ISRAEL TOUR 2018

ISRAEL TOUR 2018 


OR FOLLOW THE LINK:  https://youtu.be/AOPJKIF_DFs



Israel tour: Octo 18-26, 2018

Pathian lamhruainak in CBANA Ministers, pastors Israel tour cu October 18 ihsin October 26, 2018 tluang le dam, lungawi ten kan fehsuak. A hnuailam ah thutawi, zuk malte ret asi. Online ah video youtube ( https://youtu.be/AOPJKIF_DFs) ah zoh ding a um ih facebook ah zuk tam zet zoh ding a um. 
   


1st Day
 Tel Aviv, Israel khawpi bik pahnihnak ihsin Caesarea ah kan feh, Caesarea cu Roman uk san lai ah Judea ram khawpi (capital) a rak si. Herod in ram a rak uknak siangpahrang inn hmun pawl, an bualrawn minung thawng 4 to thei nak, rang tlan zuam awknak, Ben Hur ih rang to nak hmun pawl kan zoh.
Tiberias

 

Caesarea
   


Caesarea siangpahrang inn hmun, BenHur rang tonak hmun pawl zoh tikah tuini tiang zoh ding a um lai. 


 Caesarea bualrawn (Open auditorium) tumzet asi. 
 



Megiddo (Armageddon): Casearea ihsin Magiido (Armageddon) ah kan feh.
   

Armageddon khua hi Bawi Jesuh suah hlan kum 2700 (BC 2700) lai ihsin khawpi a rak si ih thuanthu ah an sim vek asile ahih khawpi cu voi 25 ral do awknak ah an siatsuah ih an sak sal mi asi. Ral do awknak hmuhpi a rak si vekin ral neta bik do awknak khal ahih hmun Armageddon ah a um ding tiah an zum, prophecy an nei. Ezekiel 38,39 ah a simmi ralpi cu a tu ih Armageddon hmunpi ah a cang ding tiah an zum. Curuangah Israel le Arab pawl do awknak ah lungkim tlangnak ca kutnam nak an tuahnak ah santhar cozah in ahih hmun ah an run tuah. Armageddon tlang kiangkap cu phairawn in a kulh tikah ral do awknak remcang zet asi.

Haifa: 
   


Haifa hi Israel khawpi pakhat asi. Napoleon ralkap pawl an rak do nak hmun khal asi, Israel pawl san ah silo in Arab pawlin Haifa an rak um lai Napoleon in a rak do dah nak hmun asi. Mediterranean tipi kapah a um ih hmun thupi zet asi.



  Acre (Akko): Crusaders, Muslim pawlin christian pawl an rak do awknak hmunpi asi. Akko ah Muslim biak inn pi a um. Israel ramah Muslim biak inn umnak ah a pahnihnak hmun thupi asi, Dome of the Rock an timi Jerusalem ah a ummi Muslim biak inpi sangtu asi. Haifa ah hlan thawng inn tumpi a um ih lei hnuai ah a phum aw mi innpi an laih suahmi pawl zoh dingin an ret.
 

  Tiberias ah zan kan riak. Bawi Jesuh a thawhsal hnu ah dungthluntu pawl hnenah a langnak hmun asi,
“Cuih hnuah Jesuh cu a dungthluntu pawl hnenah Tiberias Tili ah a langsal” (John 21:1)

 Carmel Tlang: 
   


Prophet Elijah in  Baal prophet 450 le Asherah pathian lem betu prophet 400 pawl a ko hai ih zo ih Pathian cu Pathian nung asi tiah a fiahnak hmun asi. Elijah thla a cam ih van ihsin meisa alh in cawsa pawl a kang alh theh nak hmuh asi.  Baal prophet 450 le Asherah prophet 400 pawl cu an kaih theh ih an hruai hnu ah Kishon phairawn ah an that theh. Pathian in a siahhlawh Elijah thlacamnak a sang ih van ihsin maisal alh a thleknak hmun carmel tlang asi. Elijah ih lem an tuah ih biak inn fate tla an sak. A tlang hi a sang ih Israel ram tampi a lang thei nak hmun asi.

  “Cutikah Elijah in, “Baal profet pawl hi kai theh uh. Pakhat hman luatter hlah uh!” tiah thu a pek. Baal profet pawl cu misenpi in an kai theh ih Kishon Tiva ah Elijah in a hruai ih a that theh.” (1 Siangpahrang 18:40).Mangbangza Pathian phuansuah awknak a huham cahnak thawn a salpa Elijah in prophet lem, Baal prophet 450 le Asherah prophet 400 pawl a that thehnak hmuh asi. Elijah san lawngah maw Pathian kutsak a lang ding?
  Bawi Jesuh in “lei le van ih thuneihnak hmuahhmuah cu ka hnenah pek asi zo” ... “ Nan hnenah san deng tiangin ka lo umpi ding” tiah in kam. Kan ruangpumpi cu “Thiang Thlarau ih temple” kan si ih Pathian Thlarau cennak hmun kan si. Ziangvek thlarau sia ih do nak zianghman tih ding a un lo. “Kan sungih a ummi cahnak cu, Khrih thihnak ihsin a thawhter hnuah vancung khua a vorhlam kapih a totertu Pathian ih cahnak huham thotho kha a si. “(Ephesians 1:19b-20).

  Dungthluntu pawl san khalah prophet dik lo pawlin Pathian fale taktak an do theu ruangah John in a hnuailam vekin thu a sim. “Sikhalsehla ka faale tla, nannih cu Pathian faate nan si; profet dik lo pawl tla nan neh zo, ziangahtile nan sungih a ummi Thlarauc cu khawvelmi pawl sungih thlarau hnakin a cak sawn”, (1 John 4:4). Zumtu pawl thlaphang hlah uhsi. Satan kan ralpa in ziangvekin Pathian fa le in do khal asile kan sungah Thlarau in a umtu kan Pathian ih nehcia mi asi. Helleluiah.


  “Keimah thawn nan pehzom awknak thawngin hnangamnak nan ngah theinak dingah hi thu hi ka lo sim. Leilung in harsat tuarnak a lo pe ding. Sikhalsehla nan ral tha uh; Leilung cu ka neh zo!” tiah a ti.” John 16:33). Mizan, tuisun, thaisun khalah a thleng aw dah lo kan Pathian in a fale catbang loin lam in Hruai, kan raal in nehsak, amai tumtahmi kan sungah kan sung ihsin a tuan suak ringring asi. Amen. 

Israel tour: 2nd Day
Tiberias, Galilee Tili, Mount of Beatitude, Hermon Tlang, Golan Heights.

  Nihnih nak cu thuksin ah ke kan kar. Israel ram saklam Syrian ramri bomb kam mi umnak, feh an khapnak ri tiang kan feh. Jesuh ih rak palhnak pawl kan pal ve. Jerusalem ihsin Syria ramri lam tiang Bawi Jesuh san lai ah ke rori in khual an rak tlawng, Thuthangtha an rak sim rero cu an rak taimak zia a kang.

  Galilee Tilipi: Peter nga kaihnak, Jesuh in Peter a kawhnak, lawng par ihsin Jesuh in Thu a rak simnak, lawng parah an um laiah Jesuh a lang ih thla si hmang an tinak tili parah lawng thawn kan feh. Peter bangin sur ka vorh ve nan Jesuh fial mi silo ti fam cu nga ka awk lo. Poi lo. Kan Biak mi kan Bawipa Pathian ih rak tlanlennak Tipi parah kan Tlang leng cu thin di a riam nasa. Dungthluntu pawl bangin Galilee tikap ah colhni sun khawm awknak kan nei, Låi hla thawn Pathian kan bia, kan thangthat ve asi. Mary Magdalen khua tla kan cuan. Peter ih inn an timi tla zoh dingin tuini tiang a hrampi a um lai. Peter Restaurant ah ngasa thaw zet suncaw man ei ta. Peter ih hmanmi vokkuanglawng si awm tak lawng hlunpi kum zabu 1 nak lai ih lawng tla kan zoh. Aw, mi hi a va fel ve, maisa ah tik men lo in thilhlun ro thil an fingkhawi thiam dan hi.
 

  Tlangpar Sermon (Mount of Beatitude): 
   


Bawipa Jesuh in mi 5000 nga 2 le sangphek 5 thawn rawl a dar nak, tlangpar sermon timi Mathai 5-7 a rak zirhnak tlang parah kai in khukbil in kan Bawipa Jesuh ka biak ngah ve. Ka thlarau di a riam zet asi. Tlang a thiang, thingkung pawl an mawi. Jesuh in to in thu a rak zirhnak hnun cu inn an sak ih a sungah a suhduh in khukbil in thlacamnak kan nei.


  Hermon tlang: 
 
Hermon tlang ihsin a luangmi daifim te kan zoh, Bawipa Jesuh in Peter hnenah vancung ram tawh a rak peknak hmun an timi kan feh. Motor um hlan san asi ih ke thawn an rak kai nak tlang thiang kannih cu ke thawn feh lo in motor thawn kan feh. Kum 2000 rei zo hnu ah inn an saknak, temple an rak saknak, lungvar pi pawl, lung phunphun hmuh tikah anmah le san cio ah an biak inn an rak sakdan pawl, an miphun, an sakhua, an thuanthu an fingkhawidan, an umnak inn an rak sak tikah hnget khoh zet in kum thawng siar tel thuanthu ah tanta mi an rak neih mi hmuh tikah mangbangza milai an rak si. Ca ngan mi an rak nei. (Laimi Tuisan kum 2000 hnu khalah “O le Aw” ah kan mifim pawl an buai rero Låi 🤨).
  Pathian hrilce mi miphun thuanthu, kan Bawipa Jesuh cu thuanthu phuahcawp men si loin mit hmuh theih in leitlunah a tlanlennak keneh pawl hmuh ding a um. Pathian cu a sersiammi milai ah a rung cang ih kanmah in duhdawt ruangah kan hloh nak hmun ih ta in hawl suaktu Pathian a sinzia thinlung sungah zumnak a thar in lung a hno e.

Golan heights: 1967 ah Ni 6 sung ral “6 days war” an rak timi hmin thangzet ral do awknak ah Israel cu ram inn hnen pawlin an rak do tikah Israel in Syria uksung ram a rak lakmi asi, Tuini tiang Arab ram pawlin an lungkim lo zetmi asi. Israel pawlin Syria kut sungah an pe sal duh lo. Ziangruangah tile Golan Heights cu Israel le Syria ramri ah a um ih tlangsang zet asi tikah Israel hrangah ral ruangzing tanhmun khuarnak (military strategic post) tha tuk asi. 1973 ah Yumkipur war ah nasa ten Syria in lak sal tum in an do aw nan, Syria in army tank 1000 lenglo hmang in ramri ah a run do nan Israel army tank 70 thawn kan do ih Pathian in in hum, nehnak in pek asi tiah kan tour guide Mr. “Guy” in in sim. Mangbangza Pathian hrilce le humhimmmi miphun an sinak a lang.
Lamzin tluanah an tlaici cin mi thingkung, thlaikung pawl, banhla, avocado, olive, tvp kan cuan phah vivo, a ram a car, lungbol lung khawkrawk ram Asinan Pathian in thlawsuah a pek ih cawhnawi le khuaitizu luan nak ah a canter. Cawhnawi le khuaitizu a luangmi kha hna tuan lo in leilung sung ihsin a luang siloin milai in an tuan ih Pathian in thlawsuah a pek tikah a luangmi asi ti tla in ruat ter.
 
Diamond Center: Diamond tuahnak center kan zoh, Israel in ramdang ah an zuar tambik cu High Tech thilri asi ih a pahnih nak ah diamond asi. A pathumnak ah Tourism ihsi sumpai namen lo an ngah fawn. Bawipa hmin sunglawi sinsin seh. Amen. 


Capernamum
   


Bawi Jesuh hnenah mina an rak hruai ih mi an tam tuk ruangah diphun par ihsin mina cu Jesuh umnak ah an thlak mi thu kan siar cio ding. Acuih hmun kha asi. Peter umnak inn, hmun pawl tuini tiang zoh dingin a um lai. Peter zuklem tumpi an tuah ih Galilee tikap ah thlacam nak kan nei ta. 



Israel tour: 3rd Day
Jordan tiva Bawipa Jesuh baptisma laknak, Nazareth khua Mary le Joseph ih khua, Jericho-Jesuh thlem tonnak khua, Beit Shean-Saul Siangpahrang an thahnak hmun. 

 Jordan tiva: 
 
Tibereas khua suahsan in Galilee tili kap lamzin tluan in Jordan tiva lam kan pan. Kan Bawipa Jesuh cu lei le van sersiamtu Pathian asi. A sersiammi milai ah a rung cang ih a sersiammi leilungpi parah a nung, rawl a ei, thli a hawp in a rak nung ve. Amah ah sualnak zianghman a um lo nan baptisma a rak lak. A siahhlawh john in tihnimnak a rak pek. Bible sungah kan siar theu. Cutin John in tihnimnak a pek theh ve ten, van ihsin laileng a rung zam ih a lu parah a rung fu, van ihsin aw thum zetin Pathian in a run bia. Aw, acuih thu cu thuanthu men asi lo. Tuini tiang a tiva a um lai, a tidai a luang lai, a ram pal ding in a um lai asi. Jordan tiva sungah tidai ah ciah aw in tikcu duhthusam in kan hmang. A va nuam em, thinlung ah Bawipa thawn kan nai aw sinsin vek khi a bang. Khat le khat thla kan cam sak aw aw ih leitlun nun thlaphannak, phurrit a um nawn lo, huatnak, tihphannak, a um nawn lo. Thli a thiang, boruak a zang, zokhal a lungawi lo an um lo. Leitlun kilkip ihsin Bawipa Jesuh ih baptisma laknak hmunah an ra, baptisma an ra la ih tisungah an hnim aw aw, thla an cam, Pathian thangthatnak hla an sak, miphun dangdang kan si na zohman tih aw hua aw, ngaih aw lo, mitkem aw kan um lo. Kan zaten kan hni siamsi, kan lung a awi theh. Aw, kan Pathian hi a va maksak em, nang le kei rundam dingin leitlun ah kan hnenah a rak rat cu.

  Jordan ti thiang te ti thawl ah thun in kan phur. Jesuh bualmi tiva. Aw, kum 2000 rei ah Jesuh in a rak bual dah mi, ti hnimnak a rak laknak hmunah um tikah lungthin a thar lung a awi asi ahcun Jesuh Amah thawn hmaiton in sankhuk um tlang len tlang cu ziangtluk a nuam ding?
   


  Jordan tiva sihin Jerusalem lamzin kan pan. Jericho khua cu kan thleng. Jericho khaw dunglam nitlaknak lam tlang cu tlang danglam zet asi. A ro, a car, hram hring a um lo. Tlang tumpi asi nan a sang tuk lo. ‘Thlemnak Tlang” tiah Mirang tong le Hebru in signboard tumpi an tar. Bawipa Jesuh thlemnak a rak tonnak hmun a si. Tui ni tiang a tlang a um lai, a ro, a car, nan Pathian Thlarau hmanmi tlang pakhat, Bawipa Jesuh in a ke in a rak palnak tlang asi. Motor le vanzam thwn a feh lo ih ke thawn a rak fehnak hmun asi. Aw, Jesuh tuarnak tawmpitu ah siar tel si ve ningla a thihnak le thawhsalnak tawmpi ve dingna tiah Paul in a lungduhthu a nun tawntehmi a rak simmi i mang ter.


 Galilee ah:
   


 Bawipa Jesuh in thilmak a tuah hmaisa bik nak hmun, mopuai tuahnak hmun ah kan feh. Bawipa Jesuh leitlunah taksa in a rak um lai can ah an rak hmanmi ralca belpi tla tuini tiang zoh dingah an ret. A hmunah biak in an sak ih mi tampi an ra zoh, nupi pasal nei awknak hmunah an hmang. A kiang ah “Wedding wine” an ti ih wine tampi a tep duhduh in tep theih in an tuah. Aw, a va mak em, leitlun thuanthu ah a tak in a rak tlangleng tu kan Pathian cu thangthat sinsin uhsi.

   


Nazareth khua: 
 


“Nazareth khua tlangval hmeltha kha na hmu maw?” tiah hla ah kan rak sak theu mi khua cu kan thleng taktak. Bawi Jesuh a nau hak lai ah a rak thanlennak khua asi.

  Mary hnenah vancungmi a rung langnak hmun, tuini tiang an ret lai. Mary ih rak umnak inn cu zoh dingin an tuah, an ret tha. Mary hnenah vancung mi a runglangnak khal zoh theih in an tuah. Aw, thinlung a va danglam ter ve. Kum 2000 tluk a rei zo mi thil, leilung, lungto le insaknak hmun pawl mithmuh theih a in a um lai.

  Mary le Joseph cu an inn a hla aw lo. Joseph inn khal kan zoh. An falat, tlangval lai ah inn naite an rak si si. An uar awk khal mawh hlah hai. An rak thei aw cia in an nel aw cia zet ding ti a fiang. An inn karah khawpi inn hnen pawl inn rawp, inn hrambun nakpawl a um hrih ko. Joseph in kut thilthiam thawn hnatuannak, (lettama tuannak) pawl tla a um hrih lai. Aw, kan Pathian hi a maksak in a danglam. Thuanthu menmen asilo, leilung parah thil a rak cang taktak mi, mit hmuh theih in fiah ding tuini tiang a um lai asi.
 

  Beit Shean. Saul Siangpahrang thihnak hmun ah hmunlawngpi ah a cang. Hmun rawp, tlang mual rawp zoh theih in an ret. Saul siangpahrang thihnak hmun kiang te ah Rome Emperor in siangpahrang innpi a rak sak. Herod The Great, Siangpahrang innpi cu a mak nasa. 
   


A inn hrampi pawl zoh theih in a um lai, an ban tumzia cu a mak nasa. Khuahlan Siangpahrang inn sungah tikhilhnak tili tum zet duh dandan in hlum ternak a um. Ti kholhnak, an tlanlennak, an ek inn pawl hmuh theih in a um lai. An bualrawn, minung thawng tel in to theinak, bualrawn tumpi cu a mak nasa. Kum 2000 tluk a rei zo mi ah siangpahrang inn an rak sak mi le kan laimi pawl thuanthu zoh in kan pupa san ih kan laimi lal inn pawl zoh tikah kan laimi lal inn pawl cu an caw inn rang inn hman tluk lo tete an rak si. Falam Hrang Thio bualrawn le Herod Siangpahrang ih Open Stadium kum 2000 zik lai a reo zo mi tathim tikah Falam bualrawn cu a rak nep tuk e. Leitlun miphun hmaisa, miphun tumpipi an thuanthu kehneh zoh tikah ziangvek in kan nih Chin miphun hi teh Pathian in in hmang ve ding ti ruat lo theih asilo e.


  Aw, Jerusalem khua lam pan uhsi. Jericho pal phah in Jerusalem lam zin Samaritan mitha pai cangvaihnak hmun, lan phah in lamzin kap nelrawn ramcar lakah tuukhal pawl an tuu rual pawl thawn an um vivo. Aw, Jerusalem kan thleng, aw, lung a va hno em. “An dang cuang lo e, van lal nau bang ih a tahnak, Jerusalem zion khawpi khi thlir hnik uh” tiah hla kan rak sak theu mi khawpi cu kan thleng. Zanlam 6 pm hnu lam asi tikah khua tampi zoh a theih nawn lo, a thim. Aw Bawipa ka lung a awi.
 


Jericho
Bawi Jesuh baptism a lak theh hnu ah Satan in tlangparah a thlem nak thu kan thei. A thlang hmuh tikah lung a zur in thinlung a thar zet asi. 
   


Israel tour: 4th day 
Jerusalem, David thlan, Western Wall, Gethsemane dum, Golgotha lamzin, Jesuh thlan, Garden Tomb

  Jerusalem: Kan nauhak lai te ihsin hla ah kan rak sak theu mi, “Jerusalem Zion khawpi thar nuam cu thlir hnik uh, aw mi an tam, Tuu Fano Lal lennak” timi ka thinlung sungah a lang nasa.
   

Ni thum nak tiang kan hmuhmi in thu i ruatter, ka theihmi a malzia, ka ruahban lo theih ban lo thil hi a va rak tam em. Milai thuanthu le leilungpi thuanthu hman ka theihmi a mal tuk ahcun ziangtin saw, mit hmuh theih lo mi, milai le leilungpi sersiamtu Pathian thu cu theihmi nei vekin ka sim rero ngam? Aw, mangbangza Pathian ih sersiammi le a duhdawt zangfahnak thuanthu hi a va maksak lawmmam so. Sersiamtu cu sersiammi ah a rungcang ih a sersiammi milai in kan rak that timi cu thu maksak, milai ruahnak ih ruahbanlo asi.
   



  Zuk ah kan rak zoh theu mi, Thukam Hlun prophet pawl khalin an rak sim theu mi, zumtu Khrihfa hmuahhmuah in a hmin kan sal tam bik mi khawpi, leitlungtlun pumpi in a buaipi bikmi khawpi, UNO khalin a buaipi bikmi khawpi, Jerusalem khawsung kan vak ih khawkulh ralkhat ihsin a hmaisa ah kan zoh. Bawi Jesuh in “Maw Jerusalem, maw Jerusalem” tiah a zoh ih a tahnak tlang lam ihsin kan cuan hmaisa. Aw a va mak tak em! David Siangpahrang ih khawpi, Jews le Khrihstian biaknak a hram thawhnak khawpi, biak inn tlang (Temple Mount) timi ahcun Pathian biak innpi hmuh ding a um talo. Musim biak innpi (Dome of the rock) timi tumfahran in a laifangah a ding ta riai.


  Ziangruangah sersiamtu Pathian in sankhuk rei ihsin a khawkhan lairelnak, tumtahmi, khawkhan mi famkim ter dingin amai sersiammi milai taksa thuam cu a hruk ve ih, amai sersiammi milai ih thahnak cu a tuar kherkher a tul? Ziangruangah a kawhhran a dinmi ih hmunpi bik a hram thawhnak innpi cu siatsuah in a umih amah zum lo tu a kawhhran siatsuahtu muslim pawl in biak inn saknak hmunah an hmang? Milai theihban lo thuthup a um ti cu a fiang asi.
 
  Ziangruangah Pathian Fapa cu amai hrilmi amai dungthluntu in a zuar ih a phiar sawm, a thihnak ding tiang a tawlrel, kum 3 sung a zoh men? Aw a va mak sak em, milai cu kanmah hua tu le dotu hman si lo, kan duhzwng in kan umter thei lo mi cu thah le ti siat, simsiat kan hmang. Jesuh in amah thattu ding cutin a tuah ve lo. A hrilmi miphun Jews pawl siatsuahtu, anram ihsin dawisuak tu, Pathian in Abraham hnenah a pekmi ram lawngtu, Pathian in tuini tiang a zoh hrih hai men. A maksak Pathian asi.
Kum 2000 zikte a vak tawimi Jews pawl thuanthu i ruatter. Bawi Jesuh an rak co hlang lo ih an rak thah ruangah AD 70 ihsin Jerusalem biak inn pi cu bal theh asi ih Jerusalem phar dawl pawl khal cim theh ko khawpi cu siat suah asi. AD 130 hrawng ahcun a tang mi Jews miphun khal Rome emperor in faifilik in sal ah a kaih theh. Aw, cuihsi thok in kum 2000 zikte sal, refugees, mi hnen um le mikhual in leitlun kiltin ah an vaktawi, zang an va fak tak em. Pathian fapa dodaltu thuanthu hi a va riahsiat tlak tak em. Asinan kum 2000 zikte ka khua le ka ram ti ding nei loin cozah nei loin sal dinhmun le mi nauta, mikhual in an vak nan 1948 ah ram an dinsal tikah an thuanthu hlo loin an kilkhawi. An khawpi hlun pawl, thlan hlun pawl, Jesuh kenah pawl cu leitlun mi thawng tampi in nitin zoh dingah Pathian in a ret. Kan zumnak cu thuanthu menmen si loin a tak in a rak ummi a si zia langter dingah Pathian in zoh theih hmuh theih than theih in a ret hrih. Cui hlei ah Israel pawl cu an leilung parah hnatuan hman tul lo ding khawpin leitlun miphun tintian Israel ram thuanthu bungrua pawl zoh dingin a rami (tourist) pawl hnen ihsin an ngahmi sum le pai in pumcawm thei dinhmun ah Pathian in a ret hai ti a fiang.
Biak inn tlang kap cu thlan rawp a va tam lawmmam em. Golden gate cu ralkhat ihsin kan hmu ban.

 Gethsemane dum: 
   

Aw, Bawi Jesuh nang le kei hrangah thlan thisen for in thla a camnak hmun asi tiah an ruah mi Gethsemane hmuandum cu tuini tiang an ret hrih. Aw, thinlung a khawng nasa. Thingkung pawl cu thingkung lam thiam pawl in an zoh tikah kum thawng siar tel ih upa zo asi an timi tla a um. Gethsemane dum ahcun biak inn pakaht an sak. Thla a cam hnu ah dungthluntu pawl a zirhnak lung asi tiah an zummi hmun cu thlacamnak Pathian biaknak hmunah an tuah ih biak inn “Church of Agony” “Ruahsiatnak Biak inn” tiah an ko. Lung a hno, hnuk a ulh, ruah dah lo tiang thinlung ah khaw ruat lo awk tha asilo. Amah an kai cinggding, an hrem cing ding ti Bawipa Jesuh in a thei ih dungthluntu pawl zan neta bik a topi nak hnun, thlan thisen suak in thla a cam nak hmuan asi.
   



  David ih thlan: 
   

Gethsemane ihsin ke thawn David thlan hmun ah kan feh. Jerusalem phardawlpi sung lut cu thinlung a hngawr duh zet. David Siangpahrang ih thlan cu a kuang thawn an ret hrih lai. Aw, mi an va tam ve. Jews lukhum rang te thawn lut ih upatnak kan va pek ve ta. David, Pathian in ka lungkeng a timi khal a thi, ral tampi nehtu, Goliath thattu khal taksawthihnak a tuar ve. A taksa cu kuang sungah a ret ih hmuh a rawp duahdo. Goliath a sainak s ban tha cak. Kiosa ka a bauhnak ban tha cak cu a ruhrang a ziam aw e. Nang le kei khal kan lei taksa cu a ziam ve leh ding. Na thih hnu ah David vekin na ruang parah kum 2000 rei hnu tiang (leilungpi a dam hrih asile) a lo thei tu pohpoh in upatnak an lo pek pei maw, an cil an run lo phui ding?

 Western Wall: 
 

USA President Donald J. Trump Israel a tlawn lai ah a fehnak hmun, Western Wall an timi, Jerusalem phar dawlpi ih ni tlaknak lam phar ah thla kan va cam ve. Aw, a va mak ve. Western wall cu kum rei zet ihsin sak mi, Rome siangpahrang in Jerusalem a siat suah lai ah a tang mi phardawl asi tiah an zum. Phar dawlnak cu lungphak tumpipi thawn dawlmi asi. Phar ker te ah cahnah tampi mi in an thlacammi, Pathian hnenah an dil duhmi ca in an ngan ih phar ker te ah an ther mi tampi a um. Chin pastors pawl thla kan cam ve. Kum 2000 zik lai a rei zo mi Jerusalem phar dawl an rak saknak lungpher pipi pawl ka zoh tikah kan Chin miphun pawlih lal inn pawl i mang ter. Kan Chin miphun hrin hnam tete pawlin lal kan rak nei ve. Kan lal inn pawl cu lai inn lakah a tha zet a tha bik inn an rak si ve, anmai san ciocio ah. Tahthim tikah tuihlan kum 2000 lai a rei zo mi Jews pawl siangpahrang umnak inn an sak mi le khua an rak dawl mi pawl kan Laimi pawlin kan lal inn tiah tui san kum 100 hman rerilo ah kan lal inn pawl cu sim tlak hman a rak si lo aw e. Jerusalem Zion khawpi sungah Chin pastors pawl tla kan vak, kan tawi, thla kan cam ve cu di a riam in zumnak a thar ter nasa.
 

  Western wall ah thla ka cam ve. Keimah le ka insang,Pathian ka rennak local church, pawlkom ah ka pehtlaihmi hruaitu le mipi, kan Chin miphun le ramehrangah le Jerusalem le a sung um, Israel pawl hrang western wall ihsin thla ka cam ngah ve. Atthlak zet vek a bang nan thinlung di a riam zet asi. Aw, Jerusalem, aw Jerusalem tiah Bawi Jesuh in a zoh kuahko ih a tah hnawhmi khawpi hlun cu kum 2000 hnu ah a phardawl lawng a tang ih 1948 hnu ah santhar Israel dinsal asi hnu lawngah khawpi cu dinthat remthat sal asi.


Israel tour: 5th day 
October 24, 2018
Judean desert, En Gedi, David relhnak tlang, Masada, Dead sea pawl kan zoh. 

 Judean Desert (Judea Nelrawn ramcar) 
   


Jerusalem khawleng ah suak in hmun tintian kan fang. Tuukhal pawl umnak hmun, Judea desert ah kan feh. Khawruahharza asi mi cu, ramcar asi, zoh tikah hramhring hmuh ding a um lo. Cuvek lakah tuu rual pawl an vak in hrampi kung ro zet pawl cu an ei rero. Kalauk (Camel) kan to, laitlangah a um dah lo mi ramsa asi ih a man hla zet. Abrahram vekin thuam aw tu in thu hla in sim ih thinlung a lak zet. 



 
 

En Gedi. 
   


David kha Saul Siangpahrang in thah a tum tikah a tlan ih lungpuk sungah a relh tiah sim asi. Acuih tlang cu tuini tiang a um hrih.  A kiangkap ah cawlhnak hmun an tuah ih a zoh duhduh in a hmun cu zoh theih in an tuah. Mi tampi an ra ih an zoh. Bible thuanthu pawl a tak in a leilung pal tikah thinlung a tham zet asi. 

  Dead Sea scroll: Bible ngankhumnak orginal asi tiah ruah mi, savun parah cangan mi an sarmi lar zet cu Dead Sea Scroll asi. Dead Sea scroll an sarnak hmun kan zoh. Nelrawm ramcar lakah asi. Lungpuk tumzet asi ih tuu khal pakhat a tuu hlo hawlin a vak sukso lai ah lungkhua a hmu ih lungkua sungah a lut tikah saphaw a sar an ti. A saphaw sarmi cu kedam ah tuahter a tum laiah an hmuh suahmi cu Hebru Bible a rak si ih mankhung zet thuanthu roling a rak si. 
 

 
 
Masada:
 
   


 Masada tlang parah lungsung mitthli a tla e. Masada tlang parah tuisun can kan hmang. “Hi Biak inn pi hi a saknak tlakrawh pawl pakhat hman thuah aw nawn lo tiangin siatbal theh asi ding” tiah Bawi Jesuh in a rak sim cia vekin Jews pawl in Rome an do ruangah AD 70 ah Rom Empire in a ralkap pawl hmangin Jerusalem cu a bal theh, mei in a ur kang ih Jerusalem biak inn pi khal sawprawp seksek in a siat theh. Cumi lakah mi thawng malte an tlan ih Masada tlangparah an relh ih tanhmun an khuar. Masada cu lung kham tlang parah a um ih a kimvel in khamhrap lawnglawng asi. Masada cu Rome Siangpahrang in BC 37-31 karlak ah a tul pangah tiah amai relhnak ding hrangah a rak sakmi siangpahrang innpi vekin tlangzim ah sak mi asi nan Roma Siangpahrang amah ngaingai cu a um dah lo an ti. Rome cozah in AD 70 ah Jerusalem a siat bal theh tikah Rome uk duh lo tu Zealots pawl an relh nak hmun asi tiah an sim. Rome ralkap pawl in a kumtel in an kulh theh ih kum 3 sung an kulh tiasi, tlangpar kai thei dingin leilung an burh ciamco hnu ah AD 73 ah an luh cilh. Masada cu khamrap hlir in a kulh tikah namen in kai theih asilo. Curuangah Rome ralkap pawlin an kulh phah ah sal ah an kaihmi Jews pawl hmangin Masada tlangih nitlaknak lam kapah leilung cu leilan dawn vekin an burh ciamco ih tlangparah awlten an kai thei. Cutin Rome ralkap pawlin kum cuzah an kulh hnu ah tlansuahnak le nei nawn ta lo, hril ding an neih mi cu thih lole sal ahkaih asi. Rome pawl ih kaih tuar in sal can hnak cun thih an hril sawn ruangah pacang pawlin an nupi fate pawl an that theh hnu ah anmah le anmah an that aw theh tiah an sim. Rome ralkap pawl Masada tlangpar camp an lut tikah minung hmuh ding um loin mi ruak lawng an sar tiah an sim. Israel pawl thuanthu ah a maksak zetmi tuisan ah UNO khalin leitlun thuanthu roling hmun ah an retmi asi. Leitlun tourist an tam dan cu maksak in an khat luihlo. 
 
Masada tlangparah tanhmun khuartu Israel pawl cun Rome sal can hnakin nun lo an hril sawn. An pupa hnenah Pathian in a pekmi ramah zalen zetin nun thei lo hnakin nun lo an hril sawn. 
 
  Rome sal can hnakin thih an hril sawn. Nang le kei cu Rome ralkap tih ding kan nei lo nan sual sal can hnakin nun lo hril sawn tu Khrih ram hrangah nun petu zumtu tha si zuam cio uhsi. 

  Cutin Israel miphun cu a luat mi um nawn loin AD 70 ihsin santhar Israel Independent 1948 ah an ngah tiang kum 1875 sung miphun vakvai, ram nei lo, sal hnam, mikhual ah an cang ta pan lo maw. Jesuh cu Pathian Fapa asi tiah an pom duh lo ih an thah ruangah Pathian in a duhdawt duahdo mi a hum teekteek mi miphun cu kum 2000 zikte an vak tawi ih an vahvaih nak ramah hmuhsuam nautat an tuar, hrem an tuar, hnon an tuar. Hitler in German ramah 6 millions Israel pawl a thah tikah Leitlun thuanthu ah a um dah lo mi “ Holocaust” an timi riahsiaza Israel thuanthu cu Israel miphun parah a thleng lala fawn si! Masada hnak hman in nasa sinsin in hrem, thah an tuar. “Aw, Pathian na fapa hnongtu parah na thinhengnak cu a lawmmam tuk ti ding khawp in an van a dawi aw e. Masada tlang par ihsin himi thuanthu ka ruat cu mitthli a luang. Tuihsan minung pawl Jesuh rundamnak hnongtu pawl tuar ding mi I ruatter tikah rundamnak thuthangtha hi simsuak a va tul tak em! 

Santhar ni a eng, 1948 ah Israel pawlin kan ram kan miphuj ti ding an nei zo. Masada tlangparah sal tan hnakin nun lo a hril sawn tu Israel mi raltha pawl ih keneh zoh duh ah tourist a Thawngthawng in an ra ih a thi tu pawl ih miphun santhar minung pawlin nitin sumpai thawng tampi ei in hawl nak hrangah an run ngah asi.  “Masada shall never fall again” “Masada a duai nawn lo ding” tiah santhar Israel ralkap pawl Masada tlangparah tiamkam awknak an tuah theu ti asi.

  Dead Sea (Tipi Thi): 
 
Tipi thi cu leitlunah khui hmanah a um dah lo mi asi. A kau nasa, a kap in lamzin motor thawn kan feh vivo tikah tikcu rei zet motor thawn kan feh. A hmunah mi an tam dan cu leitlun hmun tintian ihsin an ra. A tidai a al tuk, a tili sungih tlak man pawl cu si ah a tha, a bik takin vun hrangah a tha an ti. Tipi thi cu tipithuanthum hnakin a niam sawn tiah an sim. Juice dawr pakhat cun an dawr hmai ah “Leitlun ih Juice dawr niam bik” “The lowest Juice bar” tiah ca an nga. Khua a uap zet. Tipithi kan thlen cu ciarbek in kan taksa pum, kan hmai tiang kan ma’an aw ih dum hremhrem in kan um. Zawlte le Tlauhmun nauhak aa bang in ka ti rero. A ti le tlak pawl taksa vun hrang a tha an ti.
   



 Tidai parah leuh a tul lo, tisungah pil a theih lo, mi a phuan. Minung tisungah pil theih asilo, mi a phuan luanglo. Leuh tul loin tidai parah kan it zuahzi men. Mak ngaingai. Tidai leuh thiam lo pawl tla an pil thei lo. Leitlun hmun tintian ihsin minung an ra ih zukneng in sihti a tlan bang in tidai an ra bual, vun natnei pawl tla an dam tiah an sim. Ciar bek thawn an ciah aw, an taksa parah an man theh ih rei nawn an ciah awk hnu ah tipithi ti sungah an ciah aw aw. Mitampi in tipi sungih tlakma’an cu plastics bag ah siseh plastics palang sungah siseh an thun, an lak ih an phur, hmai hnih ah a tha an ti. Vun hnih ah a tha an ti. 

  A taktak asi ko. Dead sea (Tipithi) kiang te ah AHAVA cosmetic company tumpi a um. Tipithi sung ta, tidai le tlak pawl la in tuah mi vun hrangah man khung zetzet an si. Hmai hnih, taksa hnih, tikholh hlanah ciah awknak cite an tuah, a phunphun vun thatnak hrang hmanmi cosmetic man khung zetzet an tuah ih leitlun ram tampi ah an kuat. World level cosmetic thilri an zuar suak. 
 
Aw, tipithi tiah kan rak theihmi, a sungah mankhung a rak um. Cite, vun si thatha, ceimawi awknak si thatha a suak tariai. Tipipi kaupi mithmuh ban lo, tilipi cu sumtawm a lit in li mi a rak si. Pathian in a Fapa Jesuh hnongtupawl parah a thinhengnak a langter zo. An ram ah a hruai kirsal zo. An ramah an kir pekte ah 1948 lai ahcun Israel ram cu tantakmi ram, zohman duh lo mi ram vek a rak si. Israel pawl hnenah Pathian in thlawsuah a pek ih ramro ramcar cu rawl tampi a suak ter. Arab ram pawl hnenah rawl, ei in tampi an zuar. Kum 2000 -3000 tluk lai a rei zo mi, an pupa san ih rothil pawl, biak inn pi, Jerusalem phardawl, tvp, an rothil pawl cu siatuah in a rak um nan, Israel pawl an ram ah an ra kir sal tikah an pupa san lai ih rothil rawp pawl cu leitlun miphun tiantin ih zohduhmi, tourist attraction hmunpi ah a cang. Kumtin minung milian tel in Israel ramah an ra ih Israel ram an ra zoh. Pathian in fimthiamnak a pek tikah leitlun fimnak tawpkhawk lulir ah an um. Fimnak in an hawlsuahmi pawl an zir, Israel ram ih sumpai laklutnak tambik cu High tech zuar man, santhar fimthiamnak ih fimman zuarmi ihsin an ngah mi sumpai asi. A pahnih nak cu diomon zuar in an ngahmi sumpai asi. A pathumnak cu leitlun killi ihsin a ra tlawngtu tourism income asi. USA ihsin a ra mi kannih Chin pastors pawl khalin Jordan ti thiang kan phur, mi hrek in Israel ram leilung an phur, mi hrek in olive hnge an khiak ih an phur, mi hrek in funnel an lak ih an phur, mi hrek cu lungto an lak ih an phur, mi hrek in Tipithi ih tidali le siarbek an phur. Aha, Israel ram cu a va rak maksak ve. Pathian in a hrilmi a minung pawl a theih hngilh dah lo asi hi. Theipi kung a cerhsal rero zo asi hi. 
 


Israel Tour: 6th Day 
October 25, 2018.
Mary le Elizabeth tawn awknak; Holocaust Meseum, Israal Museum, Church of Nativity (Bawi Jesuh suahnak hmun), Tuukhal pawl hnenah vancungmi an langnak hmun. 

 Mary le Elizabeth tawn awknak: 
   


Mary in Elizabeth a va tong ih Elizabeth ih Mary a ton ve ten, “Nangmah ka lo hmuh ve ten ka pum sungih naute a cang” tiah a simnak hmun cu tuini tiang hminsin in an ret. Elizabeth le Mary an ton awk tikah Elizabeth in a pum sungah naute, John Tihnimtu a pai lai fang asi. Cutikah a nu pum sung ihsin John Tihnimtu in Jesuh hringtu ding Mary le a nu Elizabeth an tong awk tikah a nui pumsung um a cang tiah Bible in a simmi kha Einkrem khua ah a rak cang mi asi. John tihnimtu a suak tikah Herod in naute kum hnih hnuai hmuahhmuah thah ding a ti ruangah Elizabeth in John naute a suak tikah Rome ralkap pawlin an thah pang lo nak dingah lungpuk sungah a thup tiah an sim. Elizabeth in naute suak thla pek, John a thuh nak lungkua tla tuini tiang zoh dingah an ret lai. 
 
Acuih hmun cu tuni tiang biak inn ah an sak ih Pathian biaknak hmun thianghlimah an hmang. Jews pawlin Jesuh cu Messiah asi tiah an pom duh lo ih an hnong lawng si loin Golgotha ah thing Kross parah an thah tikah “Kan parah a thisen man cu tla ko seh” an ti vekin AD 70 ah Rome on Jerusalem biak inn pi a siatsuah theh in an minung pawl sal ah a kaih theh. 1948 ah Israel independent an ngah tikah kum 1900 zikte ram nei loin an vakvai nan Pathian ih humhimnak ruangah kum zabu 1 lai ah thilcang mi, kum 2000 tluk a rei zo mi pawl cu tuini tiang thuanthu keneh hmuh theih lai in a ummi cu mangbangza asi ko e. 


  Holocaust Museum: 
   

Hitler in 6 Millions Jews (Israel) pawl a rak that tiah thuanthu sungah kan hmu. Israel pawlin an miphun thihnak, tahnak, mitthli tlaknak pawl cu thuanthu hawlsalin museum tumpi ah an ret. A dam lai pawl video in thusutnak an tuah ih an video thusimmi pawl an phuan celcel. An zuk hlun pawl an tar. Hitlar le German hotu pawlin Israel miphun an rak huat zia, an tongkam hman mi pawl, a rap thlak zia, ca thawn ngan mi pawl, Hitler ih thusim lai video, zuk, pawl, German pawlin zangfahnak sete hman um lo in Jews pawl an rak hrem lai zuk pawl an tar celcel. Jews pawl lakah hmin lang deuhdeuh pawl, mifim mithiam, mi raltha, thuanthu langsar pawl an la khawm ih an ret khawm. Jews pawlin an rak hmanmi thuamhnaw, bungrua pawl an hawl khawm ih inn tumpi sungah an ret. A sung lut tikah an tuarnak cu mitthlam ah a lang nasa. Pathian in a duat tukmi miphun, Israwl pawlin Jesuh cu Messiah asi tiah an pom duh lo tikah an par ah a thlengmi Pathian thinhengnak cu a kha fualfo ko e. tuini tiang an sim tikah Israel mi pawl cu an lung a zur, an lung a kua, an thin a na. Asinan Jesuh cu Messiah asi tiah tuini tiang Israwl mi tam sawn in an pom duh hrih cuang lo, Messiah a r alai ding asi tiah an hngak rero ko. 
 
Holocaust museum kan zoh theh ih innpi sung ihsin ka suak tikah ka thinlung sungah fumfe zetin ruahnak I neither mi cu “Ka lei dam sungah ka milaipi huatnak thlaici midang thinlung sungah ka tuh dah lo ding. Milai huatnak ih cangvaihnak ah ka tel dah fawn lo ding. Huat awknak cu milai hrangah tihnungza tur vek asi” tiah ka lungsungah fumfe zetin ka ruat. Biaknak ruangah siseh politics le mai tumtah famkimnak, mai hlawknak ruangah mai duhmi duh lo mi ruangah siseh Pathian in a hmuihmel kengin a sersiammi ka milai pi keimah khal in ka hua dah lo dingih mi pakhatkhat lole mibur ziangvek zovek hnen khalah midang hua dingin ka zirhsawng in ka forh in ka tuah dah lo ding. Huatnak cu tihnungza tur vek asi. 
  Kan tourguide Mr. Guy in hitin a sim:”Hitlet in Jews pawl a rak thah lai ah Jews miphun rak duhdawttu, rawl rak pe tu, beunak rak petu, Jews miphun rak bawmtu pawl cu Israel ramah hnatuan tul loin umnak inn le ei in hrang sumpai bawmnak kan pe ih upatnak thawn zungna kan thei ih in rak bawm dah tu kan theih hngilh dah lo asi” tiah a simmi in lung a khawng zet. An tah lai, an mithli tlak lai ah rak bawmtu pawl parah upatnak le lungawinak an langter mi pawl an thiam zet. Museum sung khalah zovek milai hi upat tlak, fimnak a neitu, mi raltha, dik lo zetin a tuartu, le thiltha tuahtu pawl an rak hminsin ih upatnak an pekmi pawl zoh tikah miphun pitling zet an rak sinak a lang. 
  Jerusalem khawpi le biak inn pi siatbal theh asi hnu ah Masada tlangparah Jews pawl tuarnak cu a maksak in a raptlak zet, anmah khalin khami hnakin a na sawn mi, a raptlak tuarnak an tuar dingah an ruat aw lo thei men. Asinan 1940+ ah Hitler in nasa ten Jews pawl a that ih 6 millions lenglo ren loin a thah mi cu leitlun milai thuanthu ah a maksak in a danglam, milai ruahnak a khawng. Jews pawlin German pawl an do lo, an ram sungah mivai, exile, mikhual, an si. Ram nei loin a vak tawi mi an si. Ramsung ah hna an tuan, sal vekin hnatuan an fial. Cucu an duhtawk loih rawl ei ding khawpkham pe lo in an ret. An nautat, an thleidang,  a netnak ah ramsa thah in an that. A thawngthawng in a burbur in an that ih an thi, an aihram. Aw, seriamtu Pathian ziangtluk in a lung a naa ding? Ziangtinsaw a zoh men thei? Jesuh hnongtu pawl nunah a thleng dingmi rapthlakzia in theihter asi. Jesuh lenglam ah Pathian zangfahnak a um lo zia a langter fawn. 

 

Israel Museum: 
   

Lamzin feh phah ah Jerusalem khawsung ah Israel parliament building kiangin kan feh. Israel museum an timi ah kan lut. Jerusalem khawpi, khua hlan lai ih an khawpi cu tlang mual parah zuk in an tuah ih zoh mawi zet asi. Solomon siangpahrang san lai ih Jerusalem khawpi vek in leilung parah zoh theih in an tuah ih biak inn pi siangpahrang inn, khawkulhnak, inn tampi, kawsungah inn langsar pawl umdan vek cekci in leilung parah Jerusalem khaw hmuisam cu tlakrawh le lung, thilri hak zet thawn an tuah mi zoh tikah mangbangza a si. Bawi Jesuh suahhlan kum rei zet zo ah an khawpi hmuithlam zoh tikah ziangtluk mifim mi phun thangso an rak si timi a langter. Inn tum pipi architectural design, khawkulhnak, khawkulh kimvel ah tidai luannak an tuahmi pawl, mangbangza khuahlan khawpi, David Khawpi, Pathian ih khawpi, an rak timi cu a mawi in a maksak khawpi a rak si zia a langter. Santhar AD 1900 hnu lamah Chin miphun lakah hrinhnam fatete in lal kan rak nei ve. Cupawl lakah Hakha Pu Kio Mang inn tivek, Zahau lal Pu Thang Tin Lian ih inn tivek, Thlaisun Pu Con Bik ih inn tivek pawl thawn tahthim tikah aw, Israwl miphun pawl hi ziangtluk miphun hmaisa, Pathian hrilce mi miphun an rak siazia hi. 

Israel Parliament house
 
 
Bibe Museum: Bible museum ah Bible cathiang ngan hmaisakmi pawl saphaw zial le pherzial parah an rak ngan mi an hmuhsuahmi, zuk pawl an ret. Pakhat cu Codex text timi Bible ngan hmaisa (original text) asi ding tiah an ruatmi, siseh dead sea scroll tivek pawl an hmuhmi copy pawl an ret, Bible an rak hmuhsuah dan pawl an sim, an ngan, khuawhlan bungrua pawl, fingkhawimi ret khawm nak innpi an tuah ih zoh tikah an thuanthu fumfe in a kilkhawi theitu miphun an sizia a lang. Kum thawng siar tel in tuihlan an thuanthu umdan, an pupa pawl ih rak tlanlen dan le Pathian thutak an rak hmuhsuahdan, kenkawhdan, kilhimdan pawl mit zoh theih in an ret khawm mi cu man in lei thei lo mi ro thil asi. 

  US Embassy in Jerusalem: 
 
1948 ah Israel independent a ngah tikah Jerusalem cu zo ih ta bul si loin Israel le Palestine karlah khawpi si dingin an rak ret. Asinan Israelin anmai khawpi ah an puanmi, hmanmi asi. USA president campaign an tuah tikah President Bill Clinton, President Bush, President Obama, President Trump pawlin Jerusalem cu Israel khawpi bik (Capital City) asi ruangah keimah president ah in hril tlin ahcun US Embassy cu Jerusalem ah ka thawn ding tiah an rak sim cio mi asi. Asinan 2016 ah US president ah hriltlin asimi President Trump lawngin a taktak in US Embassy cu Jerusalem ah a thawn tariai. UNO le leitlun ram tampi in President Trump an mawhsiat celcel, Arab ram pawlin an lungkim lonak nasa ten an langter. US Embassy thar Jerusalem ah a ummi cu zoh phah dingin tour bus in kan feh ih US flag thawn innpi a rak um. A tak asi ti kan va fiah ta. Jerusalem cu David Siangpahrang ih dinmi khawpi, the City of God, Pathian ih khawpi, Zion Khawpi tiah a phunphun in rak sim theu mi cu tlangparah mawi zetin a darh aw mi asi. 







  Bethlehem: 
 
David Siangpahrang ih suahnak khua, Bawi Jesuh suahnak khua thlen cu thinlung a danglam zet. Asinan Bawi Jesuh suahnak khua cu Christian mi malte lawng an si ih Muslim khua ah a cang zo ta riai. Palestine ramkulh sungah a cang zo ta. Jerusalem ihsin Bethlehram lam feh tikah ramri ah phardawl sang zet sau zet an dawl mi hmuh tikah thinlung a tham zet. Israel le Palaestine karlak pehtlaih awknak phardawl pi asi. Lei rampi lawng siloin an thinlung ruahnak ramri khal asi. Biaknak lam khalah a dang aw mi, ramri langtertu vek asi fawn. An khawsungah phardawl parah ca an ngan mi pawl zoh tikah US President Trump ih zuk mawi lo zetin an tarmi tla a um. Khawsung a bal zet fawn. Khuahlan kum 2000 rei lai ah thuanthu rak nei rero zo, “Maw, Bethlehem Ari Mawi te” tiah hla kan rak sak rero mi khua cu zum vek a rak si lo e. Khrihstian ram asilo, Israel pawl ram asi lo, Palestine pawl ram, muslim biaknak kut hnuai ah a ummi ram asi. 

  Bawi Jesuh suahnak:
   


 Hmuh cak emem mi Bethlehrem khua ih Bawi Jesuh suahnak hmun kan feh. Thinlung sung ah kan nauhak lai ih hla kan sak theu mi pawl thinlung hnakhawk ah an cam. Bethlehem caw rawl peknak kuang sungah timi tongang aw khawk in sunglam a zel. Hngak hlap um nasa. Thinlung a phu, aw, cu tluk in maw, kan Bawipa Jesuh ih thuanthu in ka nunram a rak luahthuk ti in ruat ter. Bawi Jesuh suahnak hmun tiah an zumnak hmun ah biak inn tumpi a parah, a tlunah an sak tikah kan nauhak lai ih cawrawl peknak kuang kan rak ruah vek asi lo. Innpi in a khuh theh. Bawi Jesuh a suah lai ah a um lo mi leh hnu pi ah an run sak tikah Bawi Jesuh suahnak lungkua, caw umnak inn tlun zawn cu biak inn tumpi in a khuh theh. Greek Orthodox church, Armenians Church le Roman Catholic pawl tawm aw in biak inn tumpi pehzawm in a um. Zoh kan duh si kan lut ve, kan tlar aw aw ih minute 30 lenglo kan hngak hnu lawngah kan lut ngah. Ni 6 nak nitin kan vak hnu, sunhnu thabang deuh lam asi ih minute 30 lenglo dingin mi rulpi lakah kan hngak cuahco. Jesuh ratsalnak hngak vek tla kan bang. Greek Orthodox puithiam pa cu “Thawm ring hlah uh, hmun thianghlim asi nan thei lo maw si?” tiah au hrok thak zet, ring zetin mipi in kawk tikah zokhal awn au lo ten kan zohaw hrukhro. Miburpi cu hngakhlap si, bang si kan si cio ko. Biak inn hnuai ah lungpuk si awm tak a um ih cu tawk hmun cu Bawi Jesuh suahnak asi tiah an sim. Zianglam khal sisehla kum 2000 sung sankhat hnu sankhat, miphun dangdang, pawlkom dangdang in Bawi Jesuh suahnak hmun asi tiah an zum ih an run sim vivo, thuanthu an tanta mi pawl in tuini tiang Khrihfa pawlin siseh Khrihfa asilo mi pawl in siseh Bawi Jesuh suahnak asi tiah zumnak hmun cu asi. Jerusalem ihsin peng 7 hrawng a hlatnak hmunah a ummi Bethlehem khawte cu kan nih Chin khrihfa pawl lungthin in luah biktu khawte a rak si fawn si. Bawi Jesuh suahnak lungpuk sung zoh cu aw, can reipi um thei sehla ka va duh tak em! A hmun ah zan riah siang hai sehla riah ka duh zet, a hmunah thlacam ka cak. Dunglam ihsin mi thawngtel an si lo hmanah a zatel miburpi in zoh duh ah in run nawr cupco tikah a rang thei bik mai cellphone thawn kan zuh phahphah in peng le peng in Jesuh suahnak lungpuk sungah kan zukpi ta tikah a hmun tlen cu di a riam zet nan nahzi pakhat lai kan hngak hnu ah kan zoh ngahmi zohnak can kan co mi cu di a riam lo nasa. 
 

  A hmun hmin hi “Birthplace of Jesus: the Church of the Nativity and the Pilgrimage Route, Bethlehemm” tiah an ko. Biak inn rak sak hmaisabik tu cu Rome Emperor Constantine the Great le a nu Helena asi tiah an sim. A hmaisa bik biak inn an sak mi cu AD 333-339 ah an theh ih meisa in a kang siat tiah an sim. A voihnihnak cu AD 565 ah Byzantine Emperor Justinian in a hmaisa ta vek cekci in a saksal tiah sim asi. 
  Cuihnu lamah AD 1099 hrawn ihsin Muslim le Khristian do awknak, Crusaders pawl san lai ah Bethlehem cu Muslim pawl kut hnuai ah a thleng tiah thuanthu a um. Asinan biak inn sungah Mosaic an timi zuklem suai mi pawl a um tikah Muslim pawl khalin Moses cu prophet pakhat asi tiah an pom ve tikah a hmun cu biaknak hmun thiangah an pom ruangah siatsuah theh loin an um ter lanta.  The Church of Nativity cu UNESCO in World Heritage pakhat ah cohlang ih Palestine neihmi tiah an nemhngetmi asi. Constantine lal lai ah First Council of Necaea lai ah biak inn cu an rak sak thok mi asi tiah an sim. 2013 ihsin biak inn saksalnak (reconstruction) an thok sal ih an remsal. 

  Kannih laimi Khrihfa pawlin kan rak theih theu mi Bawi Jesuh suahnak tiah an rak sim theu mi cu cawrawl peknak kuang sungah lai caw inn vekin caw rual le caw ek thawn fikfa lakah um dingah mitthlam ah a um theu. Asinan Bawi Jesuh suahnak asi tiah AD kum zabu hmaisa ihsin an rak zumnak hmun cu Pathian biaknak hmunah biak inn hmun ah an sak ih tuini tiang biak inn pi hmunah a cangta. Curuangah Bawi Jesuh a suah lai ih asinak, caw inn hmuihmel le a kiangkap umdan pawl cu a lang nawn lo. 
  Asinan naute Jesuh suahnak hmun cu lungpuk caw retnak hmun ah asi tiah an sim. Lairam caw inn vekin di-inn in sakmi si loin lungpuk, kua remcang ah caw retnak hmun ah asi tiah an sim. Bawi Jesuh suahnak tiah mitthlam ah a lang theu mi vek si loin a hmunah biak inn pi an sak tikah a danglam zet. Lungpuk naute suahnak le naute retnak hmun cu fiah zetin an ret tikah a hmun thlen cun thinlung a tham zet. Kum 2000 rei lai ah sersiamtu Pathian cu a sersiammi milai taksa in thuam aw in nang le kei rundam dingin cawrawl peknak kuang sungah, lungpuk caw inn ah a rung piang timi cu milai ruahnak in zumtheih thil asilo. Sihmawnsehla, Thiang Thlarau in kawhhran zumtu nulepa, hmaisa pawl hnenah a theihternmi, milai sankhat hnu sankhat, kum 2000 sung, thuanthu an kenkawh ih an kilhim mi hmun cu tuisan ah mit in hmuh thei dingin a um ih kannnih Laimi tla a hmun ah feh in kan zoh thei tikah thinglung a khawng hleice. Jesuh sulhnu leilung parah mithmuh theih in zoh theih tham theih in a um lai mi cu duhnungza thuanthu asi. Kan zummi Jesuh Pathian cu thuanthu simthiam pawl sim men mi si loin leilungpi parah a sulhnu hmuh theih tam theih in thuanthu roling tanta in kanmah rundamnak hna tuansuaktu asi timi theih tikah zumnak a sawh hnget sinsin asi. 
A zoh tu an tam dan cu mangbang thlak asi. Leitlun kilkip ihsin miphun tintian tong aw in tong dangdang, vun rawng dangdang, san le niam, hmuihmel dangdang, Jesuh suahnak hmunah kan tong awk tikah a ralai dingmi tikcu mithlam ah a cuang ter- Jesuh rat sal tik can ahcun Jesuh kehram ah kun in leitlun kilkip ihsin tong dangdang, miphun tintian in Thupuan sungah asim vekin Bawipa Jesuh le in rundamtu kan biak in kan thangthat lai dingmi mithlam ah a lang.

 


Vancungmi tuukhal pawl hnenah langnak (Shepherd’s filed): 
   


Lei le van sersiamtu Pathian cu milai ah rungcang in naute a suak tikah milai lawng si loin vancungmi, arsi pawl in theihpinak an langter. Satan in a hmanrua leitlun siangpahrang hmangin thah, siatsuah a tum ve. Nisuahnak lam ihsin mifim 3 naute zoh ding in an ra. Vancungmi pawl tuukhal pawl hnenah an rung lang. tuu khal pawl hnenah vancungmi an langnak hmun tiah an ruahmi cu Jesuh suahnak Bethlehem ihsin a hla lo. Tuu khal pawl umnak, vancungmi in Thuthangtha a theihternak hmun cu lungpuk kaupi, lailam inn mileng khaan  tia, lungkua sungah asi tiah an sim. A hmun cu a kiangkap khal zoh duhtu pawl lutsuak theih dingin an tuah ih thiangfai ten hmun fianhrial, tlangmual te ah asi. Thlifim te a hrang, thingkung pawl an thing riahri, thinghnah til pawlin leilung an khuh. Lungkua sung kan lut tikah Vancungmi pawlih sakmi hla thok le khat ah sim aw cia loin kan sak, zohman sim aw lo ten miphun dangdang, hmundangdang ihsin a ra mi pawl thok le khat ah vancungmi hla “Gloria in Ekcelsis Deo” “Saang, …….sunglawi seh Pathian cu” timihla lungkua sungah thum dumdo in kan sak dumdo, lung a zur, lung a hno, tuukhal pawl mitthlamah an lang, mit hmuh theih lo in tuu khal pawl hnenah an rak phuan awk vekin Chin pastors le lei killi ihsin a rami pawl kan hnenah an um ve ko ding ka zum. kum 2000 dan ah leilungpi kan pal nan kan lung ton awknak cu Jesuh ah asi: Chin pastors pawl, lei killi ihsin  mikhual pawl, nisuahnak lam mifim 3 pawl, tuu khal pawl, le vancung mi kan zaten Jesuh ah kan thlarau le kan thinlung tong aw in hla fingkhat, kum 2000 dan ah “Gloria In Ekcelsis Deo” timi hla kan sak tlang thei tinak asi. Aw, Remnak Pathian, Babel lungdawl lai ah a then aw mi miphun tla, naute suak in pumkhat ah in canter asi hi. Aw, Pa Pathian duhdawtnak cu a va maksak em. Sersiamtu Pathian cu a sersiammi milai taksa in thuam aw in leilung parah duhdawtnak ruangah a rung sem. Lei le van, arsi, vancungmi le sersiammi ziangkim parah thuneitu cu nauta bik bangin leitlunah a ra. Cungnungbik Pathian a hmin thangthat si ko seh. Cungnungbik Pathian a hmin sunglawi sin seh. Glorie in Ekcelsis deo. 


  Bethlehem ah bazar kai: David Siangpahrang ih khua, Bawi Jesuh suahnak, Bethlem ah dawr kan kai. Olive thing thawn tuah mi kross, le zumnak langtertu kutthiam sermi phunphun an zuar. Zokhal in an tum hnakih tam an lei cio a bang. 


   






Jerusalem ihsin Tel Avi airport ah inn, USA lam pan in tlung
   
 
 


Comments