak tipungtu ah ziangkim a pehtlaihmi sersiammi parah nuntu khawsak a
thiam. Sersiammi siatsuahtu asidahlo ih ceimawi, tuahttha, le kilkhawitu asi
sawn. A neitu Pathian ttihzah in ziangkim a pehtlai.
4) Midang: Hruaitu ttha cun midang a pehtlaihnakah nunphung, biaknak thurin
Pathian thu le cozah kumpi vengsung milai pehtlaihawknak dan le dun pawl thlun
in a nung. Amai insang hrangah hruaitu ttha asi ih amah thawn a nai aw bik a
inn hnen, amah tittha tu, khawpi, kawhhran, pawlkom, miphun, cozah kumpi hnen
khalah siseh dan dinglai a pahbal loih a pehtlaihmi poh hnenah thilttha
tipungtu asi ringring. Midang parah siatnak tlentu asi dahlo ih midang in
tthatnak an ngah dingmi khamtu khal asi dah lo. A pehtlaihmi milai tinkim
hnenah amah sersiamtu Pathian ih palai a ttuan ringring.
II. A FEHNAK DING A THEI TU
Hruaitu ttha cun a fehnak ding a thei. Ralttha zetin a feh. A to men dah lo. A
tumtahmi a fiang ih tthuktthun lo ten hmailam ah a feh.
Hruaitu ttha cun amah thawn a pehtlaimi parah remttul, tuahtthatttul, hmailam
pannak ding lamzin fiangzet in a hmu. Ahmuhmi parah midang mawhsiattu asilo ih
amah in ke a karih, hmai a hruai.Midang fialmi lawng tuahtu cu hruaitu asi dah
lo. Hruaitu ttha cun midangih an tuah hlanah amah in a tuah.
A tuahmi cu thilttha lakah a tthabik asi ti fiang zetin a hmu ih dunglet hawi
loin a feh. A fehnak lamzin parah hnget zetin kaihmi a nei ih ralttha zetin a
feh. Ziang a tumtah ti a theihfiang tikah thu nepnawi in a lamzin a hnaihnok
lo.
1) Sumang: Hruaitu ttha cun amah thawn a pehtlai mi, a hnattuan le ttuanvo
thawn a pehtlaihmi pohpoh a hliakhlai ih amai dinhmun le a mipipawl dinhmun
khal fiangzetin a thei. Cutin atufang dinhmunah ziangvek a thalo mi a umih,
ziangvek dinhmunah mipi an thleng, senpi vangtlang hlawknak, tthatnak a um
dingih thuanthu ziangtin tuahtthat asi ding ti fiang zetin a hmu. A fehnak
lamzin cu Pathian ih hmuhtermi asi ih a fehnak ruangah midang a siatsuah loih a
fehnak lamzin ruangah a tuahmi le amai nun thawn a pehpartu pohpoh hlawknak le
tthathnempi mi asi ti a fiang. Sunmang a nei ih ruahsannak thawn cui lamzin
parah a feh asi.
2) Rinsanmi: Hruaitu ttha in a rinsanmi cu Pathian asi ringring. Pathian a um
asi ti zum na cingin Pathian hnakin rinsansawnmi neitu cu hruaitu ttha asi thei
dah lo. Pathian rinsantu pawl cu an tangdor ih milai rinsantu pawl cu an
puarthau. Mi puarthaupawl cu Pathian in a do ruangah an tawpnak cu rei lo teah
an hlawhsamnak in dung a thlun theu.
A pahnihnakah, hruaitu ttha pawlin an rinsanmi cu an hruaimi mipi pawl asi.
Mipi pawlih duhdawt tlaihsannak, hngatawknak, lungrualnak, thazang parah
hngataw in hruaitu ttha cu mipi thangzang parah a thum aw ringring. Hruaitu
ttha cun a rinsanmi a theih tikah thanaunak le ttihnak lak ihsin ralttha zetin
ke a kar ngam.
3) Tumtahtawp: Hruaitu ttha cun a tumtahtawp a theih ruangah thunepnawi men ah
a buai dah lo. A tumtahtawp le thiltthabik daltu ding thilttha satliah pawl a
buaipi lo. Cuhnakin thilttha menmen tampi cu a tthabik, a tumtahtawp pitlin
suak dingin a thupi lo sawn pawl cu a tanta sawn asi. Cutin a tumtahtawp
tlinsuak asi tikah mipi pawlin ziangtluk an tthathnempi ding ti a thei fiang.
III. ZIAZA
“Sumpai a hloh tikah zianghman a hlo lo, ziaza a hloh tikah ziang hmuahhmuah a
hlo theh” tiah mirang thufim in a sim. Hruaitu ttha cu biaknak lam thuken,
leitlun milai nunphung, khawsung le vengsung milai nuntu khawsak, senpi
pomtlangmi nun mawi, cozah dan ding lai pawl thlun in zohthimtlak nunmawi nunpi
tu asi. A thupten a nun le midang hmuh ah a nundan a dang lam dah lo. Amai
hlawknak hrangah midang mithli a tla ter dah lo ih midang siatnak hrangah a
hramhram in zianghman a tuah dah lo.
Sum ngaina mi asi loih dingfelnak in amai nun a ukawk hnuah midang khal a
kaihruai sawn asi. Rinsantlak mi le hruaitu ttha si dingin pawl a sawm dah loih
lamtang a tuah dah lo. Amai nun cu mei eng vekin kiangkap umpawin an hmuh
tikah, a fehnak lamzin cu senpi vangtlang tthatnak lamzin pi asi ti a langterih
midang in rinsannak thawn an tlun sawn mi asi. Duhdawnak thawn midang
zawnruahnak in a nungih ziangkim a cangvaihnak cu pawnlang, langnak men in
zianghman a tuah dah lo.
IV. HRUAIMI
Hruaimi neilo cu hruaitu asilo. A feh khal asile a tawivak men asi. Hruaitu
ttha cun dungthluntu a nei ringring. Amah lawng a vak dah lo. Hruaitu ttha cun
a hruaimi pawl a thei ih an duhmi duh lo mi, an cahnak, an tawntaihnak, an
harsatnakpawl a theihsak. A hruaimipawl thawn pumkhat nun in an nung.
1) Midang ciahneh thei: Hruaitu ttha cun ahmuhmi, sunmangpawl cu midang hnenah
cianneh dan a thiam, calai in siseh tongkam in siseh tuahnak in siseh a sunmang
ih tthatnakpawl cu midang in an hmuh le theih ve theinak ding hrangah a
zaphuan. Cutin midangin a sunmang tthatnak an hmuh tikah a dung an thlun. Cutin
a dungthluntu pawl cu thilttha tuah dingin a ciahneh hai asi.
Huatnak le thilttha lo tuah dingin ciahneh si loin thilttha, duhdawtnak,
remdaihnak, le senpi vangtlang hlawknak tipungtu dingah a ciahneh sawn mi asi.
Hitler cun thinhengnak, huatnak, iksiknak, le midang dodalnak thawn German mipi
pawl a rak ciahneh tikah Jews million 6 an that ih leitlun ralpi tiang an rak
suahpi. Hruaitu ttha cun huatnak le thilttha lo hmanrua ah hmang tahratin innpi
sak cu vunnel parih inn sak vek asi ti a thei. Thilttha tuah in dingin midang a
ciahneh.
2) Amai thatnak hnakin a hruaimi pawl thatnak thupi sawn: Hruaitu ttha cun amai
hlawknak le tthatnak hnakin midang tthatnak le hlawknak thupi sawnah a ret. A
kaihruainak cu amai hmakhua sialnak le hlawknak hrang asi lo ih a hruaimi pawl
hlawknak tthatnak hrang sawnah asi. A hruaimipawl hnen ihsin ngah ding a
tumtahmi si loin a neihmi theihmi le hmuhmi thilttha cu a hruaimi pawlin an co
ve, an hlawkpi ve thei nak dingah a kaihruai.
3) Zohthimtlak nun: Milai in kaa in simmi hnakin mit in hmuhmi kan zir awl
sawn. “Ka tuah vekin tuah hlah, ka sim vekin tuah aw” ti si loin hruaitu ttha
pawl cun anmai nun rori in zohtthimtlak in an nung. An tongkam le tuahnak a
zulhpeh aw ringring.
An tlinlonak an thup dah loih an sinak vek cekci in a dungthluntu pawlin an
thei. Cutikah amah le mah cu asinak silopi in mi famkim vekin a nung lo ih a
famkim lonak cu zep lam si loin a hruaimi pawl thawn pumkhat sinak, sihcih
awknak, khat le khat tunding awknak canttha hmanrua ttha ah hmangin zohthim
dingin amah a nung hmaisa.
4) Canpual tha sangka onsak: Hruaitu ttha cun a hruaimi pawl tthangso dingin
canpualttha sangka a on sak. A hruaimi pawl cu amah hnakin an tthasawn ding a
duhsak ih ziangtik hmanah iksiknak thawn lamzin phihsaktu asi dah lo. Amah in a
thlen thei lo nak hmun sang sawn thleng thei dingin a hruaimi pawl lamzin a
khihhmuh sawn. Duhsaknak thinlung thawn a hruaimi pawl tthansohnak ding hrangah
amai canpual khal a hmang sawn asi.
5) Uklo, duhdawtnak, updatnak, in kaihruai: Hruaitu si duhtukah midang simsiat
thangsiattu siseh hruaitu si duh ah midang dokalh rerotu pawl hi hruaitu ttha
an si har zet. Midang siatnak thawn hmai a phihtfai tum rero tu nunah dingtlak
thuttha a um lo ttheu. Hruaitu ttha sinak cu dinhmun asilo, savo zemin zemawk
theih asilo.
Hruaitu ttha sinak nun asi. Hruaitu ttha cun mipi duhlo na cingin nekcep
tahratin a uk dah lo ih senpi vangtlang duhnak thinlung a kaihruai sawn asi.
Lamzin pengah mipi an feh ding khal asile thinsau ten an theihthiamnak dingin
duhdawtnak a langter ih a kaihruai sawn. Duhdawtnak, upatnak, rualrannak,
duhsaknak le catbanglo pehtlaihnak in mipipawl sihcih tahratin a kaihruai sawn
asi. Hruaitu ttha cun hruaitu sinak dinhmun, hruaitu tohkham ihsin mi a
kaihruai lo ih amai nun rori cu thilttha lamzin parah a feh ih mipi in an thlun
sawn mi asi. Amai nunnak cu lamzinpi parah phahmi vekin a thap aw sawn asi.
V. MAH LE SAN FIMNAK, HMANRUA, BUNGRUA HMANG THIAM
Leitlun milai thuanthu herliam thlunin hruaitu ttha cun amai san le minung pawl
neihmi theihmi fimnak thiamnak santhar bungrua tthattha hmang thiam dingin a
zuam.Amai hrangah a ruat loih senpi vangtlang tthathnemnak ding ruatin a zir, a
ttuan, a hawl ih catbanglo in zir rero mi asi.
1) Milai fimthiamnak: Hruaitu ttha cu mize, zir paih lo, le daithlang asi dah
lo ih amai san minung pawl thlennak fimthiamnak cu thiam dingin a hawl, a zir,
a nunpi sawn asi. Senpi vangtlang hrang khalah santiluang in a thlenpi mi
santhar fimthiamnak pawl hmang thiam dingin lamzin a sialsak sawn asi. Milai
fimnak, a thianghlimmi fimnak cu Pathian hnen ihsin a ra mi asi vekin Pathian
Thlarau uknak hnuaiah nitin fimnak a zir.
Cui hleiah Moses in a mipi kaihruai thei dingin Egypt ramih fimnak a zir bangin
leitlun fimthiamnak phunphun khal taima zetin senpi vangtlang, a kaihruaimipawl
hlawkpi ding ruat in a zir tento. A hmuh tawnmi ihsin a zirih a zirmipawl cu a
nunpi, cutin a hruaimipawl cu a sangsawn dinhmun an thlen theinak ding hrangah
a fimnak thiamnak a hmang.
2) Milai pehtlaih nak: Hruaitu ttha cun milai pehtlaihnak hmanruapawl a hmang
thiam. Tongkam, ca le calai, siseh mibur le bulpak pehtlaihnak siseh urhsun
zetin tikcu remcang la in a hmang thiam. Hruaitu ttha cun a hruaimi milaipawl
cu a duhmi tuahter dingah si loin an ttulmi tuahsuak dingin anmah thawn
pehtlaihnak ttha a tuah ringring.
Cuticun ziangvek thu hla, harsatnak, lungawinak, hlawknak, siatnak a thleng
theimipawl lakah an nunnak thawn a pehparmi thu pohpoh a theihpi ringring.
Pehtlaihnak cu hmanrua si loin kaihhruainak ih tumtah thupi sawnmi asi ti a
fiang. Hmintthatnak, hlawhtlinnak, sumpai le bungruapawl hnak khalin milai an
thupi bik ringring ti a thei ih a kaihhruai mi milai pawl thawn catbangloin
pehtlaihawknak ttha a nei ringring.
3) Santhar bungrua: Leitlun santiluang a tlancak tuk vekin santhar bungrua khal
a tharthar an suak sinsin. Hruaitu ttha cun santhar bungrua ttha pawl senpi
mipi in an hlawkpi ding pawl a hawlsuak ih mipi hrang hman theih dingin a
ruatsak ringring. Hruaitu ttha cun amai lalnak, thuneihnak tohkham parah to men
loin leitlun khawmual tinah amah le a hruaimi pawlin an hlawkpi dingin santhar
bungrua tthattha hawlin a ngaihtuah ringring.
A khawruahnak sungah a lalnak le a tohkham cu thupibik ah a ret loih leitlun
tlan zuamawknak lakah a hruaimipawl cu hmailam an tlan ve theinak ding hrangah
santiluangin ziangvek santhar bungrua le hmanrua tthattha a suakpi timi zoh in
hmasawnnak lamzin ah mipi a kaihruai ringring.
Hruaitu ttha cu Pathian thawn an pehzawmawknak, amai ziaza, midang thawn an
pehtlaihnak, leitlun sersiammi parih a pehtlaihnak le a ttuanvo pawl ttuansuak
dingin a fehnak lamzin parah mipi thawn lungkhat ten an fehtlagnnak ah a lang
asi.