Laimi Khrihfa Santhumnak
Kan pupa pawlin an rak ruahban lomi san, kan zaten tangrual in do tum hman sehla do theih lomi santiluang, sualnak maw thatnak asi ti thleidan harzet nitin nun hmuh tawnnak san, mitthep kar lo ah leitlun khawmual tin pehtlaih thei nak san, kan pupa pawlin an zoh ngam lo dingmi nuntu mizia cu tv sungah insang sungkau to khawmnak hmaiah duhlo le ruah o pi khalin a lang rero nak san, khawsung lal le hruaitu thu hnuai ah tuhlut awk nak um nawn loin milai kum 18-20 kim cun mah thu tete sawh tiah lu thle hngualhngo in nun san, khua hlan pupa pawlih ningzah mualpho an rak ti mi a liam cuahco san, san khirhkhan, san neta ah tuisun milai pawl kan ding asi ti cu el ding a um lo ding.
Thlarau mit in laimi Santiluang zoh asile thlarau lam hmasawnnak dawtthum nak thleng thei dingin thangphawknak, thleng awknak nasa ten a thlen a cu. Dunglam kum zakhat sung zohsal tikah thlarau lam kekar hmaisa bik, pupa rirai biaknak ihsin khrihfa cannak cu kekar tumbik pakhat laimi thuanthu ah a thleng mi asi. Laimi khrihfa cannak in kan pupa pawlin an ruat ban lo tiangin laimi thuanthu mangbangza in a thleng. Cutin Laimi Khrihfa cannak kum zakhat a kim hlanah thleng awknak nasa zet a thleng sal mi cu a hmin men khrihfa sinak ihsin piantharnak, thlarau lam thangphawknak asi. 1970, 1980s hrawng ihsin laimi khrihfa lakah a hmin men kawhhran member sinak, khrihfa sinak in vanram thlen a theih lo, pianthar, hrinthar, mah pakhat Pathian thawn pehzawm awknak nung neih a tul zia thu thangphawknak hmaihruai tu pawlin an rak ausuah pi. Cutin dunglam kum 20-30 sungah laimi khrihfa lakah a thleng aw mi cu khrihfa hminpu tapoh in “piangthar ka si” timi hi biaknak lam tacik pakhat vekin zuuri le sabah khalin sim cio asi. Piangthar lo cu sanman lo tluk ah ruat dingkhawp in tongkam lar zetah a cang. A tu santhar kum 2000 hnulamah dunglam thuanthu zohsal tikah siseh, Bible thurin pawl zohsal tikah siseh leitlun khawmual santiluang thawn tahtthim tikah siseh laimi khrihfa pawl kekar pathumnak, dawtthumnak thawngphawk a thlen a cu. Leilungpi a dam hrih asile tui hnu santhar sanah “laimi” “Chin mi” cu ziangvek miphun kan si lai ding? Tuisan dinhmun, santiluang herkawi zoh tikah kan pupa rirai biak san lai hnakin thinlung lam thlarau mizia sia pawlin laimi santiluang a nuai siat rero mi hmuh tikah a tuvekin a feh vivo asile, thleng awknak thangphawk nak thar a suak lo asile, tuihnu kum 20-30 ahcun tuisun minung pawl ruahban lo duh um lozet dinhmun ah laimi pawl cu leitlun khawmual, le miphun dang mithmuh ah ka pupa rirai be tu pawl hman in an duh lo zet mi dinhmun ah a thleng thei mi lamzin parah santhar thuanthu cu santiluang in a fen rero asi.
Sankhatnak. Pupa rirai biak nak ihsin khrihfa cannak
A tlunah simzo bangin Chin mi thuanthu ah thlarau lam thleng awknak danglam bik cu khuahlan pupa rirai biaknak ihsin khrihfa cannak hi asi. Khrihfa can tikah thleng awknak tampi a um, thuanthu santiluangin senpi vangtlang thuanthu lamhawi cu danglam pi ah a fen asi. Pupa rirai biaknak ihsin khrihfa can tikah, zuu thawn cawnlam sa aih raithawi nak ihsin cawlhni khawm le khirismas, Good Friday puai hmannakah, Laithuam, biar-am le cawngnak puan ihsin khawtkawr le hngawng awrh thawn Pathian biaknakah, Phaileng le bawivung hla ihsin mirang hla lehcawp mi santhar hla phunphun ah, zuu pi le zuu haa ihsin lakphak le cini thlum thawn rualpi kawm awknakah, mah le hrinkhat ciar lal uk nak ihsin mirang le kawl pawl uknak hnuai ah, Uikiu rai thawi khuangcawi le cawnlam ihsin cawlhni thenhra thenkhat peknak le biak inn ah khawm awknak, tvp, in senpi vangtlang nun cu a thleng aw. Laimi khrihfa cannak, kum 40, 50 a kim tikah duhtusam lo zet tampi thuanthu a rak um rualrual in kum zakhat kim hlanah Chin zapi zikte cu Khrihfa ah an cang theh. Cutin Chin mi Khrihfa can pek te ahcun pupa rirai biaknak ihsin khrihfa kawhhran sungtel sinak cu vanram kai thei nak tluk in zirh awk le kaihruai awk a rak si. Zirnak lam ah zirsang an rak um lo tikah Khrihfa can pek te san lai ahcun lai pacang lungfim in mahte Bible siar in Pathian kehramah kun in Thlarau in fimnak a rak zirh ih Khrihfa nunmawi le biaknak thuthlung an rak kenkawh. Can a rei vivo ih san a thleng awk vivo tikah Pathian thu theihnak le zirnak lam ah an rak thangso vivo. Cutikah, biaknak lam hruaitu, thangthar pawlin thleng awknak thar an rak hmuh suak mi cu “piantharnak” mi pakhat cio in Pathian thawn pehzawm awknak neih a tulzia, piantharnak tel loin a hmin men khrihfa sinak in vanram kai a theih lo zia rak hmuhsuak asi tikah thleng awknak nasa te a rak suak. Cui Bible thurin tlangau pi mi ruangah kawhhran thenthek awknak tiang a rak thleng. Khatlam zawngin kan sim asile 1900 Laimi khrihfa rak can pek ihsin 1970s, 80s tiang cu thlarau lamah dinhmun, theihnak (intellectual) lam khal ah siseh senpi vangtlang (society) nun lam khalah naute dinhmun ah laimi senpi vangtlang cu an rak tlangleng.
Sanhnihnak. 1970s, 1980s thawngphawk nak: Piangthar cangvaihnak
1970s, 1980s ihsin Kawhhran member menmen ihsin piangthar hminput nak, thlarau lam thangphawknak a rak thlen rualrualin laimi senpi vangtlang nun tampi a thleng aw mi a um ve. Thlarau lam ram nawrnak ah “CCOC” in laimi zapi te khrihfa canter ding hmuitin mi cu laimi lawng si nawn loin kawlram pumpi tumtah asi zo; mahte tohdelh aw, mah le kawhhran tundin awknak ihsin ramdang bawmnak hngauhsan in rawngbawlnak phunphun a suak; Bible zir lo, mahte zumfeknak ihsin Bible tlawng dintu le zirsangnak phunphun a suak; ramsung laitlang ramkulh ihsin leitlun khawmual tinah laimi tekdarhnak; mirang pawl hlabupi (hymnal ) ihsin santhar thangphawknak hla phuah mi sak thiamnak; Laica siar thiam fangfang ihsin phunsang tlawngah mirang le kawlca siar le ngan thiamnak; pursum leilawn nak lailam lothlo le zung cazi ihsin ramdang hlehka in sumdawnnak; tvp, a phunphun senpi vangtlang nuntu thlakthleng awknak a suak.
1980s hnulam senpi vangtlang nuntu khawsak le rampi dinhmun ruangah laimi santiluang cu a selam, thlarau lam thim khawzing in tisia lian vekin san thuanthu cu a fen rero asi. Cu pawl lakah malte zoh in khaikhawm hnik sehla.
Senpi vangtlang kaihruai awknak: Societal Leadership
Kumpi cozah thatlo ruangah a siatsuah mi: The afffects of the evil political system Khuahlan pupa rirai biak lai sanah khawtin le hrin ramkulh tinah uk awknak tha zet an rak nei. Senpi vangtlang thatnak lairel tu tlangsuak pawlin senpi vangtlang thatnak cu mimal pakhat le insang pakhat thatnak hnakin thupi sawnah ret in lairel a rak si. Senpi vangtlang thatnak cu senpi vangtlang lungrual ten hawltlang, humhim tlang a rak si. Senpi vangtlang lungawinak siatsuah tu cu zapi ten lugnrual ten do a rak si. Cutikah ningzah tlak nuntu mizia, miphun thuanthu tuahsiatu, mimal nekceknak pawl cu senpi vangtlang in rak dodal in, humhim ding mi humhim a rak si. Curualrual in nuhmei le farah zawnzai harsa pawl cu senpi vangtlang in rak sawmdawl le kilhim an rak si. Sihman sehla, kumpi cozah uk awknak thatlo ruangah senpi vangtlang that duhnak le mimal pakhat cio in miphun thuanthu tuahtha dingin tuanvo neihnak pawl cu a hlo theh zo, lailam khawte ah lal le hruaitu tuan ding cu zohman in an zuam nawn lo mi, kawlpawl saal tlukah ruat asi zo. Cutikah, kumpi a cozah le senpi vangtlang thlarau lam tulnak, biaknak cu keh le forh ah thazang pe aw tawn le lamzin sial sak aw tawn in senpi vangtlang thatnak tuan tlang nawn loin kumpi a cozah cu senpi vangtlang thlarau siatsuahtu hmanrua tumpi pakhat ah a cang.
Hruaitu hmuhdan dik lo: false leadership concept Senpi vangtlang thatnak tuah ding le siatnak humhim tu ding senpi pawlkom le kumpi tha a um nawn lo tikah mipi pawlin hruaitu hmuhdan dik lo an nei zo. Ramsa um khawm hman in hruaitu an nei ringring. Sihman sehla, tuisan laimi pawl cu hruaitu nei lo, laiking farual vek, mangmarau vak in an vaktawi mi an si. Senpi vangtlang thinlung le sunmang lamhmuhtu hruaitu an um nawn lo vekin senpi vangtlang in hruaitu timi hmuhdan dik lo an neih rualrual in hruaitu cu dinhmun, thuneihnak, lalnak, mi uk nak, le mai hlawknak mimal tanghai nak vekin hmuh asi. Cutin mipi cu an thinlung khawruah lam hruaitu an neih nawn lo tikah senpi vangtlang thatnak tuah dingin le miphun thuanthu tuahtha dingin mi pakhat cio tuanvo siseh miphun pakhat cu hmuisel dingzet ah lam hmuhtu senpi sunmang (collective vision) um nawn loin mi pakhat cio in tuanvo a neih mi cu amah le a insang hlawknak hma khua sial ding lawng asi zo. Senpi vangtlang miphun hruaitu lamhmuhnak hnuai ah tuhlut awknak nun le senpi vangtlang thatnak pek awknak thinlung khawruah a hlo vivo. Cutin mipi cu ziangkim an telnak kip ah anmah le an insang hlawknak le mai tanghai nak cu a thupi bik ah ruat asi. Senpi vangtlang hrangah a sunglawi mi le a tul mi cu ngaihthah, le panzut asi zo.
Pawlkom bawrhhlawh: Social political evils Ramsa phun tamsawn cu a bur in a ummi an si vekin milai khal a bur in ummi kan si. Burkhawm awknak khua le ram siseh biaknak, vengsung pawlkom, cozah kumpi pawlkom tvp, a phunphun milai pawlkom nei in milai cu khui hmun khalah nuntu pehtlaih awk asi. Kumpi cozah siat nak ruangah siseh santiluang siatsuah tu lak ihsin humhim dingin le hmailam saupi hrang lamzin sial cia dingin hruaitu pawlin tuanvo tuansuak thei lo ruangah siseh Laimi pawlin thuanthu fingkhawi thei dingin le senpi vangtlang thinlungput le khawruah fingkhawi, kilkhawi, lam hmuh thei dingin pawlkom bungrua a um nawn lo. Khawtinah hotu, lal le tlangsuak an um nawn lo. Cozah kumpi hruaitu tha a um nawn lo. Biaknak lamah senpi vangtlang siatnak thatnak khaikhawm in mipi kilhimtu a um nawn lo. Senpi vangtlang thinlung cu hruang kulh lomi runnung retkhawm mi vekin mah le diriamnak hawlin an vaksuak celcel. Jerusalem khawkulh a bal theh ih Jews miphun siatsuah tu pawlin a sungum thil le ri duhtawk in an lak sukso vek khi asi zo. Laimi senpi vangtlang mipi pawl cu kilkhawi tu nei lo, tuu rual hramlak tlimno hawlin an sukso ih cinghnia le thlavang an um maw um lo ti khal ruat loin tuu fano aa te vak rero vek dinhmun ah an ding asi. Hmun tampi cu biaknak lam pawlkom hi thuneihnak le hmin langnak (social image), midang ciahneh theinak hmun vekin hman asi ih Bible thurin kenkawh ding hnakin Bible cu milai pawlkom hmanrua pakhat vekin hman asi zo.
Hruaitu huatnak: hatred toward leaders Hruaitu thitha nei loin kum a rei vivo tikah senpi vangtlang lungput cu a hel vivo, a ngawngtawh, a ngawl vivo. Kawlram kumpi uknak thatlo ruangah siseh senpi vangtlang pawlkom awknak sangka zalen zetin on asi lo tikah siseh mipi thinlung cu hruaitu nei loin a vavai nak a rei vivo tikah hruaitu thutha, kaihhruai nak hnuai ah zirh le kaihhruai lomi thinlungput cu a thang lian vivo ih hotu huatnak lungput a thanglian vovo. A sawpsawlol vivo. Cutikah ram le miphun sengpi vangtlang pawlkom le biaknak lam pawlkom khal ah hruaitu huat nak lungput mipi thinlung sungah a thanglian vivo. Biaknak lamah kawhhran sungtel sinak menmen, cawlhni tinte khawm awknak lawngin milai lungput cu a tuah tha in lamzin dik ah a hruai thei nawn lo. Pawnlang sakhua biaknak in a ukneh nawn lo ih mipi tampi thinlung cu mah te zalennak, thinlung sawpsawlol in a feh sual theh.
Ukbet duhnak: authoritarianism Kawlram kumpi in a ukmi pohpoh cu ukbet awknak asi. Lailam ah lo thlo in mi tihzah ten a khawsa ding khal ralkap an lut tikah senpi vangtlang parah duhtawk in ukbet theinak pek an si tikah khawruah thiamnak tel loin meithal thawn thinlung puar nak in milai lungput a siat suah ih ukbet duhnak, mawi lo zetin le milai canpual upatnak um nawn loin ukbet awknak, mimal canpual nekcep awknak pawl a suak. Cutivek ramkulh uknak hnuai ah a thanglian mi vengsung milesa biaknak lam hruaitu pawl khal anmah le pawlkom mibur cio ah ukbet duhnak lungput thawn pawlkom fatete ah thenthek an si. Mirang thufim in “ukbet mi pawlin an mipi an ukbet” “the opressed people oppressed their own people” an ti vek khi kan si ve zo.
Senpi vangtlang lungput: Societal concept
Milai cu abur in umkhawm kan sivek in mi pakhat cio in kanmah pakhat cio hrang, kan insang, khua, ram, miphun, biaknak, le pawlkom hrangah tuanvo kan nei cio. Ram kulh cozah uknak thatlo ruangah siseh biaknak le vengsung pawlkom that lo ruangah siseh senpi thinlung sungah mi pakhat cio tuanvo a hlo vivo. Mai hrang cangvai khorh lenglamah, senpi vangtlang thatnak hrang tuanvo theih awknak le tuanvo lak duhnak a hlo vivo. Curuangah senpi vangtlang thatnak tuah dingin siatnak lak ihsin humhim awknak hrang pek awknak a hlo vivo tikah cawimawi awknak khal a tla niam vivo. Senpi vangtlang hrang thiltha tuah duhnak lungput mipi thinlung ihsin a hlo vivo. Mimal lennak, neihnak le larnak sawn cu senpi vangtlang thatnak hnakin thupi sawn ah mipi thinlung sungah alang. Cumi hram thawk cu senpi vangtlang sunmang (collective vision) a hlo ruangah asi; ramkulh hruaitu cozah lam in senpi vangtlang hmuisel um loin a fehpi nak a rei tukzo, biaknak le vengsung pawlkom lakah zalennak a um nawn lo, pehtlaih nak asiat ih tlang thuphuan nak (media) a that lo tikah mipi thinlung sungah mimal canpual le tuanvo senpi vangtlang hmuitin mi lamzin hawi in kaihruai tu a um nawn lo ruangah asi bikin a lang. Cutin mipi lungput funkhawm tu senpi vangtlang sunmang le siatha theihnak hlawmkhawm tu a um nawn lo tikah mibur mizia tha lo a suak vivo ih pawlkom mizia sia a suak vivo. Cutin mibur khawm nak hmun kipah senpi vangtlang hrang a thupi bik le zapi hmuisel zatlang theih ah phuan le tlangau pi mi a um nawn lo tikah mibur fate te cio in cangvaihnak in mah le pawlkom fate hrang thiltha tiah ruahmi cu hmainawr pi cio asi tikah miphun le senpi vangtlang zapi hrang thatnak cu siatsuah asilo hmanah lamzin dal tu ah a cang sawn theu. Cutin biaknak lam khalah Zesu Khrih taksa peng zawmtu, khrih ah pumkhat sinak ah lungrual le remdaihnak in pehtlaih awknak hnakin mah le pawlkom fate sung hmin thatnak le legnlam mi el tai nak, huphurh awknak lungput pawlin khristian Bible thurin pawl cu a siatsuah ih leitlun sakhua nak vek fangin khrihfa nuntu mizia cu a tla niam vivo asi.
Theihnak hnok: Intelectual crisis
Kilkhawi, fingkhawi lomi mipi thinlung cu leitlun santhar fimthiamnak lamah a tlan ve tikah theihnak a pung zat in buainak, porh awknak thawn zuam awknak a suahter. Santhar milesa pawlin lai lungput, rin umnak le dingfelnak thuhram an thei nawn lo, an thanlennak kawhhran, insang, le biaknak in Bible thurin milai nuntu khawsak, pawlkom pehtlaih dan thuhram pi an zirh neh nawn lo, leitlun fimthiam nak lamah sungmuril eng tlang (internal enlighternment) taktak tiang fimzirnak thleng loin a laklawh dinhmun lai fang ah thuthluknak fate ihsi thawk in nitin nun thuthluknak pawl hrangah ziang nunphung le thuthlung parah hngat aw in ka khawruah mi cu cuai ka thlai ding ti thei aw nawn lo dinhmun ah mi senpi an ding. Cutikah mah mimal lung diriamnak cu a sangbik lairel tu ah cangin mi pakhat cio thuthluknak (decision making) cu kaihruaitu nei lo vekin a vavai mi mipi vekin an lang. Cutin laimi pawl khawruahdan (thought pattern) cu Bible thuhram ah hngat aw si loin, khuahlan pupa nunphung khawruat thiamnak ah hngat aw si loin santhar fimnak (secular thought pattern) takak hmang thei si lo, a laklawh ah mahte khawruahnak fangfang ah a hngat aw mi pawl cu an kiangkap anmah hnak ih thluak firvak deuh pawlin an lung diriam zawngin an thlimthluai tikah bum in an um rero laifang asi. Hmun tampi ahcun theih tam hi fim ah ruat asi ih theih tam zuam awk nak ah thuphan le thungai cawhpolh ruri in lai mi mibur khawm cu a nuai rero lai fang asi. Cutin senpi vangtlang khawruah nak lamhmuh tu mibur sunmang (collective vision) a um nawn lo tikah senpi vangtlang hrang thiltha cu mimal, mahte hlawknak in a siatsuah theu ih senpi vangtlang hruaitu thatha cu mibur fatete pawlkom hruaitu si duhnak in a siatsuah theu asi. Milai zocio khalin anmai lungsung suak thiltha tiah an ruah mi an neih cio vekin senpi vangtlang hrang thiltha an hmuh thiam nawn lo tikah mimal duhnak cu senpi vangtlang thatnak siatsuahtu ah a cang theu.
Nunphung nekcep nak: Cultural intrusion
Leiltun miphun nunphung hmuahhmuah in siatnak le thatnak a nei theh. Curuangah a sia mi cu tanta in a tha cu thansoh ter vivo hi leitlun miphun thangso pawl tuahdan asi. Cun khrihfa biaknak, Bible thurin, rundamnak hi milai nunphung thawn a kalh aw lo, cutin siloin ziangvek le zovek miphun pawl nunphung karlak khalah a nungmi thutak asi sawn. Thuthimnakah, Bawi Zesu dungthluntu pawl sanlai ah saal an rak um. Asinan Dungthluntu pawlin saal pawl cu an pu le pawl dokalh in saal sinak suahsan ding in an rak zirh lo. Cuhnakin saal khalin saaltha si vivo nak ding thu an rak zirh sawn. Cuvek thiamthiam in saal pu le pawl khalin zumtu an sivekin an siahhlawh pawl cu dik zet le fel zetin zoh ding an si sawn. Asina’in, zumtu pakhat cu thlarau in a luahkhat ih thlarau rah in a nun a khah tik ahcun a kiangkap milai pawl cu amai nuamnung cennak le hlawknak hrangah silo in amai nunnak sawn cu midang hrangah pek awkding thu an rak zirh. Cutikah saal pu khalin a nunpi mi thu cu a saal pa cu a tuah tha sawn asi. A hnen ah a um tikah amah te a um hnakin a that sawn ah cun um ter ding asi. Cuvek thotho in Bible thurin zirhnak in leitlun milai nunphung hi a do lo ih ziangvek dinhmun khalah thutak, milai nunthuthlung in milai lungput, thinlung, le ruahnak sawn cu a thleng sawn mi asi.
Lairam ah mirang missionary pawl an ra hmaisa ih, mirang pawl hnen ih biaknak lam hla le Bible pawl kan rak ngah tikah mirang nunphung cawngin khawt angki le necktie tivek laimi pawl in kan uar zet. India ram ih vai pawlin Pathian thu a hmaisa ah kan ram ah rak thlen in kan Bible le hla pawl hi India ramih vai pawl hnen ihsin kan ngah hmaisa mi rak sisehla laimi pastor pawl hi India vai thuam in thuamaw aw in kawrfual an hruh ding a zum um. Cutin biaknak lam cangvaihnak sung ihsin kan miphun nunphung cu nekcep a rak si tikah kan lai nunphung tha pawl cu siatsuah an rak si. A sia lawng tanta loin a zaten tlan san ding tiangin hmuhsualnak a rak suak. A cuih pawnlang hnipuan hruh dan le a langih nunphung pawl hnakin a pawimawh sawn mi cu kan biaknak nunthuthlung, thurin pawl lak ihsin milai pomdan, mibur pakhat le miphundang pakhatkhat ih pom dan le Bible thurin Bible sung ih ngan fekfek mi thleidang thei nawn lo nak hi asi. Thuthimnakah, Korin khua mi pawl hnenah Paul in ca a kuat tikah nunau samsau cu a thatlozia a sim. Ziangah tile Paul san lai ih Korin khua milai nunphung sungah zoh mawi lo,nun mawi lo asi ruangah arak si. Cu pawl cu san le nunphung ih zir in a dang aw vivo dingmi asiih a thupi sawn cu ziangvek zovek miphun lak khalah zumtu cu zohmawi, nunphung ziaza mawi ten nun ding a si sawn.
Cutin laimi khrihfa kan can hnu ah milai nunphung ruangah tuah mi, mibur le pawlkom pakhatkhat fehdan, miphung dang nunphung le Bible thurin, sankhuk thutak pawl hi thleidan thiam a tul ih thangphawknak thar in a cafang siloin Bible sung thu Thlarau ah kan mipi a hruai sal a tul. A hrisel mi, a hardam mi biaknak, thlarau mi sinak in milai nunphung a siatsuah lo ih miphun thuanthu le nunphung a tungding sawn asi.
Thlarau buaibai nak: Spiritual crises:
Milai thuanthu santiluang in a thleng le tuahcawp mi milai nunphung le Baible nunphung cawhpolh nak, laiking farual vekin thutak ah thanglian loin sakhua cangvaihnak fangfangah a thanglian mi pawlin milai phuahcawp, milai ruahdan le thutak Bible sungah ngan mi (sound dcotrine) thleidan thiam lo nak in siseh, khristian sakhua nak cu thlarau rah h um loin leitlun sakhua nak vekin fehpi nak in siseh senpi vangtlang (society) a susiat. 1970s -1980s hnu lamah thangphawknak hmin in biaknak lam cangvaihnak in laimi biaknak lam hruaitu pawl cu nasa ten a sawisel, a relsia, a vuaktek, a thangsiat tikah biaknak lam kaihruai awknak hi tihzahnak a tla niam sinsin. Cuhnakin senpi vangtlang thutak hminsinnak um nawn loin mah le pawlkom, mibur sung lawngawi ter awknak fangin kaihhruai awknak a tam sinsin. Zo an dik, dik lo timi hnakin kan zumnak thuthlung Bible in a simmi thlarau rah hmuh ding um si loin thlarau mi si awk ternak, sakhua cangvaihnak pawl hi tihnung zet senpi vangtlang thatnak siatsuah tu ah a cang. Pathian in amai hmuihmel kengin a sersiam mi, a Fapa thisen in a thlenmi, a duhdawt zetmi a minung pawl duhdawt thei loin Pathian ka duhdawt timi cu thuphan, mah le mah bum awknak fang asi ti mipi thinlung ah a lang nawn lo. Duhdawtnak in Pathian ka rian sihmang ti ah biaknak lam duhsakzet le tangzetin zuam asi laiah huat awknak, pawlkom thenthek awknak, thleidan awknak in biaknak hruaitu pawl thinlung hmun kaupi khua a luah tikah duhdawtnak Pathian ka rian si hmang an ti lai ah satan cu can tha pek rero a rak si theu. Thlarau Thianghlim lamhruai nak tel loin Bible sung cangan mi pawl cu sankhua biaknak cangvaihnak hmanrua ah hman asi tikah senpi vangtlang thlarau nun a siatsuah ih mi tampi cu thutak nun, thlarau rah rahsuak thei nak ding lamzin ih sin hruaipeng an si.
Santhar kawhhran ti aw pawl lakah farasi pawl thilnu (cawlh) nasa ten a leng. Thlarau rah hmuh ding um loin sakhua mi si awk ternak, biaknak lamah zuam zet vekin diklo zetin ngahnak, thuphan per awknak, huatnak tipungtu satan rawngbawlnak, dik lonak, tvp, satan fate pawl mzia in khrihfa zumtu ti aw mi tampi nun a ciahneh. Milai cawimawi nak hawl ruangah lamtang tuah awknak le thleidan awknak in duhdawtnak hnakin hmun kausawn khua a luah. Khatlamah, harsa tuar le tuar tento, hnakin thuphan le bum awknak in ngahnak khal poi tinak a um nawn lo. Thlarau mi sinak cuai thlai awknak dik, thlarau rah, duhdawtnak, remdaihnak, lungawi nak, tvp, (Kal.5:22) hmuh ding um lonak hmun a tam sinsin.
Hmun tampi ah Khrih hnakin mai pawlkom duhsaknak a cak sawn. Pathian in a duhdawt ih a Fapa thisen in a leimi pawl lakah pawlkom rikham in a thleidang theh tikah hruaitu tha le Pathian Thlarau hnatuan nak a dal ih biaknak lam pawlkom cu leitlun milai pawlkom thawn danglam ciamco nak a um nawn lo, an hmanrua a bang aw lo fangfang. Theihnak a pun zat in Thlarau ah thansoh asilo tikah porh awknak thawn milai zuam awknak in hmun kau sinsin khua a luah. Hi pawl hi thatnak tampi lakah siatnak langsar zetzet, miphun le mibur, Pathian fate pawl leitlun santhuanthu tuahsiat tu pawl an si.
Kan ram le mipi in thleng awknak thar, thangphawknak thar kan tul. Pathian thu, Bible thurin cu nitin nun thuthluknak a fate bik ihsin a tumbik tiang, mah pakhat thu ihsin senpi vangtlang le thuthennak ah siseh, insang nupi fate ihsin inn pawn, pawlkom sung le leng, vengsung pehtlaih awknak, mimal bungrua ihsin senpi vangtlang bungrua hmannak ah, mai miphun pi le miphun dang thawn pehtlaihnak, milai damsan ihsin nitin nuntu ziazia, cu pawl ah kan biak mi Pathian ih thu hi lal ter salin Pathian uknak cu kan insang, kan khua, kan kawhhran, kan pawlkom, kan miphun lakah a lal sal a tul.
Santhumnak. Pathian thu, Bible thurin nitin nunpi, nuampi thei ding thangphawknak
Tuihlan kum 100 rei lai ih pupa rirai biak sanlai, khawtlang lal le tlangsuak pawlin senpi vangtlang lungput, khawruah le cangvaihnak an rak fingkhawi, kilkhawi, tuu khal vekin an rak khawr theu; asina tui sanah vengsung senpi bungrua pawlkom cu a siat theh zo. Kawlram kumpi uknak hnuaiah senpi vangtlang thatnak hrang tuan ding, ram le miphun tuahtha dingin in le senpi vangtlang siatnak lak ihsin humhim dingin cozah pawlkom dindan ihsin kaihhruai awkdan khal a selinglet theh zo. Mipi thinlung fingkhawi, dungkhawr dingin le fim zirh tu ding fimthiamnak zirnak tlawng pawl cu a siatbal theh, thuanthu dik le hman, kimcang zirh asinawn lo, leitlun fim zirnak bungrua le hmanrua thatha pawl zirh theih hmang thei lo dingin senpi zalennak khal siatsuah asi. Biaknak lamah, khrihfa ti aw pawl, piangthar ti aw pawl nun zoh tikah khua hlan kan pupa rirai be pawl nuntu ziaza thawn hman tahthim ding um loin a siat theh zo. Thuphan, rukru, diklo in ngahnak, relsiat thangsiat awknak, rual rem lonak, pawl hi kan pupa rirai be pawl san lai hnakin khrihfa pawl lakah a siat sawn ti sehla ziangtluk a dik ding ti cu sim a harsa zet ding nan santhar khrihfa ti aw pawl nun, mimal, insang, le mibur pawlkom nun, cangvaihnak zoh tikah Bible in a zirh mi thlarau rah a um lo zia cu zep ding um loin zapi theih asi.
Kan pupa rirai biak sanlai ah laimi pawl cu rinumnak le dingfelnak ah fak mi, mi tairial, taima le zuamnak ah fak le miphun dang rinsan zet mi an rak si. Tuisan laimi pawl lungput, mizia, cangvaihdan, mimal nun, insang, mibur le pawlkom cangvaihdan, hmuisel le tumtah pawl parah hngat aw in lenglam miphun dang pawl in tong kamkhat in laimi sinak sim hai sehla ziang an sim ding? “Thuphan per miphun” “mi hrawkhrawl” “miphun rem aw lo” “rukru miphun” “Taksa zuar miphun” “Rin um lo miphun” “Mi bum hmang miphun” “Miphun tekdarh” “miphun hlo” “Dingfel miphun” “Rin um miphun” Taima Miphun” “Pathian tihzah miphun” “Upat tlak miphun” “Pathian hril mi miphun” “Pathian thlawsuah pek mi miphun”, tvp, ziang an sim ding?
Ram kulh uk awknak tha loin miphun a siatsuah mi hnakin milai thlarau, thinlungput siatnak in miphun a siatsuah tikah rem theih nawn lo, miphun hlo ding tiangin a siatsuah thei sawn asi. Ram a farah ruangah miphun a siat lo ih thinlung siatnak in miphun thuanthu a siatsuah theh thei sawn asi. Rukruk, thuphan le dik lo ih ngahnak pawi tinak a um nawn lo. Mi zawnzai le midik farah te pawl riahsiat mithli tlaknak poi tinak a um nawn lo. Midang siatnak le thihnak in sumdawnnak poi tinak a um nawn lo. Cozah dinglai dan le dun pahbal poi tinak a um nawn lo. Ningzahthlak zahpi nak a um nawn lo. Senpi vangtlang upat tlak upatnak le cawimawi tlak cawimawi nak a um nawn lo. Mithmuh theih lo nunphung le mankhung tuk mi miphun nunthuthlung in man a nei nawn lo. Bible thurin, thlarau rah, thlarau mi sinak cu pawnlang sakhua pawlkom sinak in a khuh theh. Senpi vangtlang khawruah kaihrem tu senpi vangtlang thurin milai nunthuthhlung a um nawn lo. Laimi pawl cu lairam lawng ah si sawn loin milem bia le Pathian a um lo titu pawl thawn nitin cawhpolh nun in an um tikah khrihfa Pathian nung betu sinak danglam nak a lang nawn lo.
Cuvek santiluang, can khirhkhan ah kan miphun, kan biaknak, kan mipi thlarau cu nitin in a lengih santiluang in a fen rero asi. Thangphawknak, khrihfa thleng awknak dawtthumnak Chin miphun lakah a thlen a cu. Cui thleng awknak cun mi pakhat cio thuthluknak ah le mibur le senpi vangtlang thawn a pehpar mi thuthluknak (decision) poh ah Bible thurin, milai nunthuthlung ngan vekin nunpi thei ding hi kan ram in a tul asi. Pathian biaknak, milai pi pehtlaihnak, mah te hman awknak, insang, vengsung le leitlun mi pawl thawn kan pehtlaih nak ah siseh, senpi vangtlang bungrua thu lairel tikah siseh, mibur le pawlkom pehtlaih nak le kaihhruai nak, thuthluknak tinkim ah Pathian a lal a tul asi.
Cui thangphawknak thar, Laimi khrihfa thleng awknak thar cu santhar santiluang sualnak thimkhawzing in kan miphun, kan biaknak a nawr rero mi doneh theinak ding, Pathian Thlarau cangvaih nak ding, lamzin dik ah senpi vangtlang lungput, khawruah, le cangvaihdan kaihruai sal, lamzin hmuhsal thei nak ding lamzin umsun cu thangphawknak thar, Pathian Thlarau cangvaihnak asi ti hi ka tlangau pi mi asi. Cui thangphawk nak cu leitlun killi ah a thleng mi laimi pawlin mah pakhat cio, mai insang cio, mai pawlkom, pehtlaih mi, neihmi theih mi le pehzawm mi ihsin a thawk ih mi pakhat nun a ciahneh asi ahcun leitlun khawmual tinah laimi tek darh khal sehla mangbangza Pathian kutcak a lang asi ahcun farah zawnzaih nak in kan miphun a siat suah lo dingih Pathian duhnak sawn cu tuan suak in “Pathian duhbik, hril mi miphun, Chin mi” tiah a hmu tu hmuah hmuah in an ko ding asi. Cutin Chin miphun in leitlun killi ihsin Chin miphun Pathian a cawimawi ve ding asi.
Sawmngiarnak: 1) Santhar milesa pawl, kan kiang kan kap cio ah thlarau lam tlakniamnak, fehsualnak pawl cu doneh dingin theihnak zirnak fimnak in asile, tangdornak in Bawi Zesu kehram ah kan zapi ten tawng aw in thlaza cam cio uhsi. 2) Na kiangkap ah dung hnufual le harsatnak a tawngtu, tisa le thlarau harsatnak a tawng tu pawl hrangah thlacam nak in Pathian a phuansuah awknak hrang thlacam cio uhsi. 3) Kan hruaitu pawl in raltha zet in tuarfai zetin sualnak thlemnak le santiluang in a nuai rero nak lak ishin thutak ah miphun thuanthu an dinsuah pi thei nak ding hrangah thlaza cam cio uhsi.
Tuisan hi laimi zumtu pawl khukbil in fehsan asi tiah ka ruat. |