Sakhua le vengsung

(Regliion and society)

Oct. 18, ‘05

 

Lairam Khristian sakhuanak a ra suak pek hnakin kum 100 a rei hnu ahcun kanmah laimi lak ihsin Bible zirsang le theihnak kau siseh sakhuanak lam hnatuan/rawngbawl khal kan tam vivo tikah ruahnak, zumnak, kaihhruai awknak a phunphun a suak vivo ih a thatnak le uan awknak ding tampi a um rualrualin atu hnakin rualrem deuh le hmasawn deuh in senpi feh tlang theinak ding hrangah remtul, tuahthattul, le zir ding khal khatlamah a um ve. Cuticun sakhuanak lam kan thansoh rualrualin leitlun milai sinak lam le vengsung thansohnak lam khalah rualten hmasawnnak lam tha kan pe vivo thei ding ti ruahnak a um. Cumi pawl lakah fimkhur tul tete malte vun tarlang hnik sehla.

 

Khristian sakhuanakah hma a sawn zetzo ramdang pawl thawn tahthim asile lairam sungah zirhnak fehsual le do-kalh awknak a um lo ti theih ding tlukin a malzetin a lang. Mi hrekkhatin Pawmzau (liberal) le Piangthar pawl (Evangelical) ti’n phek hmuh in a hmu le a sim an um men thei nan kan ram sungah leitlun ramdang mi pawlin pawmzau (liberal) zirhnak a timi tlukin a fehmi an um lo tluk asi ti sehla a dik lo hmanah thudik thawn a hla aw lem lo ding tiah kan sim thei ding. Leitlun pawmzau pawl zirhnak lakah Bible thawn a kalhki aw mi (Evangilical hmuhdan in) pawl hrekhat, Bible a sual thei, Pathian thawkkhum asilo, leiltun sakhua hmuahhmuah in lamzin dangdangin Pathian an hawlih an biakmi Pathian cu pakhat si in an thlennak ding tumtah tawpnak cu a bang aw (Khristian lo pawl, Jesu a zum lo tu pawl khal vanram an kai ding) timi zirhnak pawl hi Bible tlawng hrekkhatah ca zirnakah an an zirh awk hmanah a takin a zumtu le a fehpi tu an um lo tuk asi kan ti le kan sual ding ka zum lo. Asinan, Pawmzau (Liberal) pawl Bible theihdan le fehpi dan thu nepnawi, Bible in a sim vekin vanram kainak ding dal lo cin neuhneuh cu tampi a um ko ding.

 

Cun khatlamah, Piangthar (evangelical) ti aw pawl lakah zirhnak funfe ruangah siloin kawhhran pawlkom kaihhruai awknak ruangah thenthek awknak a suak culci. Kawhhran pawl thenthek awknak hin hmun hrekkhat ahcun vengsung rem awk lonak a suak ter theu ih khuahlan pupa san, zu le sa ei le in in an rak um lai hnak hmanih duh-um lo zetzet milai pehtlaih awknak le rem awk lo nak a um mi hmuh tikah a pawi zet. Cun, Piangthar ti aw pawl lakah la-hran aw tuk (separatist) thinlung put nei maltete an um in a lang. Cu pawl cun anmai kawhhran zumnak lamzin  a zawh lo tu hmuahhmuah cu lamzin sual zawh, fehsual tlukin an hmu. Cuvek cu leitlun khristian sakhua nei tu pawl lakah hmun tampi ah hmuh ding an um. Asinan, lairamah, Evangelical kawhhran ti aw pawl an dingsuaknak a rei vivo tikah tampi an theihnak, hmuhnak le tonmi a tamin a kau vivo tikah a hram thawk hnakin thatlam an pan vivo in a lang. Piangthar kawhhran ti aw pawl lakah kawhhran thenthek awknak tete kan zoh asile Pathian thuken bul (main doctrine) bang awk lo nak hnakin kawhhran kaihruai awknak thu ruangah thenthek awknak a suak tam bikin a lang.

 

Piangthar (Evangilical) zumtu ti aw pawlin an tlaksam zetmi pakhat cu vengsung (society) hmasawnnak lam tuanvo an neihmi an tlahthlam zetin a lang. Sakhuanak lamah khurbing tukin an feh pang maw ti ding khawpin hmun hrekhat ahcun milai nunphung le nuntu khawsak nakah thlahthlam theih lo mi thil tampi an ngaihthah zetin a lang. Sakhua le biaknak hi a tha in a thangso asile miphun khal an thangso vekin biaknak lam hnatuan tu le an sungtel pawlin milai thansohnak le leitlun milai hmasawnnak lam an tlahthlam asile sakhuanak lamah kan thangso zet vekin kan lang laiah leitlun milai sinak lamah dung kan rak tawlh rianri thei. Pakhat lungawi um zetmi cu kan calai thu ah kan sakhua kaihruaitu le zirhtu pawl hi hma hruaitu can cangin an zuam zetmi hi asi. Cuvek thotho in kan ram ukawknak a that lo laifangah biaknak hi a zalen bikmi milai pawlkom awknak (civil society) asi vekin hmasawnnak tampi an tuah thei mi a um. Thuthimnakah, ramsung thansohnak, vengsung thatsohnak, fimthiamnak, damnak le hrilselnak lam a phunphunah an tuah thei mi tampi a um tlukin pawimawh le thupi, a lotheihlo in an tuah ding hrimhrim ah an ruat lem loin a lang. Cuvek lamah cun Piangthar kawhhran ti aw pawl hnakin liberal kawhhran an rak ti theu mi pawl an cak sawn in an tuan tha sawn in a lang.

 

Thimnakah kan sim asile mirang (western) ram pawlah cazirnak phunhrek tlawng ihsin phunsang tlawng tiang a rak din hmaisa tu pawl hi khristian sakhua hruai tu pawl an rak si. Cun, tulai san khalah leitlun hmuntinah farah harsa bawmbawinak, pawimawh cakkhawi bawmbawi awknak, rawl ei ding nei lo, hnatuan nei lo, theihnak tlamsam tu pawl, le nitin nuntu khawsaknak a nei mi pawl bawibawi nak lamah nasa ten hna an tuan mi hmuh tikah kannih lairam khristian pawl hin milai nuntu khawsaknak (social and humanitarian) lamah kan tuanvo kan ngaihthah, daithlan zetin a lang. Cucu kan theihnak, neihnak, le dinhmun in a tlin hrih lo ruang khalah asi in a langih zohman mawhsiat theih cu a si hrih lo. Cun khatlamah, sakhua lam hruaitu pawlin hivek lamah nasaten tha an pe ih an zuam asi ahcun leitlun ram dangdang ihsin sumpai bawmnak khal a um thei mi tampi a um tikah kan hmuh theih mi kan cantha (opportunity) kan hmang thiam lo, hmang lo tla ah a cang riangri.

 

Cun mailai thinlungput (moral), nuntu ziaza kaihruai awknak lam kan zoh asile khristian sakhuanak hin vengsung milai zate cu sim lo, kawhhran member sung hmanah kaihhrem awknak a tlasam sinsin, asilole a malzetin a lang. Khuahlan san laiah rukru le thuphanper lo dingin le thilsual tuah lo dingin vengsung lal le tlangsuak pawl kaihruai nak in siseh mipi pawl siathatheihnak (collective consince) in siseh a rak kaihrem ih mi zo khal thilsual, le thilthalo tuah cu a tih in an rak tih, ningzakza ah an rak ruat. Thuphan per hmang, mi bum hmang, mihur, rukruk hmang, le nuncan ziaza tha lo pawl cu tlangin (khua uktu pawlin) hrem a rak si hlei ah vengsung senpi lakah ningzakza ngaingai a rak si tikah thiltha lo le thilsual tuah tla tulai khistian san hnakin a mal sawn ding ti theih tlukin uk awknak le kaihhruai awknak a rak thatsawnnak tampi a um. Tusanah kumpi uknak tlaksam ruangah siseh vengsung kaihruai awknak a siat ruangah siseh sakhuanak in a kaihrem thei nawn lo ruangah siseh vengsung milai pawl lakah mi tampi cun thilsual, thilthalo tuah dingin siseh thuphan per le bum aw lo dingin siseh hur khuang lo dingin le nungcang ziaza tha lo nunpi lo dingin siseh thlahrun awknak a mal sinsin in a lang. Cucu milai kan thangso ruangah a si ding hrimrhim asi titu kan um khal asile ziangmawcin cu a dik ve ko ding nan tuanvo nei tu pawlin tuah dingzat le tuah thei zat an tuah lo ruangah ziangmawcin cu asi ve thotho in a lang.

 

Miphun pakhatin pursum leilawnnak lam a tlaksam hnakin nunphung le nuntu mizia ah a tlaksam tikah tih a nungsawm vekin kan ram le miphun tuah tha ding le tungding dingah khristian sakhua hruai tu pawl hi an thu pi ngaingai ih anmah lo cun tui kan ram ukawknak hnuai ah senpi vangtlang tuah thei mi a mal ngaingai. Ram a tumsuk ih kan zaten kan ril a rawng theh ih mai pumpuar nak cio a thupi bikah kan ret cio tikah zokhal mawhsiat awk theih cu asi lo nan kan ram in a tul zetmi hi sim lo le rel lo theih khal asi lo ti thu asi.

 

A tuvek dinhmun laiah Isreal pawlin sal an tan lai vekin kan sakhuanak hruai tu pawl hi kan ram le miphun tungding dingin tangrual ten hma la thei hai sehla  a tu hnakin an tuah thei mi tampi a um fawn. Zirh awknak lamah a tlangpi thu in kan ramsungah thihnak khawpin a dodal aw dingin le a hla aw an um lo vekin thu neuhneuh, kawhhran kaihuai awk dan le thu lak dan dang awk ruangah sa-le-ral vekin hmu aw loin ziangha kan tuah tlang thei mi a um timi sawn hmaiton in fehpi in fehtlang thei zuam vivo cio hai sehla duhthu a sam zet ding. Cun fimthiamnak lam khalah Bible zirnak lam ihsin theihnak kau a neih phah khal mi tampi an um vekin ram le miphun thansohnak ding hrangah hmanrua tha le hnatuan thei a tam bik khal an si in a lang. Kawhhran a tum le a te ti um loin Piangthar pawl e tharlo pawl e ti um loin Khrih ah unau pumkhat kan si ti theihhngilh loten senpi vangtlang hrangah tuah tlang thei mi le thuruat khawm thei mi tuantlang vialvo in thiltha theih mi hlawm aw derhdo thei vivo hai sehla atu hnakin hmailamah ruahsan ding tam sinsin kan nei ding ti cu zohman a el kan um fawn lo ding.

 

Mai pawl, mai lamtang ti um lo, laimi cu ka mi, laimi cu ka pawl, laimi cu ka miphun ti thinlung kengin lai nunphung cu ka nunphung, laica cu ka ca, lai rawl cu ka rawl, lai miphun thansohnak cu ka thansohnak, laimi thatnak cu ka thatnak, laimi tahnak cu ka tahnak, laimi natnak cu ka natnak, laimi riahsiatnak cu ka riahsiatnak, laimi tumsuknak cu ka tumsuknak, laimi tuanvo cu ka tuanvo, laimi Pathian cu ka Pathian, laimi cu Pathian duhmi, Pathian duhmi cu ka duh mi, Laimi thansohnak cu Pathian duhmi, ti ah zapi ten duhdawtnak thawn tangrualin hma la tlang vialvo thei cio sehla ziangtluk in ruahsannak thawn kan khat dingih kan Pathian a lung a awi ding timi cu zumtu zaten thinlungah rinhleh ding a um ding ka zum lo.