DORAL

J.C.Ryle

"Zumnak DORAL kha thaten do aw" (I Tim.6:12)

                        Hi thu danglam zet asi, ral do thu tlukin mi tampin an theih cak zetmi thu a um lo kan ti thei men ding. Tlangval, fala, piter, puter, nuahak, a sang le a niam, milian le mi farah, cathiam le thiamlo, an zaten raldo awk thu le sual awk thu pawl hi an phur zet theu.

                        Ziangti zawng in kan sim khal a si le hihi thu awl te a si.Water Loo, Inherman, Balaclave le Luncknow timi pawl thu a ngaihsak lo tu cu mi hmukhmak a si ti ih kawh a si ko ding. German le France ral lai ih Sedan le Strasburg le Metz le Paris ih ral buainak pawl hi a thin a thawhter lomi cu thinlung mumal lo mi ngawngtawh a si ko.

                        A sinan cu pawl hmuahhmuah hnak in le minung ih do dahmi ralbuai nak tihnung bik pawl hnak hman ih tuksum le thupi sawn doral a um. Cui kdoral cu ramkhat le ramkhat karlak ih buainak men a si lo, ih leitlun ih a suak dahmi khrihfa hmuahhmuah ih doral a si. Doral ka sim rero mi cu thlarau doral a si. Hi doral cu zokhal rundamnak a cotu hmuahhmuah in an thlarau hrangah an do ding mi doral a si.

                        Himi doral hi mitampi in an theih lomi a si ti ka thei. Hi thu hi sim hai hnik aw la mi aa maw, mi banglo maw, tho aa tluk ah an lo nam thla in an lo ngai nep men ding. Asinan leitlun mi pawl in ral an do dah vek in thlarau ral khal hi a tak ih ummi thudim a si. Hihi kut le kut do awknak ral vek in hliamhma tuar tla a um ve. Cun ral vennak le cawlhnak ti pawl tla a um ve. Cuticun ralram ih kulh awk le hual awk ti vek tla a nei ve. Cun sung le neh ti tla a um ve cul pawl tlun ah a hleice ih danglam zet rahsuakmi a nei. Leitlun ral donak ih rah suak mi cu rei lote hrang le a hlo lohli thei mi thil pawl a si. Thlarau lam doral cu a danglam ngaingai. Cuvek doral ahcun sankhukdaih rah suak mi a nei.

                        Hivek doral ruangah Paul in Timothy hnen ah rumro zet in thu a cahnak a si; "Kumkhua nunnak co ding a zumnak doral kha thaten da aw." Hivek doral thu hi himi cabu sung ah ka sim duhmi a si. Himi thu hi thianternak le thianhlimnak thawn bang aw zik te in an pehtlai aw tin ka pawm. Thianlimnak taktak ih umzia theifiang tu ding cun khrihfa cu "ral do mi a si" ti a theih a tul. Curuangah thianghlim ding kan si ahcun ral kan do a tul.

1.                     Khrihfa sinak diktak cu raldo mi a si.

                        A hmaisa bik ih ka sim dingmi cu: Khrihfa sinak diktak cu raldomi a si thua si.

                        Khrihfa sinak 'diktak'! timi tongkam hi thinlung teah rak ret khiokhi aw la. Tuisan ah sakhua diklo, khrihfa sinak dik nei lo sakhua nak le sakhua dangdang tampi ti cawk lo an um. Cuvek sakhua nak pawl cun mibur pumkhawm nak a nei; a itthat mi pai sia-le-tha-theihnak cu a diriam ter. Asinak cucu thiltha a si loih thihnak ah mitampi hruai sual tu a is. cuvek khrihfa sinak cu kum thawngkhat le zariat rei lai ih khrihfa sinak vek kha a si lo. Mi thawng tampi cawlhni tinte biak inn le khawm awknak hmun ah feh in mah le mah khrihfa ti aw pawl an um. An hmin pawl cu tihnim nak cazin ah cun a um thliangthliang. An nun lai ahcun khrihfa tiih kawh cu an si. Khrihfa neih awk dan ten nupi pasal an nei aw. An thih tikah khrihfa phum awk dan ten phum an si theu. A sinan an sakhua doral an do na hmu dah lo ding! Thlarau talbuainak, theihpatawp suahnak, buainak, maiduhnak hnawl nak, tisa sual do nak, le fimkhur tulnak pawl le thlarau ral tivek hi zianghman an thei lo lawlaw. Cuvek khrihfa sinak cun a hmin men khrihfa pawl di a riam ter ding ih an mah kalh zawng ih thu sim tu pohpoh cu duhdawtnak nei lo, mi lungruh, le mi khermei tiah ruat an si riang ri ding; a sinan cuvek cu Bible in khrihfa a timi a si lo lawlaw. Cuvek sakhua nak cu Khrih in a rak din ih a rihmi pawl ih rak phuansuahmi sakhua a si lo. Cuvek sakhua cu thianhlimnak taktak a hring suak tu sakhua a si lo. Khrihfa sinak diktak cu raldomi a si.

                        Khrihfa diktak, mi piangthr pa cu ralkap tiih kawh a si ih a thih tiang cui a si nak vek in cangvai ding a si. Sakhua awl zawng, ze le nuambangsel ih mai duh thu sam vek ih nung ding a si lo. Khualtlawn nak nak pakhatkhat (Motor, Tlangleng, Lawng etc.) par ah nuam zet ih itthat phah in vanram ka thleng ding tiah ruat dah hlah seh. Leitlun fate pawl hnen ihsin a sakhua nak a zir a ahcun, suangtuahnak ih khat sakhua nak ah cun a lung kim tawk men ding. A sinan Bible cuvek a pawmsaknak khui hman ah a hmu lo ding. Bible cu a zumnak le a tuahnak kai hruai  tu a si ahcun a mai dinhmun cu fiang zet in a hmu thei ding. (A sinan Bible cu mai duhnak diriam tertu men ih a hmang tu cu unse dawng a si.)

                        Khristian ralkap pawl cu zothawn saw an do awk? Khristian dang pawl thawn a si lo. Vanduai thlak thil pakhat cu ziang a si tile, minung ih sakhua ruahdan, a kumkhua ih ciangkuang lo me el awknak, Pathian thutak theihfiangnak um lo ih milai ruahdan ih fehpi nak hi a si. Pawl le pawl buainak, biak inn pakhat le pakhat buainak, hrin khat le hrin khat, party pakhat le pakhat, mi bur burkhat le burkhat kawhhran buainak pawl lakih a tel ve hlan lo a lung kim thei dah lo tu cu a theih dingmi zianghman a thei lo. A cancan cu kawhhran dan le dun, le kaihruai awk nak dan pawl dikzet ih san neihter thei nak ding ah a lotheihlo. ih thurel tu pawl hnen ah zuu thum awk tal a tul can a um men ding. A diktak in khristian pawl an mah le an amah, pakaht le pakhat an do awk tikah, an thazang le an tikcu cem ko an do aw ih an hman rua pawl cu satan hnen ihsin an lak tik ah sualnak ding hram ziangdang hman a tul nawn lo.

                        Cuti a si lo! Khristian pawl ih doral cu Satan, leiltlun, le tisa pawl an si. Cu pawl cu a thi dah lomi doral an si. Hi pawl hi theih pa tawp suah ih do ding mi doral bulpi an si. Himi doral pathum pawl parah nehnak a neih lo ahcun thildang ih nehnak pawl cu zianghman hmantlak lo le a lak men a si. Cun khatlam ah hi doral do lo ding in cu vancungmi mizia a neih ih tlu se thei lo a si lawng ah daiziar in a um thei ding. Asinan, a cak lomi thinlung thawn Satan, leitlun, le tisa ral pawl cu a do ding maw a hlo ding maw, ti lawng hi zumtu hmakhua ah a ummi a si.

                        Tisa hi do hrimhrim ding a si. Piangthar hnu hman ah milai sung lam ah sual tuahnak ih a rang zetmi sual mizia, a cak lomi thinlung tidai vek ih mahte dinhmun hnget nei thei lo a um ringring a si. Hi leitlun ah himi thinlung hi a famkim dah lo ding. Curuangah hi lei tisa thinlung hi famkim dingih beiseinak cu vanduai thlak tak suangtuahnak a si. Cuvek thinlung cu vaivai lo ih kil khawi dingah Lal Zesu in in forhfial, "Fimkhur uhla Thlacam uh" in ti. Nitin thla camnak thawn doral do hi a lotheihlo ih a tulnak a um a si. Vawitampi thlarau cun a zuam dingnan tisa cun a tlin lo theu ding. Paul in hitin a sim, "Kan taksa cu ka hrem ih felten ka ret". Ka taksa sungah dan dang hna a rak tuan ve theu tu a um : cui dan cun ka thinlung in tha a timi kha a rak do tu dan a si. Cui dan cun ka taksa sungih hna a tuanmi sualnak ih dan hnuai ah sal bang in i taantaer. "Aw, ziangtluk unse dawng milai saw ka rak si! Thihnak lam ih i kawrtu taksa pum ihsi hin zoso i run suak thei ding?" Khrih ih ta a simi pawl cun minung tisa duhnak le taksa hiarnak pawl cu thihnak ah an khenbeh zo." "Nan sungih hna a tuan tu leilung pumsa duhnak ... a suah ter tu kha nunter nawn hlah uh." (Mk.14:38;IKor.9:27;Rom 7:24; Kal.2:24; Kol. 3:5).

                        Leitlun hi do hrimhrim ding a si. Hrawkhrawl zet ih mi ciahnehtu ral tumpi hi kaihhrem ding a si ih nitin te do lo cun neh theih a si lo. Leitlun thiltha ha heuhnak, leitlun ih mawhthluknak, le hnihsan tihnak, leitlun thawn thuthup neih duhnak, kulmuk ih feh duh lonak, hi pawl hmuahhmuah hi khrihfa pawl vanramlam zin ah catbang lo ih ton dingmi an si ih neh tengteng a tul. "Leitlunnthawi rualpi that nak cu Pathian thawn ral awknak a si." "Mi pakhatkhat in leitlun a duhdawt ahcun Pai duhdawtnak cu a sungah a um lo a si." "L eitlun cu ka hrangah  khenbeh in a um ih kei cu leitlun hrangah khanbet in ka um." Zokhal Pathian ih hrinmi pohpoh cun leitlun a neh a si. "Leitlun mi nundan vek in nung hlah uh" (James 4:4;I John2:15;Kal.6:14; I John 5:4; Rom 12:2).

                        Satan cu do hrimhrim ding a si. Leitlun milai ih khuahlan ral kha a thi hrih lo. Adam leh Evi ih tluksiat nak ihsin thawk in leitlun khatlam le khat lam ah a vak rero ih, tlun le hnuai ah a kai suk a kai so rero a si. A itthat in a daithlang dah lo. Kio sa rilrawng pakhatkhat deh ding hawl ah huk dupdo phah in a vak rero vek a si. Kan hmuh theih lomi kan ral a si ih, kan lamzin diang le kan ihkhun kiang khal ah a um ringring ih kan nuntudan hi in hliakhlai rero a si. A hramthawk ihsin mi that hmang le thuphan per hmang a si ih sun le zan ti lo in hremhmun in thlen theinak ding ah a zuam rero. Acancan cu sakhua lam ruahnak diklo in mi a hruai ih a cancan cu rinum lonak mi a kawhhmuh, cangvaih dan pakhat a si lole a phunphun in, a kumkhua in kan thlarau siatsuah nak ding a tawlrel ring ring. "Leiphut bang in a duh naknak ih lo fovorh hloh thei nak ding ah nangmah kha lo neih a duh a si. "Rundam kan si duh ahcun himi hi leitlun ral tumpi hi nitin te kan do neh kan kaihhrem a tul. A sinan ralrinnak, thlacamnak, do nak, le Pathian ralthuam pawl phaw ih hmannak pawl hin Satan ral cu a tlan hlo ter ding. Nitin raldo nak lo cun micak zet pai ban (kut) hi kan thinlung lenglam ah dawisuak theih a si lo (John 1:7; I Pet.5:8; John 8:44; Luke 22:31; Eph.6:11).

                        Mi hrekkhat cun tui ka simmi hi a maktuk an ti men ding. Feh hla tuk le rawng sahtuk ih hnih an in ruat men ding. Na thinlung ah a thup ten nangmah le nangmah na sim aw, kan ram ih khrihfa pawl hi hivek raldonak, harsatnak, le thlarau ral sualbuainak pawl um loin vanram an kei ko ding, tiah na ruat. Reilote sung i ngai hnik uh, malte lo sim ding ka nei. Pathian aiawh in nan hnen ah lo sim ding ka nei. Mirang ram ih a rak um dah ralbawi hmuahhmuah lak ah a tumbik pai thuthawn peh aw in thil pakhat vun ruat hnik uh, "Ral buai lai ih ral pawl thazang kha rua-hman- sual ruangah ral nep zet ih thawhnak hi a sual bik a si." Hi khristian ral hi a zang zet le a nep zet mi ral a si lo. I ngai thla aw la ka thu simmi hi thaten ruat hnik aw. Cathiang in ziang sim? Kumkhua nunnak co thei dingah zumnak doral cu thaten do aw. Khrih ih ralkap tha vek in harsatnak cu tuar thei zuam aw. Satan bumsiatnak do thei dingah Pathian ih a lo pekmi ralthuam kha hruk aw. Ziang a tile kan domi pawl cu mila an si lo. Van ih a um mi thlarau sia cahnak uktu pawl thuneitu le hi a thimmi leilung pi uktu pawl an si. Curuangah a tu ihsi thawk in Pathian ralthuam kha hruk uhla caansia a theln tikah nan ral pawl cu nan do thei ding ih a net tiang nan do hnu ah nan tanhmun cu nan hum ngah ding. A fiakmi sangka ihsin lut tum uh. Kumkhua a daihmi rawl hrangah hna tuan uh. "Leitlun ah remnak thlentertu dingah a ra tiah i ruat hlah uh. Remnak tuahtu ding ah ka ra lo, ral nam keng in ka ra sawn a si. Ralnam a nei lo mi in a kawrfual zuar in nem pakaht lei seh." "Thinlung fimte in um uh, nan sumnak sungah hnget zet in ding uh; raltha in um uhla a cakmi si ko uh. Ral do dingmi cu thaten do aw la, zumnak le sia-tha-theihnak tha cu pawm ring ring aw" (I Tim.6:12,2:3; Eph.6:11-13; Lk. 13:24; Jhn 6:27; Mth. 10:34; Lk. 22:36; I Kor.16:13; I Tim.1:18,19). Hi tongkam pawl hi ka hnenah siang zet in an lang ih theihsual theih rual an si lo. Kan co ve duh ahcun an zaten pakhat an zirh a si. Himi doral do ding a tul lo ti tu le kan nih cu Pathian ah hngat aw in to men ding kan si titu cu Bible a theihsual ih thil sual tumpi a tuah a si tin ka hnen ah alang.

                        Mirang ram ah tihnimnak hunserh an hman tikah ziang an sim theu ti na thei maw? Hi pawl hi rinhlelh ding um lo in Pathian thawkkhum lomi a si. A sinan leitlun ramtin ih mirang kawhhran a zawmtu pawl, an mah le an mah khristian a ti aw ve tu minung million tel pawl hnen ah cun hi an thusimmi hin man a nei zet men ding. Ziangvek saw an sim? England kawhhran ih a lut thar hmuahhmuah cun a hnuai lam ih tongkam hi an hmang: "Pa le Fapa le thlarauthianghlim hminin tihnimnak ka lo pe ! Hi nauhak hi khros in hminsinnak ka tuahzo ih tuisi thawk in thingkhros parih khenbetmi Khrih zumtu a sinak phuansuah dinghi a ning a zak nawn lo ding, cuticun a nunnak a cemtiang in Khrih ih rinum siahhlawh le ralkap vek ih nung in sual, leitlun le satan ral cu a do ding". Mi tampi ih tihnimnak lakmi cu a hmin men a si zaapi theih a si ko. Nu le pa in zianghman zumnak ih thlacamnak um lin hmailam ah an rak suahpi ih tihnim nak an lak tikah zianghman thlawsuah comi nei lo ah ancang. Khawl hnatuan vekih tihnimnak peknak, an nu le pa cu ziang an si khal len tihnimnak an lak ahcun thawhsuahnak bangrep a co thluh titu cu tuahnak phun dang an nei tinak a si. A sinan thil pakhat cu a fiang mi a um; kawhhran ih tihnimnak pe tu hmuahhmuah hi Khrih ralkap tuan ih pumcawmmi an si ih an hlawhmi cu nitin ih satan leitlun le tisa ral an do nak ih nehnak a si. Rinhlelh ding aa nei tu cun a thlacamnak cabu kha la in thaten siar in le a sung ih ummi pawl kha thaten a zir sal a tul a si. Kawhhran ah aphur zet tu pawl in thil pawi zet pakhat an ti sual micu an thlacamnak bu sung ah ziang a um ti an theih lomi hi a si.

                        Kawhhran miza kan si maw, si lomaw, thil pakhat a ciangmi cu khristian doral hi a tak ih ummi a si. Hi thu ah lhin, kawhhran dindin a bang aw cio lo ih a tawp ah zozo khal vanram an kai thotho ding ti vek men a si lo. A tulnak hi kan parah a hngat aw a si. Hi ral hi zokhal in kan do hrimhrim a tul. Khrih in kawhhran pasarih hnen ah ca a kuat tikah a nehtu pawl hnen lawng ah thukam mi a um. Thansohnak a um a si ahcun kalhki nak khal a um ding. Khrihfa sinak diktak cu ralkap a si ih doral um loin thianhlimnak a um lo. Rundammi thlarau cun ziang tik lai khal ah doral a do ringring a tul.

                        Hihi zokhal in a lotheihlo ih do tulmi doral a si. Hi doral kar lak ah tanbul nei lo in a lailak ah ka to men ka tiah ruat hlah uhsi. Cuti ih ral hrial nak cu ram pakhat le pakhat lak ih buainak ahcun a theih men ding. A sinan thlarau ral doonak ah cun a theih lo. A porh aw zet, lhnawihnih lo fehdan, fim aw tr ziar ih cangvaihdan hi mifim tampi ti lung awi tertu, dai te ih umih thil ziangkhal a mah um ih umter nak pawl hi khristian raldonak ahcun a tangkai lo. Zozo khal Pathian rawng a bawl a si ahcun miin hnangam zet ih um ding ah an ruat ko ding. Asinan hi zumtui nun thuhruk ih raldonak hi zohman in mi an theihpi lo theu. Cun khatlam ah zaiziar ih um thei duh lo mi hrekkhat cu pawm zau le pawm rem thei dinhmun si  duh ah ziang vek khal an hmai ah ra seh la tha te ih pawm lthei an tum theu. A sinan satan, leitlun le tisa duhnak thawi rualremnak cu Pathian tawi ral awk nak a si ih zin kaupi ihsin siatnak ah mi hruai tu a si. Ziang hman duhthlan theinak kan nei lo; kan do ding maw, kan hlo ding maw, cumi pahnih lawng kan hmai ah a um.

                        Hi doral hi a lotheihlo ih zapi do tul mi a si. Kum upa maw nuata maw, zohman hi doral ihsin luat thei nak nei an um lo. Ram uktu le mipi pawl, thu simtu le mipi pawl, mi upa le nauta, misang le niam, milian le mi farah, mi nunnem le mi thintawi, siangpahrang le a kut hnuai pawl, cathiam le thiamlo an zaten an hriamhrei keng in ral donak ah an feh thluh a tul. Leitlun mi zate in an suahkeh inporhawknak, zum lonak, leitlun ngainatnak, daithlannak, le that lonak mizia sual ih khat cu thinlung nei cio an si. Mi zate in siatsuahtu thlarau ral lak ih um thluh an si. An zaten mibum hmang, cawlh ti nei lo, thuphan hlir ih khat satan kiang ih um thluh an si. Siangpahrang inn ih um siangpahrang insungsang ihsi thawk in jlo thlam ih a ummi hnatuan tu thleg in rundammi an sinak ding ahcun ral an do thluh a tul.

                        Himi doral hi catbang lo ih do tulmi a si. Hi doral donak ah thawthawt sungle cawlhhahdamnak sung, le biak rem awk nak sung, le kahhai sung ti vek in cawlh can a um lo. Tlawngkai ni maw zarhi khal ah, mai insang ih mei hlum kiang le ramdang khal ah, thil fate le thiltum khal ah, tongkam kil thawinak le thinlung ruahnak kilkhawi nak khal ah, mai mimal thurelnak le ram thu rel nak khal ah khristian doral cu catbagn lo ih do ringring a tul. Hivek raldonak ahhin itthat can, sing can, cawlhcan ti khal a um lo. Hi leitlun ah tui kan taksa keng in kan thaw kan thawt sung cu kan ralthuam catbang lo ih hruk in ralram ih um kan si ti kan theihhngilh lo a tul. A thizik te mi mi thianghlim pa in a simmi cu "Jordan tiva kaan zawng te hman ah Satan cu ka ke hram ah a um ka hmu" ti a si. Curuangah kan thih hlan lo do ding kan si.

                        Himi thutlang pawl hi ngaihtuah tha hnik  uhsi. Kan sakhua nak hi a tak, a ngialngan a si ti ciang dingah fimkhur uhsi. A hminthang khrihfa hmin pu ve tu pawl ih nuntudan riahsiat thlak zet pakhat cu an khristian nun ah zianghman dokalhnak le doral hrimhrim an neih lomi hi a si. An in ih an ei, an thum aw ih hna an tuan, an mahte an nuam aw, tangka an ngah ih ang tangka an hmang, a hmin a thang ih an ti kelte vek in khawmnak hmun ahcun zarhkhat ah vawikhat maw vawihnih maw cu an khawm aw theu, an kawhhran sung ih an sakhua mawhphurhnak pawl cu an khawm aw theu, an kawhhran sung ih an sakhua mawhphurhnak pawl cu fel zet ih tuah dingah an zuam aw. A sinan thlarau raldonak, sual awk buai a, riahsiatnak, hngirteu nak, zuam awknak, tha bang zetnak, le a dang thlarau raldonak hrimhrim theimi an nei lo. Hi vek hi kan dinhmun a si lo ti theifiang dingah ralring uhsi. An thlarau hrangih a jpawi bik pakhat cu, micak pa in inn kulhnak hau hruang pawl cu a lak tik khal ah daiten an um men hi a si (Lk.11:21;II Tim. 2:26)

                        Kan dunglam ih talbuainak le doral hi kan theih fiang a si ahcun kan thlarau hrangah thlakamnak kan hawl tengteng ding a si.Hitin nitin nun ih doral donak hi khristian thianhlimnak ah a lotheihlo ih a tel hrimhrim dingmi a si. Hihi Ziangkim cu a si lo ti ka thei ko, asinan thil thupi pakhat cu asi. Kan thinlung sungah hin thlaraulam a talbuai mi kan hmu maw? Kan sungah thlarau in taksa kalh zawng in a hiar le taksa in thlarau kalh zawng in a hiar kan hmu maw? Cuticun kan tuah duhmi kan tuah theilomi kan hmu maw? (Kal.5:17). Kan sunglam nun ah nuntudan pahnih a thupte ih a zuam aw rero mi kan hmu maw?  Kan sunglam ah raldonak thawmvang kan thei maw? Cuvek theihmi kan neih a si ahcun Pathian thangtaht uhsi. Cucu a tha mi hmuhternak a si. Hihi thianternak ih hnatuan mi tumpi a si. Mithiang hmuahhmuah cu ralkap an si. Vawi hnih khat cu beidawn nak, cohnak le talbuainak dinhmun ah ding hman nungna zianghman nei lo hnak cun a tha hnem deuh thotho. Mitampi hnak in dinhmun tha sawn ih um kan si. A hmin a thang ih khrihfa mi tampi pawl hin hivek hmuh tonmi zianghman an nei lo. Hivek kan tuarnak ruangah theihtheih zet in Satan ih fate kan si lo ti a fiang. Hi leitlun ih siangpahrang pawl vek in a kut hnuai ih um pawl cu a do lo. Kanmah do kan sinak cu kan thinlung sungah ruahsannaknei ding kan si. Ka sim sal ding, thlangam ten um uhsi. Pathian fale pawl hin hminsinnak tumpi pahnih annei ih an sunglam ih daihnak in maw an thlarau ral an do nak ih tal buainak in maw theihtheih an si.

2.                     Khrihfa sinak diktakcu zumnak ih raldo a si.

                        Ka thu fehpi mi ih pahnihnak cu ka run tarlang hnik kei; Khrihfa sinak diktak cu zumnak ih raldo a si. A sinan khristian pawl ih doral cu leitlun doral thawn a dang aw lellel. Tisa hriamhrei thawn neh theih a si lo, Pathian thlarau thaw lawng ih neh thieh a si. Zumnak cu nehnak a her awknak ding ih sangka kawpza vek a si. Nehnak cu zumnak ah a thum aw pumhlummi a si.

                        Pathiag tongkam nganmi thutak zumnak hi khristian ralkap pawl ih nuntudan hrampi a si. Thu pakhat le, Cathianghlim ih rak duan cia mi le rak tarlang ciami zumnak ruangah zumtu a sinak a sih, a tuah mi khal cu a tuah ih, a ruahmi khal cu ruat in, a cangvaihdan in a cangvaih, a ruahsan mi cu a ruahsan, a nuntudan cun a nung ih a umdan cun a um a si. Zumnak lo cun zohman in Pathian lung ti awi a theih lo; ziangah tile Pathian a pan tu in Pathian a umih amah a pantu pawl hnenah amah Pathian in laksawng mi a pe a si ti an zum a tul (Heb.11:6).

                        Sakhua zirhnak le thurin um lomi hi tulai mitampi in an sim paih zet mi a si. A thawk pek ahcun thil tha zet vek in a lang theu. A sinan thaten cekfel dingah le thunngaih tak ih ngaih tuah khawm ding ah vun to khawm tikah cun zianghman a si lo zia awl ten theih a si theu. Taksa ruangpi ruh le thahri um lo vek a si. Zokhal a sakhua nak ah ziangtal zummi a neih lo a si ahcun sakhua nak hrang ah ziang hman khal a tuah dah lo ding. Thlaphan um lo ngiofeo, mi pawl thei lo zumnak nei pawl hman ziangmaw tal cu zummi an nei a si. Anmai tidan tak ah, khristian pawl ih thil zumhman nak le Pathian thu zirhnak, thurin pawl an huatnak ih ikfiak zet ih an um lai khal ah an mah lala ziangmaw zumnak tal cu an nei thotho si maw.

                        Khrihfa taktak hrang ahcun zumnak cu an thlarau nunnak zaang ruhpi a si. Zohman thinlung in thil fiangfel umtudan hngetkhoh zumnak nei lo tucun, satan, tisa le leitlun hi theihpatawp suah in an do dah lo ding. Zumnak cu ziang a si ti khal a thei fiang lemlo ding ih a tak ih vun tansan ding le mi hnen ahvun rel le phuansuah ding khal thei cuca lo ding. A sinan cuvek zumnak ih thuhrampi cu a um ih an thei maw thei lo maw, mi zokhal ih zumnak hrampi cu an tohsan theu a si. Mi a lianmaw, a farah maw, ca thiam maw, thiam lo maw sual neh ding ah a sual buai rero na hmuh ahcun cupa cun a thinlung sung in thil umtudan ciang fel zet in zummi a nei ti thei mei aw. Hla ngan tu pa cun a hnuailam vek in a ngan:

                                    Zumnak ruangah cun zangfahnak um loin thikse pa cun do

                                    ko seh: diknak ah a nunnak a tuhhnget aw tu cun

                                    thil a ti sual thei lo ding.

Cutiih a timi hi a tha zet vek nan Pathian thutak a mal. 'Zumnak le thurin um loin u diknak ah nunnak tuhhnget ti' a um thei lo.

                        Kan Lalpa Zesu ih nunnak, hnatuan le dinhmun pawl zumnak ngialngan hi khristian ralkap nuntudan ih thinlung put le ziangkim a luansuak nak hrampi a si. Zumnak in rundam tu cu a hmu ih, a duhdawt tu, a mai hrangih nunnak petu, a leiba pawl peksak tu, a sual nak phurhsaktu,  a dan bawhsiatnak pawl phurhhloh saktu, a hrang ah a thi ih a thosaltu cu a mai hrangah Pathian kutvawrhlam kut ah in a hrangah thu rel sak ding in a um a si ti a thie. Zesu cu a hmu ih a par ah a bet ringring. Hi rundam tu cu a hmu ih a mah ah hnget aw in a thlarau ral a donak ah phur zet in ruahsannak le daihnak a nei.

                        A sualnak tampi, a thinlung cahlonak, leithlun thlemnak a pawl hi a hmu ih hi pawl lawng zohih a feh ahcun a pil hlo dingmi a si. Asinan khatlam ah a cak zet mi rundam tu, palai tuansak tu Rundam tu, zangfah thiam Rundam tu cu a hmu ih a thisen, a diknak, kumkhua a puithiam tuannak pawl hmuahhmuah hi amai ta si ti a zum. Zesu cu a hmu ih a apr ah a thum aw. A mah Rundamtu cu a hmu ih a mah duh dawttu sung ihsin nehtu si ding ti zumngamnak thawn fimkhur zet in a ral cu a do ringring (Rom 8:37).

                        Ziangtik lai khal ah Khrih ah nungih ziangkim a tulvek ih phurnak thawi hnatuan hi khristian ralkap pawl ih nehnak thuruk a si.

                        Zumnak hi adawtdawt in a um a si tihi kan theihhngilh lo a tha. Mi pakhat le pakhat zumnak a neihmi cio a bang aw lo ih mi pakhat nunnak hman ah zumnak niamcang le sancang a nei ding. A zumnak dinhmun ih zir in a cancan cu a raldonak ah a neh thei in a cancan cu a sung ve thei. A raldonak ah a kumkhua in zumnak hnget  khoh a neitu cu mi lungawi bik hnagam bik ralkap a si. Khrih ih duhdawtnak theihcian tluk in thildang zianghman in ralram ih thlatemnak ah mi a kam lo. Khrih cu mai lamtang ah neihnak le sunglam nun ah thlarau ih celcilh nun ih nehnak hnak in thlidang zianghman in khristian pawl sual ral le satan ral le tisa ral thawi an do awk nak ah hahdamnak mi a pe lo. Misual pai fei le nam pawl a kham teitu cu zumnak ih ralthuam awmphaw hruh a si. "Ka zummi cu ka thei a si" tiah ziang vek harsa tuar nak lak khal ah "Ka ning a zak lo" ti thei tu mi pakhat a um. Cuvek zumnak neitu cun hitin asim, "Hi ban tuk a si ruangah beidawng in ka um dah lonak a si. Ka taksa ruangpi cu tum suk vivo hman seh la ka thlarau thinlung cu nitin te tharsuah ter ringring in a um a si. Cule can tawite sung harsatnak kan tonmi pawl hin a let tampi in kumkhua sunlawinak in pe ding" tiih cangantu hin cumi cafung thotho in "Hmuh theihmi thil kan zoh lo in, hmuh theihlo mi thil sawn kan zoh a siziang ruangah tile hmuhtheihmi thil pawl cu kumhua daih a si lo ih hmuhtheihlo mi thil sawn hi a kumkhua daih thil a si sawn. Pathian Fapa zumnak in ka nung a ti tu pa in cumi cakuat sung lala ah "leitlun hrangah khengbet in ka um ih leitlun cu ka hrangah khenbet in aum a si" a ti. "Kei ka hrangah nun hi Khrih a si" titu in cumi cakuat sung thotho ah "Ziangvek dinhmun khal ah um dingna lungawi ka thiam" a ti. "Khrih sungin ziang hmuahhmuah ka tuah thei" a ti Zumnak a tam poh le nehnak a tam sinsin! (Eph.6:6; 2 Tim.1:12;2 Kor.4:16,17; Kal. 2:20, 6:14; Phi.1:21, 4:11,13).

                        Hihin zumnak ih a thupit zia a man hi a tinep lo. Dungthluntu Piter cun "Mankhung" a ti (2 Pit.1:1). Khristian pawl in zumnak in nehnak an comi pawl ka sim ahcun tikcu in in daih lo ding.

                        Bible sung ih  Hebru bung 11 nak hi thinlung tak in siar hnik uh. Mary sung ihsin Khrih a ra suah hlan, Thuthangtha in nunnak le eng cu a rak lengter hlan, Abel ihsin Moses tiang hmin khummi pawl hi thaten ziang ruangah an hmin khum a si ti hminsin ve hnik. Leitlun, tisa le Satan ral an donak ih an nehnak pawl hi thaten zohhnik. Cule zumnak in hi hmuahhmuah hi an rak tuah a si tihi hminsin tha uhsi. Hi pawl hin Messiah kamcia mi kha an zoh, tisa mit ih hmuhtheih lo kha zumnak mit in an rak hmu. "Zumnak in hi upa pawl hi hminthatnak an ngah a si" (Heb.11:2-27).

                        Hlanlai thuanthu lam ah vur her aw hrih hnik seh la, khuahlan zumlotu mi uk pawl ih a harsa bikhremnak hnuai ah ziang tin khrihfa pawl in zumnak cu an rak pawm feofeo ti zohhnik uhsi. Khrih hnawn hnak ih mai thihnak rak thlang sawn tu Polycarp le Ignatius vek milai hi kum zabi pakhat hnu pakhat ah a um lo. Upat tlak mi martar tuartu ralkap pawl ih thlarau cu cawhkuannak, thawngthlaknak, meisa ih urnak, le hnak pawl in a rak siatsuah thei lo. Rome uknak ih thuneihnak le leitlun lalnu pawl hin Palestine ram ih nga kai tu le mi naran mi malte pawl ih raktan thawm mi sakhua hi an rak ti ral thei lo ti kan hmu. Cuticun tisa mit ih hmuh theih lo mi Zesu zumnak hi kawhhran ih thazang a si ti theihhngilh hlah uhsi. Zumnak in nehnak cu an co.

                        Protestant hram tohsalnak hi vun zohsal hnik uhsi. A rak hoha tu Wycliffe, Huss, Luther, Ridly, Latimer le Hooper pawl nunnak thuanthu pawl hi vun zohhnik uhsi. Hi Khrih ih ralkap mi bol hrelhrel pawl hin ziangtin an ral hami ah an ding ih ih an thuputmi hrang ziangtluk thih an ngam ti vun zohsal hnik uhsi. Ziangvek ral ah rak do? Ziangvek thuel awknak lak ah an rak ding? Ziangvek kalhki nak an rak tuar? Ziangvek tumtahnak an rak nei ih leitlun ral cu an rak do? Cuticun mithmuhtheihlo Zesu zumnak cu an cahnak thuruk a si ti theih hngilh hlah uhsi. Zumnak in an rak pah tlang.

                        Kan dung kum 100 sung ah kawhhran ah hmin sin tlak zet a rak tuahtu pawl thuanthu pawl hi vun zoh hrih uhsi. Wesly, Whitefield, Vennle Romaine pawl hin an mai san ih an suahpi pawl lak ah Mirang cozah mi upa pawl lakih sakhua dodalnak, relsiatnak le hmuh suamnak, le hremnak pawl karlak ah an rak tuar zia pawl malten vun zohhnik uhsi. William Wilverforce, Havelock, le Hedlley Vicar pawl hin ziangtin dinhmun harsa kar lak ah Khrih cu an dinpi ih Khristian thantar cu an rak dinpi suak ti zohhnik uhsi. Hi upat tlak Khrih theihpi tu pawl hin ziangtin dungsip loten a cemnetnak tiang an ding ih an ral pawl ih upatnak tiang an rak hmu thei ti hmin si uhsi. Cule mithmuh theilo Khrih zumnak cu an tawhfung a si ti thei ringring uhsi, zumnak in an nung, an feh, an ding ih an pah tlang.

                        Mi pakhatkhat khristian ralkap nun in a nung ding maw? Zumnak hrangah thlacam seh. Hihi Pathian laksawng a si ih himi laksawng a diltu pawl cun an dil lak lo a si. Na tuah hlan ah na zum teng teng a tul. Mi pakhatkaht in zumnak hrangah zianghman tuahmi a neih lo ahcun cucu zumnak a neih lo ruangah a si. Zumnak cu vancung lamzin a pan tu pa ih kekar hmai sa bik a si.

                        Mi pakhatkaht cu khristian ral cu do neh in a thanglian ding maw? Catbang lo in zumnak ih thang lian ding in thla cam seh. Nitin a nunnak ah Khrih ah nung in Khrih thawn naih sinsin le Khrih ah hnget sinsin in um tum seh. Nitin ih a thlacamnak cu a dungthluntu pawl thlacamnak vek in "Lalpa, ka zumnak hi thanglian ter aw" ti siseh (Lk.17:5). Zumnak na neih ahcun cucu thikse zet in kil khawi aw, Satan in cui na zumnak cu a thiar hlo duh a si. Zumnak cu na hloh tik ah a lung awi ngai ngai a si. Curuangah nunak kan duh ahcun kilhim aw ding kan si.

3.                     Khrihfa sinak diktak cu ralkap tha a si.

                        A netabik ih ka sim dingmi cu, 'Khrihfa sinak diktak cu ralkap tha a si' ti a si.

                        "A tha" ticu zingvek dinhmun khal ah duh um zet mi tongkam a si. Leitlun ral hmuahhmuah cu a tam le a mal timen a sual thluh. Hmun hrekkhat ahcun raldo hi a lotheihlo ih tulmi a si-ram zalennak humhimnak, a cak raldo hi a lotheihlo ih tulmi a si-ram zalennak humhimnak, a cak lo deuh pawl kha midang ih siatsuahnak ihsin hum awknak, hi pawl ruangah hin lotheihlo ih ral kah a tul theu. Asinan hi pawl khal hi a sual thotho. Hihin thisen ticawk lo suah nak le thihnak a thlen. Dinhmun thlakthleng ding ih a tiar hrih lo pawl boruak dang pi ah rin lopin a thlen ter theu. Hi vek ralbuai nak hin ticawklo ih siatsuahnak le heukhau na a suahter theu. A dai zetmi insang ah nuhmei insang, nu le pa nei lo pawl a suahter. Hihin farah nak tumpi, siahkhawmnak le ram mipi tamnak tiang a thlen theu. Veng sung khawkhan dan pawl a siatsuah. Khristian rawngbawlnak le hnatuan pawl a siatsuah. A tawizawng in ral cu a sual pumhlum le siatsuahtu tumpi a si ih thlacam tu pawl hmuahhmuah in sun-zan ti lo in "Kan can tha ahhin daihnak in pe aw" tiah thla cam ding kan si. Asinan a tha mi ralkahnak a um. Cucu mi pakhat in sual tel ih a do mi a si. Cucu Khristian doral a si. Donak cu thlarau ih donak a si.

                        A sile khristian raldomi cu ziang ruangah a tha kan ti thei ? Ziang thu pawl ruangah hi leitlun doral pawl hnak in a thupi sawn? Hi pawl hi cekfel in a sangsang ten ka run tarlang ding. Himi thu hi ngaihsak lo ih  tanta men ding ka siang lo. Khristian nun hi zohman in a man an pek dingmi siar ta lo in an thawh ding ka duhsak lo. Zokhal a thianghlim mi nun in nung in Lalpa a tong ding a si ahcun khristian ral cu a do a tul ih thlarau ruahnak a neih a tul. Cucun ralthat nak, huaisennak, le tuarfeinak a tul. A sinan ka ca siar tu pawl ka theihter duhmi cu an ral an do thawk phawt cun bawmtu ti cawk lo a um a si. Ca thiagn in san le umzia nei lo in khristian raldomi hi 'a tha a si' tiah a ti lo. Ziang ka sim duh ti ka run tarlang tum ding.

a.                     Khristian raldonak cu a tha a si, ziangruangah tile, cui raldonak cu a tha bik ralbawi pawl hnuai ah a do a si. Zumtu pawl ih hotu le thu petu cu Rundamtu Pathian, Lalpa Zesu Khrih-fimnak ih famkim rundamtu, tawpcin nei lo ih a milai pawl duhdaw tu, le huham cahnak Pathian a si. Kan rundam tu ka bawipa cun a ralkap pawl a duaipi dah lo ih nehnak ah a a hruai ringring sawn a si. San umlo cangvaih nak a tuah dah lo. Thu a then sual dah lo ih thil a ti sual dah fawn lo. A mit in a ralkap lak ih a thin nem bik khal a theih hngilh dah lo. A cak bik lo bik le akilkhawi tul bik hman a kil khawi ih nehnak ah a hruai sual ringring. A thisen ih a leimi le a rundammi thlarau pawl cu hloral men ding ah le hlawnloh men ding ah an pamhmai tuk ih an man a khung tuk. Hihi thiltha a si rori.

b.                     Khristian raldonak cu a tha. Ziangruangah tile bawmtu thabik thawi domi raldonak a si. Zumtui nun ah tawngtaihnak cu a um nan Thlarauthianghlim a sung ah a um ih Pathian huham cahnak cu cui Thlarau sungin a tul dan vek ih hmang thei ding in Pathian in a pek. Cuticun a mahcu Pathian Thlarauthianghlim  cennak Biak inn a si. Pa Pathian ih hrilmi, Fapa thisen ih kholhmi le Thlarauthianghlim ih ti thar mi a si ih mahte lamcaw keng ih ralso a silo thlun ah a mahte a do dah fawn lo. Thlarauthianghlim Pathian cun nitin a nunah a zirh ih a hruai, lam a hmuh ih a fial. Pa Pathian in a huham cahnak in a kil him Fapa Pathian cun ziangtik lai khal ah Palai a tuansak ringring. Moses kha phairam ah ral a do tikah Pathian in tlangpar in a umpi vek in Pathian in a kil veng ringring. Curuangah hri phangthum hrual bang in thumkom Pathian ih kilvennak hnuai ah a um ruangah ziangtik hman ah a siat thei dah lo ding. Nitin ih khawkhannak ah a haidaih ih Pathian in zianghman a tlaksammi nei dah lo in a cawmdawl hai. Ti le rawl ah zianghman phanding a su um lo. Minung cun tisa sinak ah cahlonak nei hman sehla Pathian ziangkim ti thei tu ih umpi nak ruangah ziangkim a tul mi tuah suak thie lomi a nei lo. Pathian khurhawmnak hnuai ih khristian raldo cu ziangtluk thiltha saw a si!

c.                     Khristian raldonak cu a tha. Ziangruangah tile ralkap pawl hrang ah a thabik thukam mi thawn do a si. Zumtu zate hnenah minung theihna lenglam ih a ummi thiltha thukammi cu a ciang ti a fiang. Ziangruangah tile thuphan per dah lole per thei lo Pathian ih thukammi a si ih a thukammi tuahsuak theinak dingah huham cahnak a nei. Curuangah a ralkap pawl tlun ah sual in thu a nei lo ding. Daihnak Pathian in a ralkap pawl ke hnuai ah saten cu a rialbek ding. Pathian in a ralkap pawl ke hnuai ah satan cu a rialbek ding. Pathian in a ralkap pawl nunnak ah thiltha a tuah thawk zo mi cu khrih ih ni sunglawi a thlen tiang a sunzawm ding ih ziang hman tlaksam mi um loten a tumta hmi vek in a tuah amkim ding. 'Tidai na tan tikkhal ah ka lo umpi dingih tidai in a lo fen thei lo ding a si ' a ti. ' Ka tuu pawl cu...an hloral lo dingih zohman in ka kut sung ihsin an la suak fawn lo ding '.'Ka hnen ih a ra tu cu ziang ti lam hman in ka khir lo ding '.' Amai in duhdawt nak sung ihsin zianghman in in thenthei lo ding a si ti ka fiang a si; thihnak siseh,nunnak siseh,.. a tu ih um siseh, hmailam ih um ding siseh...kan bawipa Jesu Khrih thawng in kan ta a simi Pathian ih duhdawtnak ihsin in then theitu ding

sersiammi zianghman a um lo( Rom.6:14,16:20;Phi.1:6;Isai.43:2;John.10:28;6:37;Heb.13:5.Rom8:38,39). Hi tongfang      pawl hi sui mankhuang tluk an si. Ralih kluhmi ralkap pawl in bawmtu an ra ti an theih tikah an lung a awi ih an tha a tho tukah an tha nerihkel hnak ih caksawn in an ral cu an do thei a si ti kan thei. Zan khua a tlai hlan ih bawmnak thukam an rak theihtermi kha waterloo ral nehnak ah khan ziangtluk a thupi ti kan thei ko ding ka zum. A sinan cuvek ral bawmnak thukam pawl cu Pathian in a ralkap pawl hrangah sankhuk rei ah a mai duhnak thukam pawl cu zianghman reltlak an si lo. Hi Pathian ih sankhuk thukam pawl hi khristian ralkap pawl hrangah thil tha a si.     

d.                        Khristian raldonak cu a tha. Ziangruangah tile hihin minung hrang ih thil thupi bik le thiltha bik a suah ter.  Rinhlelh ding um loin khristian raldonak ahhin sual buainak,vansanglamnak,hliamhma putnak,fimkhur tul zetnak,rawl-ulhnak,cohnak le bangnak pawl a um  a si. A sinan zumtu Khristian ralkap hmuahhmuah cu Pathian duhdawtnak sungin nehtu an si ringiring(Rom.7:37). Raldonak ralram ah Khrih ih ralkap pawl a hlo, a thi le ralkaihmi tivek an um dahlo. Khrih ih ralkap innsang pawl hrangah mithi zuunngai le lusuun tivek a um dah lo. Zing nisuah pek te ih ral an thawh laiih mipum zat in zanlam cawlhhmun khal ah an kim fekfek. Mirang ralkap pawl crimean campaign hrangih Lodon ihsin a ehsuak pawl lak ah Lodon hmusal nawn lo in ralram ah lu phum ta mi tampi an um. Asinan, Pathian ih dinmi ralkap pawl cu vanram an thlen tiukah mi pakhat hman a hlovai an um lo ding (Heb.10:11). Cu tikah kan ralbawi tumpi ih tongkam pawl hi ziangtluk a dik in a amkim a si ti kan thei fiang leh ding,"Ka hnen ih i pekmi pawl lak ihsin zohman ka hlohlo"(John 18:9). Nehnak a ciang cia mi raldo cu a tha a si.

e.                    Khristian raldonak cu a tha.Ziangah tile a dotu ih thlarau hrangah thiltha a tuah a si. Ral donak danghmuahhmuah cu an tha lo,siatnak le tumsuknak lawng an thlen. Minung thinlung ih a tha lo bik siatnak ruahnak pawl an ti lang. Minung thinlung ih a tha lo bik siatnak ruahnak pawl an ti lang. Minung sia-tha-theihnak a ruhseh ter ih sakhua nak le thlarau lam thil mi a ngaihsak lo ter. Khristian raldonak lawng hin minung ih ruahban lo thatnak a suahter. Cucun hnuai dawrnak le duhdawtnak a suahter, ih hamtamnak le tisa mi sinak a reh ter tlun ah milai thinlung ih ngaihvenmi kha vanlam thiul ah a her ter. Pitar, putar le damlo pawl hin khristian ral-sual leitlun le tisa an donak ah an sir aw dah lo. An sirawk nak um sun pakhat cu Khrih hi tuan ten an rak zum lohili lo hi pawi an ti theu. Mithianghlim ropi Philip Henry ih tonmi hi midang khal in an ton theu mi a si. Nineta bik ah a sungkhat pawl hnen ih a sim ta mi cu"Khrih rawngbawl inamah rian ih umnak ahhin nan theih ding mi le nan hminsin dingmi pakhat ka duhmi cu ,hi leitlun ah minungin lungawi rawng lawng bawl hi a si" a ti . Aw, hihi thiltha rori a si.

f.                 Khristian raldonak hi a tha.Ziangruangah tile hihin leitlun ah thiltha a tuah. Raldonak dang hmuahhmuah cun tlaksiatnak,siat suahnak, le hliamhma pawl a suahter. Ralkap tampi ramsungih an vah an tawihnak hin ramsung um pawl hrangah mangbang vansannak a thlen.Khui tawk ih an um pohpoh ah farahnak, siarnak le natnak a thlenter. Milai hliamnak, thilri siatsuahnak,thinlungput le nuntudan siat pawl a phunphun in a thlun. A sinan khristian ralkap pawl ih suahter mi cu thildang pi a si.Khitawk ih an um khal ah an nih cu thlawsuah mi an si . Sakhua nak le nuntudan dinhmun pawl an sangter. Zurit hmannak,cawlhni bawhsiarnak, le tisa lam ih khawhral awknak, rin um lonak pawl thangso lo dingin an veng ringring. An ral pawl hnen hman in upatnak an hlawh. Ralkap leen le ralkap bur umnak hmun pawl hin an kiangkap inhnen pawl hrangah thiltha an tuahmi na hmu khat zet ding. Na duhnak nak ah va feh aw la khrihfa malte an umnak ahcun thlawsuahnak na hmu ding .Aw, hihi thiltha a si ngeingei ding.             

g.                  Khristian raldonak cu a tha. Ziangruangah tile a do tu hmuahhmuah hrangah lawmman ropi thawn a tawp. Khrih in a mi rinum pawl hnen ah ziangvek lawmman a pe ding ti hi zo in a sim thei? Kan Pathian le kan Ralbawipi cun a mah a dinpi tu pawl thrangah ziang vek lawmman a pe ding ti cu a rak simcia thei kan um maw?ramtha ih um pawl cun an ramsung ih nehtu ralbawi pawl hnen ah an lawm man thatha le upatnak a phunphun an pe theu. A sinan, kumkhua daih zianghman pek theimi an nei lo. Siangpahrang inn, Blehheim le Strathfieldsy tivek pawl khal hi reilote sung lawng nawmpi theihmi an si. A cakbik ral bawipa pawl le ralkap pawl khal ni khatkhat ah tuksumza an tong le ding. Cuti a si laiah Khrih ih ralthuang dungah sual, leitlun le satan a do tu pawl hi tehkhin ding rual lo in an tha sawn deldel a si. Leitlun an dam lai ahcun mi upatnak malte lawng an hmu men ding. A sinan a tuarfainak ruang ah thiltha sawn, leitlun mi pawl ih cawisannak hnak ih tha sawn deldel cu a hmu leh ding. A hlo thei dahlomi cawimawinak lukhum a khum leh ding. (I Pet.5:4). Hihi thiltha a si hrimhrim.

                        Ka thinlung sungah khristian raldonak cu a tha a si tin ret uhsi. A tha taktakmi sawisel ding um lo, le tumtahnak khal ah a tha mi a si. Asinan a thenlawng kan hmu lai. Sual buainak cu kan hmu nan a cemnetnak a si hrih lo; phuansuahnak cu kan hmun nan a laksawng a si hrih lo; khros cu kan hmu nan a lukhum a si hrih lo. Mi hnuaidawr malte, thlarau lung kuai, thinpem thlacammi minung, harsatnak pawl le leitlun ih hnawl mi pawl kan hmu; a sinan an par ih a ummi Pathian kut, an par ih Pathian a lung a awi siamso mi, ropitnak lalram an hrangih remcia mi pawl hi kan hmu thei lo. Himi pawl hia zate hmuh ah lang ter lai dingmi an si. A langmi thil lawng hin thuthen hlah uhsi. Khristian raldonak ah kan hmu theimi hnak in thiltha kan ruah ban lo tampi a um a si.

                        A tak nunram ih nunpi ding tongkam malte thawn thu ka cemter hrih ding. Kanc anvo hi leitlunmi pawl in buainak, mah le mah ti re thei awter le thil fate men an ruah lai fang a si. Tuvek tikcu ahhin rawngbawltu hrek khat cum zumtu pawl an thlarau doral ngaihthat lo dingin an thangharh hai ding. Curuangah thlarau doral tumpi thu hi malten run telh bet ka duh.

1.                     Leitlun lawmman ngah nak ding hrangah na rak beibuai zet tla a si men ding. Tangka le sumsaw, hmunram le thilri, thu neihnak, nawmnak pawl ngah dingah na thahri hmuahhmuah rinzet in na rak tang rero tla a si men ding. Cuvek cu na dinhmun a si ahcun ralring aw. A kha zet mi beidawnnak thlaici na tuh rero a si. Na dinhmun hi na ruatthat lo ahcun a tawpnak cu riahsiatnak thawn zal ruairo a si leh ding

                        Mi thawng tampi in na fehnak vek hi an rak feh zoih rapthlak zet le sankhuk siatnak ah a tawp a si ti an rak thei tlai tuk theu. Leitlun lennak le upatnak, sinak pawl hrangah bang zet in an rak tuan ih Pathian, Khrih le vanram a ra thleng lai dingmi leithar cu an dung an tun. Cuticun ziangvak tawpnak saw an rak ton? A tu le tu cawp le cawp ah an hmuhmi cu an nunnak pumhlum hi an rak hmang sual ti a si. Ram hruai tu mipakhat in a thih zawng hi leitlun ih a can neihmi neta bikah "Ral cu do a si, ral cu do a si; a sinan nehnak cu hmuh a si lo" a ti mi vek ih a kha zet mi tawpnak an tong ve theu.

                        Na lung awinak ding ah Lalpai lam ah tangve thlang aw. Dunglam ih na zumlo nak le na pawisat neih lo pawl kha tanta thlang aw. Thu ruat lo le ruahnak umlo leitlun zin kha suahsan thlang aw. Khros kha phur in Khrih ih ralkap tha si thlang aw. "Zumnak doral kha thaten do aw" la cuticun na lung a awi dingih na him ding.

                        Sakhua thu theihnak um loin tulai santhar fa le pawl hin ziang tin daihnak an hawl theu ti hi ruat hnik aw. Greeks, Romans, Swiss, Tyrolese minung pawl hin ramdang pawl hngawng kawl bun duh lo ruangah ziangvek zonzaihnak an tuar ti kha ruat hnik aw. Hivek zohthim ding pawl hin na nun ah thiltha cawn duhnak neih ter seh. A siattheimi lukhum hrangah milai hin hituk an zuam ahcun a siat thei lo mi lukhum hrangah ziangtluk tuah ding le zuam ding saw na si, ruat hnik! Thangtharh thlang aw la rapthlak zet ih saltannak kha ngaihsak hnik.. nunnak, lungawinak, le zalennak hrangah tho aw la, do aw.

                        Khrih ih ralhruang sungah hmin telh ve ih do ding hi tih hrimhrim hlah. A lo rundam tu na Lalpa in a hnen ah a ra tu zohman a khir dah lo. A dullam puk sungih David bang in a hnen ih a ra tu pawl ku ziang vek tlin  lonak an neih khal le a khir dah hai lo ih lung awi ten a pawm hai sawn a si. a sual a sir ih  a zumtu pohpoh cuKhrih ih ralkap lakah telh ve ding ah a sual  tuk ti a sum thei lo . Zumnak in a hnen ah ;a ratu hmuahhmuah cu pawm an si ih ralkap thuam in thuam  an si ih,hriamhrei cu pek an si ih a tuldan vek in zirh an si tlun ah a neta bik ih nehnak ni tiang tuah famkim ter an si. cui ralkap pawl lak ah cun na hrang ah hmun a um ve a si.

                        Na hmin khum zo mi a si ahcun do sunzawm vivo dingah tih aw hlah. Na nunnak le na thinlung zate pe in ral do tu ralkap tha na si poh le na ral donak ah na hna a ngam deuhdeuh ding. Rinhlelh ding a um lo,na ral a cem hlan ah buainak,cohnak,le dohar zet na timi na tong ding. A sinan hi pawl lak ih pakhatkhat hin ziang ti lam hman in dung lo sip ter hlah seh. A lo do tu hmuahhmauh hnak in na lamtang tu cu a tumsawn a si. Sankhuk saltannak le sankhuk zalennak cu na hmai ah hril dingin a um a si. Zalennak thlang aw la a tawpnak tiang cui na zalennak lo dal tu cu do aw.

2.                     Khristian doral cu na thei,na do ih ralkap na sinak a langter zo tla a si men ding. Cuvek cu na dinhmyn a si ahcun na ral kap pi pawl ih thu simmi letha peknak pawl kha ngai aw. Na hnen ih ka simvek in keimah le kei mah le kei mah khal ka sim aw ve a si. Thilthleng cia kan theihsal nak in kan thinlung tharter uhsi . A hrekkhat cu tha te ih ka theihthei lomi tampi an an um.

                        Nehnak cotu ding ralkap kan si ahcun Pathian ralthuam ih thuam awk hi theihhngilh hlah uhsi. Kan thih tiang in hi ralthuam lak ih a fate bik hman kan tul lo ti thei ding kan nei lo. Thutak taikhap, diknak awmphaw sawn, zumnak ralphaw, le thlarau namsau pawl hi anzaten an tuldan an bang aw thluh. Ralthuam hrekkhat pawl cu tanta in a hrek khat pawl lawng hmang in ni khat te hman kan nung thei lo. Tuihlan kum zankhat rei ah Khrih ih ralkap ralthiam pakhat in hitin a rak sim, "Vancung ram ahcun ralthuam kan hruh nawn lo ding ih ceimawinak thuam thawnkan thuam aw ding a si. A sinan hi leitlun ah cun kan ralthuam hi asun a zan ti lo in kan hruk a tul a si. zan itthat lai khal ah kan thuam awk ringring a tul. Kum thawngkhat le zariat rei lai an Khrih ih ralkap tha pakhat pai tongkam hi vun ruat hnik uhsi: "Ralkap cun a bawipai duhnak kha a thlun ih ralkap a si lomi mi meimei pawlthuhla ah acawk kalh aw lo" (2 Tim.2:4). Hi tongkam hi ciangtak in thei ringringuhsi.

                        Mi hrekkhat cu a thawk ah ralkap tha zet vek in an au ciamco ih rallak thlen taktak tikah cun an tlan hlo theu a si khal theihhngilh hlah uhsi.

                        Balaama, Judas, Demas le Lot ih nupi pawl dinhmun kha theihhngilh hlah uhsi. Minung lam ah ziangvek cahlonak le tlamtlinlonak kan neih khal asi le thutak zet le mi taima mi si uhsi.

                        Dudawttu rundam tu in zing, sun, zan, ti um loin hmu ih in kilveng ringring asi, ti khal theihhngilh hlah uhsi. Kan tuar thei lo mi thlemnak kan par ah zianghman a thlenter lo ding. A mah rori kha thlem in a um zo ruangah thlemnak kan tuar tikah a na kan tuar mi khal hi a thei thluh a si. Hi leitlun lalpa in Amah Jesu rori kha rak ti tiat a tum zo ruangah hi leitlun ih kan ral donak khal a thei thluh a si. Curuangah kan zumnak hi hnget zet in kaihnget uhsi. Ziangah tile.

                        Pathian Fapa Jesu cu kan Puithiam sang a si ih Pathian umnak hmun rori ah kan hrangah puithiam in tuan sak a si (Heb.4:14).

                        Kan hlan ah mi thawng tampi in tui kan do rero mi ral hi an rak do ih an mah a duhdaw tui humhimnak sungin an ral cu an neih ih an sankhuk innpi anthleng zo a si ti khal thiehhngilh hlah uhsi. Tufa no thisen sung in an ral cun an neh ih cuvek thotho in kan nih khal in neh ve ding kan si. Jesui bantha cu a cak kelten a cak ringring in, a duhdawtnak cu a kelten a hmuh ringring a si. Kan hlan ih mi thawng tampi a runsuak a si. "Amai sung ihsin Pathian hnen ah a ra tu hmuahhmuah cu khuitawk hmun ih ta khal a run suak thei" Curuangah rinhlelhnak le tihnak cu hlawnhlo uhsi. Zumnak le tuarfeinak in thukam ro a co ih an mah pawl kanzawm ding hngak tu pawl dung hi thlun uhsi. (Heb.7:25; 6:12).

                        A netabikah, tikcu cu a tawite ih Lalpai rat ni khal hi a nai te zo a si ti khalhitheihhngilh hlah uhsi. Tui hnu lam ral malte cu do a si ding ih taw-taw-rawt netabik cu tum a sihnu ah daihnak Lalpa in leithar le van thar a uk ding. Malte buainak, doral, riah siatnak, thihnak, le sual pawl cu sankhuk hrangah 'mangtha' tin cibai kan buk cing cing ding. Curuangah a tawp tiang do sunzawm uhsi. In rundamtu kan ralbawi pa in hitin asim "A nehtu  cun ziangkim ro a co ding, an Pathian ka si dingahih,an nih cu ka fa le an si ding" (Thupuan 21:7).

                        John Bunyan ih Pilgrim's Progress cabu ah a hmanmi tongkam mawizet thawn tui ka thu ka cem ter hrih ding. Vanram lamzin zawh ih khualtlawn nak ih a hmuhmi thianghlim bik kha a tarlang: "Himi thluh hnu ah tawmvang celcel a umih Pu Tutakhrangih Hnavang cu midang bangin a hmin kawh a si hnu ah khatlam ral ah kuat a si. An kawhnak cu theihthei nak dingah tongkam hi an hmang: 'Tuikhur ih hri kha a cat zo' (Thu.12:6). Cule hi kawhnak a theih tikah a rualpi pawl kha a ko ih hi thu hi sim hai: "Ka pai inn ah ka fehtthlang ding; harsa zet in hitawk hmun thlengka si nan, tui ka umnak hmun thleng thei dingih harsa ka tuar mi hmuahhmuah ka sir aw lo. Ka khualtlawnnak ih nehnak ka ngahnak ka naam le ka ralthatnak le ka taimak nak pawl cu a hnen ah ak pek. Ka taksa parih hminsinnak hamsi ka phurhmi pawl hin tui lawmman i pe tu ding ih ral ka donak cu a langterding". Inn a feh dingmi a thlen tikah mi tampi in teva kap ah an thlun ih tiva a kaanzawng ahhitin a sim, "Aw, thinnak, na tur cu khui ah saw a si ? Cuticun ti-thuk lam ah a pan vivo phah ah lungawi tahaw a au suak, "Aw, thlanmual, nanehnak cu khuiah saw a si?" Cuticun tiva rlakhat a kaan suak ih khatlam raal ah taw-tawh-rawt le onmawi phunphun thawn a mah hmuaknak a on celcel".

                        Kan tawpnak cu hivek sihram seh! Kan nun sungah raldonak um loin thianhlimnak a um thei lo ih, kan thihhnu ah cawimawinak le lukhum khal a um thei loa si tihi theihhngilh hlah uhsi! (Na thih tikah onmawi in a lo hmuakding maw, ha cang rial nak on in na hmul a lo tho ter ding maw?).1