Kum 2008 ByeBye! : Thuanthu Siar Thiam Ava Thupi Ve!
 
 
Kumpi a herliam in kumthar a thleng cuahco vekin dunglam tawite zohsal tikah kan san thuanthu hi ziangtin kan siar ding timi iruat ter. Lungawinak tampi cu tikcu in a liampi vekin duh um lo thuanthu sia tampi khal santiluang in a fen ta ih theihhngilh ttheh an si zo. Zaangramza thuanthu a um vekin ruahban lo malsawmnak khalin nunah hmun kaupi khua a luah ve. Leitlun khawmual tin cuan tikah mi thawng tampi ttap le mitthli tla in an ai-hram lai ah khatlamah mi thawng tampi nuamnung cenin leitlun nun an hmang liam. Tlang killi ihsin, Chin mi, ka duhdawtmi ka miphunpi pawl ka cuan tikah thinlung muril hi a naa in ttah-hah a suak can a tam vekin lungsungah lungawi tertu thuanthu nung khal an um ve. Santiluang cu zo hman in kham theih asi fawn lo; tisuar do tu cu mi aa kan si fawn ding. Ramsungah farah zawnzaihnak le thinlung siatsuah tu boruak ttha lo thlisia in nitin thangthar no nawn pawl thinlung a siatsuah rero mi siseh, a thleng lai dingmi hmailam thuanthu zoh tikah siseh riahsiatza a tam. Khatlamah leitlun khawmual tinah Chin mino thawng siar telin phunsang tlawng cattial le fim zirin an leng hmuh tikah lung a zur in ruahsan ding tumpi a suah ter fawn. Leitlun khawmual tinah miphun dang pawl tlanzuam nakah duhthusam vekin tel ban lo hman sehla Chin miphun Pathian in amai diriamnak le lunghmui zawng tuah suak dingin tumtah a nei ti cu mimal Pathian thawn pawlkom awknak lawng siloin thuanthu nung khalin itheihter theu.
 
Leitlun thuanthu hmangin Pathian tumtahnak sungah kannih Chin mi pawlin ziangvek canpual le ttuanvo kan nei ve ih ziangtin Pathian tumtahnak sungah kan telve timi ruahnak in bawmtu dingah leitlun thuanthu tawite vun zohsal sehla.
 
Leitlunah, Zisu Khrih taksa in a rat hlan ihsin Greek ramkulh misa pawl fimnak hmangin leitlun milai thuanthu hmasawnnak tampi a rak um. Greek pawl fimnak le calai pawl cu Thuthangttha simfiangnak, hminsinnak le casungah ngannak khalah rak hman asi. Rom ramkulhpi in Khristian sakhuanak cu a ramkulh biaknak ah a rak canter.  Cuticun Khristian sakhuanak cu Rom ramkulh sungah a rak karhzai ih leitlun milai thuanthu cu aling letin hmasawnnak a rak um. Khrihfa a rak hrem rero tu ramkulh sungah an siangpahrang in a ramsung mi hmuahhmuah khrihfa cang dingin thu a rak pek. Cui hnu ah Rom ramkulh pi cu Europe Viking pawl kutah a tlaksiat tikah Rom ramkulh ihsin Khrihfa sakhuanak cu Europe ramkulh tiang a karhzai phah. Santiluang in milai thuanthu cu a fen vivo. Europe ram ih England, Spain, Portugal te pawlin anmai ramkulh lawng si nawn loin leitlun killi ah ram an nawr vivo tikah Khrihfa sakhuanak cu leitlun kiltinah a karhzai lawng si loin leitlun khawmual in tlangttong nei thei ding tiangin mirang ttong a rak karhzai. British ramkulh pi in pursum leilawnnak, biaknak, le ram uk awknak lam lawng si loin Khrihfa sakhuanak khal leitlun killi ah a karhzai ter.  Cui hnu lamah, Leitlun ralpi voikhatnak le voihnihnak in Europe, Russia, Germany, Japan, pawl nasa ten a siatsuah laiah America cu sumpai lam hlawknak namen lo a rak ngah. Cutin leitlunah thahrum cakbik dinhmunah a rung ding ta. Culawng hman si loin American pawlin leitlun khawmual tinah Pathian Thuthangtha karhzainak hrangah sumpai in siseh milai fehsuak in siseh hna an tuan tikah leitlunah Khrihfa zumnak khal a karhzai sinsin.
 
A tawizawng in kan sim asile sersiamtu Pathian in a duhdawtmi milai pawlin rundamnak Thuthangtha an theihtheinak ding hrangah leitlun milai thuanthu santiluang ah hmanrua ttha ah a cang dingmi ram/miphun le uktu pawl a rak suahter vivo ti a lang.
 
Milai hman in tumtahmi nei loin zianghman kan tuah dahlo vekin Pathian in ziangkim a sersiam mi le an thuanthu parah tumtahnak a nei asile Chin miphun le thuanthu parah Pathian in ziang a tumtah asi pei?
 
Rirai biaknak cu Khrihfa sinak in a neh zo ih a hlo zo. Ram uknak lamah mahte uk awknak ihsin kawl sal sungah kan tang zo. Thuanthu lamhawi zawng zoh tikah nauhak te khalin ruat ban ding khawp in kan pupa sunmang lamzin ihsin a pial viahviah zo. Hmangkhong sungih zinghnam awk mi vek, kherkhep sungih zawngrual awh mi vek kan si zo. Kawl kumpi kut hnuai ah miphun pitling kan sinak a hlo cuahco, kan nunphung, kan calai, kan milai sinak mizia tha, lungput le nuntu ziaza pawl a siat cuahco ih Chin mi, Laimi kan sinak miphun porh awknak a tla sinsin. Leitlun ram uk awknak lam hawi zawngin zoh asile buri dip sin in lu tlunah leivut phulh in ttap rero tlak dinhmunah kan ding zo. A suk a so ah kuli hlawh le siahhlawh ttuan in fala ttha ttha tlangval tthattha an vak an tawi, thinlung le thazang bangin an vavai. Aw, kan pupa thlarau ziangtluk an-hai tak hai kei maw?
 
Sihman sehla, Pathian lam kan zoh tikah ruahsan ding a um lai!
 
1988 hnulam ah hramlak ah feh in Chin miphun zalennak, ram le miphun hrangah ka rak fehsuak tikah Chin mi mino tthattha zarual umkhawm in thinlung le ruahnak hmunkhat pumkhat in kan rak cangvai tikah ka thinlung ten ni nikhatkhat ah sunmang cu a kim leh ko ding tiah za ah za zumnak ka rak nei. Kan zaten unau vek kan rak si, duhdaw aw ten pumkhat nun ten kan rak nung, a har, a sur, a saa lakah siseh rilrawn tihal can ah siseh duhbul huatbul nei lo ten unau thei pumseu in ram le miphun hrang ruatin hramlak ah ttan kan rak khuar. Rei a daih lo, Kawl uknak hnuaiah kan milesa thinlung a siat ttheh zo mi a lang, rem awk lonak, lal cuh awknak, thuneih cuh awknak in kan sunmang cu a siat, a phit, lamzin a kham ih khawtawh pit vek dinhmun kan thleng. Hramlak ah nunnak tiang a rak liam tu, thisen in in thutiamkam pi a liamcia unau pawl, kan pupa thlarau pawl ka ruat tikah, ka thlarau in a hnuailam vekin ttongsuak loin hla a sak,
 
Ka duhdawtnak hmuah riahsiatnak an cang
Ka ruahsan mi hmuah vansannak lawng mawsi
Ka lungthlitum cu riahsiatnak sum in a zel
Cung khua nu lai run rel law
 
Lungduh lenrual thawn kutzattial kai in
Zaduh lennak can Cungkhua Zingnu in khua ruat she!
 
Zingpul khua ah khin liancia unau pawl,
Mawhphurhnak ttongkam tairial forhfialnak
Lungsia hlah law ti'n mithmaisia te thawn in sawn
Zilthli nem vun hnem hai law!
 
Cutikah ka thlarau in kawlkilli a cuanih laitlang ah pitar, putar, farah hnianghni, nauhak te pawl eiding khawpkham le sinfen tthitha nei lo, thingphur lo thlo, ca-hmang khawh lai pawl, Mizoram, Kawlram sung, Malaysia, Thailand, Singapore, le mirang ram tiangah kan milesa pawl mithmai sia te thawn mi kuthnuai ah sal bang in hna an ttuan, nautat hmuhsuam an tuar, harsatnak an tawn mi pawl ka thlarau mit in ka zoh tikah nauhak aa te bangin ka ttap, ka ttang sung hi meiling bangin a saa ih ka mit hi cirhti bangin mitthli ti a luang.
 
Voikhat cu New York State ah College ka kai lai ah, computer lab sungah ca ka ngan rero. Ka thlarau cu thlanghra danah a lengih mitthlamah kan miphun pi, ka khuk hrihruai pawl sual sal le milai sal ah an tangih harsatnak phunzakip thawn mithmai sia ten an um mi ka thlarau mit in ka hmuh tikah ka mitthli cu ka biang ihsin computer keyboard parah a fawr. Mi tampi lak ihsin ka suak ih zun inn sungah rei zet ka to, ka ttap ta hnu lawngah computer lab sungah ka lut ih ka ca tuah ding ka tuah sal. THinlung sungih phurrit pawl hi ziangin isawng thei ding ka thei lo.
 
Voikhat lala cu zingpit nahzi 3 am hrawngah asi. Thlatang vur tlak lai fang asi. Ka ittthat lai ka tthang tikah ka tum lo pi in ka lung sungah ruahnak a ra lut ih ka mitthlamah zan thlatang khawsik lakah puan hlum sin ding nei lo, nauhak, pitar putar, an khuk pahnih karlakah an lu thup in zan thlatang an tuar lai an rung lang. Ka tho ih zial (carpet) parah bukkhup in "Bawipa, ibawm hram aw, ka tuah thei lomi phurrit hi isawng hram aw, ka miphunpi, pawl farah zawnzaihnak le harsatnak, an taksa le thlarau sal tannak sung ihsin lak suak dingin a tu ah zianghman tuah thei mi ka nei lo. Thiltha ka tuah sak thei lo ahcun an hrangah ka ruahnak hmuahhmuah hi ka hrangah phurrit an si, Bawipa, ibawm aw la ilak kiang sak aw" ti ah thla ka cam.
 
Cuticun ka kiangkap ah a ummi ka miphun pi pawl harsatnak ziangha ka bawm thei mi um tiah kiangkap ka zoh ih ti tlak lo te ka tuah thei mi umsun ah Pathian hnenah lungawi thu simmi nitin ka nung. Thu fate ka theih mi khal kan miphun pi a hlawkpi tu an um pang pei maw, ti ah ka thinlung in a hlawm ringring. Ka theih mi pohpoh a hlawkpi tu an um pangah tiah tlang cabawm ca ka ngan ciamco theu ruangah mi hrekhat in "lal a duh tuk, thu a duh tuk, MP a cuh zik maw si, email a ngan ciamco" an rak ti. Voikhat cu laimi pakhat kha motor mawng zirnak license "law test" a tuah tikah ttong a thiam lo ruangah in sawm ih tong ka leh sak. Cutikah kan tlun zawngah a lung awi tukih mithmai pan te'n a zal sung ihsin  sum $$ malte kir hnethni ten a pai mi a porh ih ipek. A hnenah, "Zianghman ipek hlah aw, ttong ka lo lehsak ruangah tangka ipek asile ka lungawinak ilak sak sal asi. USA ah kan laimi harsatnak reltlak lo tete ka lo bawm thei mi a um can hi ka thin diriam ter tu, ka lunglen ret tertu asi" tiah ka ti ih ka khirhsal. Malaysia ihsin laimi harsa tete an ra thlen tikah an hmel ka hmuh in ka lung a awi zet theu.
 
Voikhat cu kan kawhhran (FCCI_ www.falamchristianc hurch.org ) mino le Sunday school nauhak pawl city tour ka fehpi, Indiana State governor, State legislative Assembly hall, Supreme Court, Indy-500 –leitlun ah motor tlan zuam awknak tumbik (no# 1), le hmun dangdangka feh pi tikah supreme court room sungah kan um lai ah kan tour guide pa in "Nan lak ah zosi governor ttuan duh um?" tiah a sut hai. Justine Thang, phunhra kai lai in "keimah" a rak ti. A sut lala ih, "Nan lakah zosi Chief Justice ttuan duh?" tiah a sut tikah APhia in "Keimah" ti ah an rak sang. Ka zumnak mit in ka zoh tikah ka damsung ka mit rori in ka hmuh man lo hmanah kan tesin fa pawl cu a kumkhua "refugee" tiah kawh an sinawn lo dingih "governor" "Chief Justice" tvp in America ramsung mipi pawlin upat nak thawn an ko lai ding asi ti ka hmuhcia tikah lungawinak mitthli cu a luang rero ko. Ka thinlung ten "Bawipa, ziangtik tiang saw kan lo hngak ding" tiah nauhak pawl theih loin ka thlarau in Pathian ka be rero. Cuvek thotho in leitlun khawmual tinah Chin mi phunsang tlawngta a thawng tel si lo hmanah za siar tel in an um ti ka hmuh tikah Pathian ka thangtthat nagaingai. Culawng hman si loin hmuntinah a thleng mi kan Chin mi pawl cu Pathian biaknak hmun nei in kan miphun Pathian an bia ih kan fale te Pathian thu thawn zumnak ah kaihhruai an si ka hmuh tikah ka lung a awi ngaingai ih ka riahsiatnak cu lungawinak in a khuh ttheh sawn.
 
Malte riahsiatnak ngan duh mi thinlung sungah a lang hrih. Kan ram milesa Khrihfa kan sinak kum 100 lenglo asi zo. Chin mi zapi ten Khrihfa kan si ti-theih asi zo. Lungawi um tuk asi ti a fiang. Kawlram sung hmun tinah Chin mi thuthangtha sim le Khrih theihpitu mi thawng siar dingin an um ti ka hmuh tikah Pathian ka thangtthat ih ka lung a awi tuk fawn. Culawng hman si loin leitlun khawmual tinah Pathian in Chin miphun pawl a hmang vivo lai ding ti cu zianghman rinhlelh ding ka nei lo.
 
Culai lakah malte duhthu a sam lo mi a um hrih. Duhdawtnak, zumnak, pumkhat sinak, tangdornak, daihnak thuthangtha simtu ding tiah pathian palai in kan ruahmi biaknak lam hruaitu pawl kaa ihsin huat awknak, thleidan awknak, pawl tthentthek awknak, hmunkhat ah um khawm thei lonak, porh awknak, midang zoh niamnak, milai duhdawtnak hnakin sinak, milai hmakhua sialnak pawl ka hmuh tikah ka zaang a ram ih ka lung a hmui lo zet theu. Asinan cu pawl hmuahhmuah cu midang mawhsiatnak si loin ka liangparah Pathian in ttuanvo tumpi ipek asi ti itheihter tu sawn an si. Cutikah kan miphun harsatnak, ram uk awknak, pawlkom awknak le biaknak lamah lam hnufual le famkim lonak, sualnak, fehsualnak, sal tannak pawl ka zoh ih keimahin ka tuah thei mi thawn ka khai khawm tikah Paul le Moses in an miphun, an cipi, Israel miphun hrangah an thinlung le an thlarau in a rak tuar mi pawl hi imang ter ringring. 
 
 
Paul in, " Ka simmi hi thudik a si. Khrih ta k a si ih thuphan ka per lo. A sia le a ṭha thleidan thiamnak, Thlarau Thianghlim ih ukmi ka thinlung hin thuphan ka per lonak cu fiangtein i sim. 2Ka riahsiatnak cu a nasa ngaingai; ka phunpi ka thi le ka sa a si mi pawl hrangah, 3ka thinnatnak cu cem ti a nei dah lo. Anmah ih ruangah keimah sawn hi Khrih ihsin ṭhensuakmi le Pathian camriamnak hnuai ih a ummi si sawn ningla ka va duh so! (Rom 9:1-3).
 
Moses in ""Maw Pathian, ziangtluk sualnak tum so himi pawl in an tuah zo ti cu na thei ko. Anmah hrangah sui in khawzing an tuah zo. 32Sikhalsehla an sualnak cu ngaidam hram aw. Na ngaidam lo ding hnak cun na minung pawl an hmin na khumnak na cabu ihsin ka hmin kha phiat sawn hram aw," (Exo 32:31-32).
 
Ziangkhal sisehla thuanthu santiluang hi tisuar vekin tahtthim asile cui tisuar cun kaican le ttum can a nei theu ding vekin daihcan le sosang can a nei kan ti thei ke cu. Kan thuanthu cu ziangvek va si hman sehla thuanthu nung lakah Pathian kutcak rak hmu thei tu si ding hi a thupi sawn ti ka fiang sinsin. Ka tuah thei lo mi, ka neih lo mi, ka kut sungah a um lo mi pawl ruangah mitthli tla le riahsia in um hnak in Pathian thlawsuah mi lamzin parah mangbangza Pathian lamhruainak thlun in a remruatnak parah lunghmui ten nitin a dungthlun ding hi zokhal Khrih ah a nung tu pawl tuah ding le lungawinak famkim sawn asi zia hi ka nun in a nunpi ngah zo tikah leitlunah mit ih hmuh theih mi le hna ih theihthei mi, kut in tham thei mi hin ka lungawinak hi ilaksak thei nawn lo. Milai in ziangvek in khua khang khal hai sehla Pathian in milai thuanthu cu a kutsang ah a ret asi ti ka fiang fawn. Thaisun ka kut sungah a um lo na in a kutsungah a ret tu Pathian cu ka bawipa asi ti ka fiang tikah thaisun hrangah phan ding a um lo, ka duhdawtmi ka miphun pi pawl hrangah zianghman ka duhthusam ka tuah pitlin thei lo hmanah ka miphun Pathian cu nitin lam ihruaitu le ka miphun le ram thuanthu kai tu asi ti ka theih tikah leitlun damsung Pathian thawn kutkai in nitin nung in leitlun vanram hi a takin ka hmang rero sawn asi. Cu lawng hman si loin cui thutak cu mi zapi in thei ve hai sehla duhthu kasam, a biktak in farah zawnzaihnak le thinlung retheih a tuar rero tu ka miphun pi pawl hin thei ve in nunpi ve hai sehla ti ah ka sungmuril nitin thla ka cam.
 
Aw, leitlun milai thuanthu hi siar thiam a va thupi ve!