Lai Kumthar Cibai!
2008

Hmuntin ramtin ah a thleng mi, ka miphun pi, ka thisen zawm pawl nan
hnenah thucah tawi thawn Lai Kumthar Cibai ka lo buk hai asi!
Leiltun khawmual a laifang khawpi pakhatkhatah Laimi zapi ten
Kumthar puai hmang tlang thei sehla ziangtluk a nuam ding ti uhlaw!
Sihmansehla duhthusam a kim lo hmanah santhar thiamnak ruangah
ramsung ramleng pehtlai aw thei in electronic in cakuat awk a theih
mi hi cantha rak la in Kumthar Cibai unau thuruah nan hnenah ca in
ka rak kuatnak asi.

Tuihlan kumkul rei ah Kawlram ka rak suahsan ih ka miphun hrangah
tiah peng thawnhra lenglo ka no lai canah ke thawn ka rak feh ih a
tawpnak ah kan lamzin a tawp tikah Pathian hnenah ka nunnak hi
ilaksak sawn dingin ka rak dil. "Kan miphun, ka san milai pawl a suk
a so ah farah zawnzai hnianghni ten an vak an tawi mi, ramsung
ramlengah mithmai sia te thawn a vak a tawi rero mi ka thisen pi ka
miphun pi pawl hi ka mitthlam ah an lang ringring tikah an hrangah
ka duhvekin thiltha ka tuahsak thei cuang fawn lo, ka nunnak hi
ilaksak sawn aw" ti ah Pathian ka rak dil nan a tutiang ka nunnak cu
Pathian in inzuah hrih lai ih ka awmsung ngainak ca tla ramsung
ramleng um kan milesa, ka miphunpi le thisen pi pawl hnenah ca in ka ngan thei lai asi.

Ka san minung pawl tawnmi harsatnak pawl cu ka tawng dah ve theh asi ka ti asile tampi cu ka dik zet ding ka zum. Phunhrek tlawngkai
dingah nitin a suk aso pengruk ke rori in feh tahratin, lailam
thingphurh lo thlawh, lovah, cahmang khawh le lorih harzia; Falam le
Hakha ah phunhra kai in farah zawnzaih siseh; Mandalay University ah farah zetin tlawngkai fimnak zir a harzia pawl siseh; Mizoram le
Kachin ram pawlah ziangtluk in kan mino thatha harsatnak tawngin
kuli an hlawh ti pawl siseh; ramdang ah ramdang misa sinak ruangah
rawl ei lo khawpin thawng inn sung zun le ek hing lakah thawng tlak
ih a harzia siseh; taksa damlo in thisen kang cuahco in sungkhat
pawlin ziangtik a cat thla ding tiah kiang ihsin kil mi si le
Pathian hnenah au ruangro ih harsatnak siseh; hramlak tuurul sukso
ah vunvel in a ei siatnak kezaphak ihsin thisen suak cuahco tiang
khawp in hram lakah ke in feh rero in miphun le ram hrang ruat ih a
harzia siseh; ram le miphun hrang ruatin rilrawn tuar in Naga
tlangsang fikfa le cangvat lakah thlathum sung rawl-ngai ei lo
rilrawn ih a harzia siseh; India ralkap motor thawn zan it loin
meithal le hriamhrei thawn thin-ham-kai loin zanvar ruahsur lakah
tlan rero ih a harzia siseh; India ramah refugee hlawh malte cafung
leinak daih fangfang thawn phunsang tlawng kai a harzia siseh, Bible
tlawngah pumnat nei in rawl thitha ei ngam loin a kumtel ca zir rero
ih a harsatzia siseh, America ah tawlrel tu nei loin mai insang
elkawlin hnatuannakah miphun dang pawlin tong dang ruangah le hmel dang ruangah hmuhsuamle zawkzet nak le diklo zetih thleidannak ih a harnak pawl siseh; duhdawtzetmi mai miphun pi ruatin peng zasiar vaktawi rero laiah nautat hmuhsuam, huatnak le thuphan puhnak pawl tiang tuarih a harzia siseh; mai miphun hrangah thiltha duh ruangah zan itthat loin khawruahcan ih phur a rihzia siseh; Pathian hnenah bawmnak dilin
mittlamah alang ringringmi kan milesa pawl hrangah mitthli tla in
bawkkhup thlacamnakin siseh; mipa pakhat in mah rori in ningzah
mualpho nak asi tiah ruat mi dinhmunah mah rori tlu sia in ha cang
rial a harzia siseh, harsatnak ti ah laimi pawlin kan ruat mi tampi
lakah ziangmawzat cu ka tawng ve asi tiah ka ruat aw aw ih cuvek
dinhmun ah a dinglai tu siseh a tawng lai ding pawl le lanzo pawl
hrangah siseh ca tawite ka ngan in Lai Kumthar Cibai ka lo buknak asi.

Ka tawn mi pawl hmuahhmuah cu porh awknak sisawn loin ka duhdawtmi ka miphun pi, ka san misa pawl hnenah, "Harsatnak cu a lo siatsuah tu ding asilo a lo ticak sinsintu sawn an si" ti ah keimah hi a nungmi tetti (living testimony) ka si tiah ka sim duhsan nak sawn
asi. Harsatnak na tawng tampoh asile thlarau lamah Pathian thawn nai sinsin dingin zuam aw. Na duhdawtmi pawlin an lo hua, an lo relsia, an lo phatsan asile ziangtluk na duhdawt hai timi hniksaknak sawn asi ih na duhdawtzia na langternak ding hrangah na hrangah cantha sawn asi. Farah zawnzaihnak, harsatnak in na hmai thimzetin a khuh vekin na thei ih nangmah in tuah thei mi zianghman nei nawn lo vekin na thei aw aw asile nangmai tuahthei mi parah hngat aw nawn loin Pathian thuhnuai sawnah tuhlut aw aw la amah in ziangkim na hrangah a tumtah mi pawl a tikcu te ah a famkim ter theh ding asi. Kan
miphun Pathian a thatzia a nungmi tetti (Living testimony) ka si ka
tinak khal, a tlunih ka tarlang mi harsatnak pawl hmuahhuah cu kaan
tahratin Tlawngzawl tlawng ihsin Tibual, Falam, Hakha, Mandalay
University, Kachin hramlakah, Bangladesh ah, India ah, Delhi
University, Grace Bible College, Cohen University & Theological
Seminary, Aizawl Law College, Hartwick College, ah Indiana
University ah, hmuntin ih ka khualthlawnnak hmuahhmuah ah kan miphun
Pathian a thatzia hi ausuahpi asi tikah mi zokhalin kan miphun
Pathian tthatzia hi ringhlel hlah haiseh ti duhsawn ruangah asi.

"Voi tampi cu hotu tha, hruaitu tha kan nei lo, kan lung a rual lo"
ti ah mi zosimaw phunzai kan thei theu ding. Hotu tha, hruaitu tha
nei in lungrualnak ding hrangah nangle kei in hma kan lak lo asile
midum mirang, kawl le vai pawlin ziangtik hmanah lungrual dingin le
hotu tha nei dingin in tuah sak dah lo ding. Van ihsin Pathian in
hotu tha cu puantawm thawn in thlak dah fawn lo ding. Asile ziangtin
kan tuah ding?

Hotu tha cu kanmah lakah an um asi. Pathian in milai a siarsiam ih
miphun le hnam, ramtthen a siarsiam rualrualin an lakah hotu,
hruaitu tha, Pathian ttihzah, dingnak le diknak thawn Pathian
thuhnuai ah nungin mipi kaihruai tu ding cu miphun tinkim lakah
sersiamtu in a ret theh. Milai lawng asilo, nunnak a nei mi, ramsa
sihte vate pawl khal a burin an umnak kipah hotu, hruaitu thulun
ding le thlun dingmi sersiamtu Pathian in a pek theh hai asi. Milai
pawlin kan sual tuk (at tuk) ah, mai mimal duhhamnak le hmakhua
sialnak ruangah Pathian vozem tuanvo nei tu, hotu le hruaitu khal
kan theithiam lo theu sawn asi. Curuangah, mi zokhalin kan milesa
mibur kan um khawmnak kipah zovek milai hi Pathian in kanmah
kaihruaitu, hotu dingin tuanvo a pek timi zoh in tangdawrnak thawn
Pathian duhnak hnuai ah kan tuhlut awk thei a thupi sawn. Cuticun
Pathian in kanmah hruaitu le hotu dingah tuanvo a zemmi tuanvo a
pekmi kan hawlsuak thei nak ding lamzin umsun cu hitin asi; kanmah
le mibur umkhawmnak cio ah, mah le telnak pawlkom cio ah hruaitu
pawl upat le an dungthlun in thiltha tuah dingin in kaihhruainak ah
phurzet in upatnak le tuhlut awknak thawn mibur kan fehtlang thei
lawnglawng ah zo hi Pathian in kan lakah hruaitu hotu ah in pek asi
timi a fiang vivo dingih miphun, ram , le mibur pawlkom tinah
hmasawnnak kan hmu thei ding. Dodal awknak, eltai awknak, iksik
awknak in mibur pehtlaih awknak a luahkhat sung poh cu Pathian
Thlarau hnatuannak a lang thei lo vekin zovek milai pawl hi Pathian
in kanmah in kaihruai tu dingah inpek asi ti khal kan theithei lo.
Hotu tha, hruaitu tha cu kanmah lakah Pathian in in pek mi a um asi
ti cu zo cio khalin rinhlehnak nei loin zum in nunpi cio uhsi.
Pathian in inpek mi hotu hruaitu tha cu hawlsuak thei dingin
tangdawrnak thawn Pathian thuhnuai ah kan tuhlut awk cio a thupi.

Milai thuanthu santiluang zoh tikah sankhat hnu sankhat hmaisawn
vivo dingmi kan sinak a lang; kan thinlungput, fimnak thiamnak le
thansohnak lam khalah hmasawn vivo ding kan si. Tuihlan kum 200
hnakih rei lo, mirang pawl an ra thlen hlan ahcun kan pu kan pa pawl
thisen suah aw aw in an rak that aw rero theu. Hrinkhat le hrin khat
ral ah an rak cang. Santhar misa pawl, ke hmailamah kan kar vivo a
tul. Kanmah vengsung cio ihsin thusia, khuahlan lungput tha lo, hrin
lehrin thleidan awknak, mise hrin le lalrhin, mimal iksik awknak,
insang le insang, khua khua, tlang le tlang, pawl le pawl, dokalh
awknak, eltai awknak pawl kan tlansan thei a tul. Miphun siatsiahtu
nunphung tha lo (social evil) pawl kan tlansan le kan doneh thei a
tul. Khuahlan san ahcun paraltha cun raal pawl thisen suah ih rallu
la tamtam kha rak sunlawih le cawimawi an rak si. Asinan santhar san
ahcun paraltha cun amah a hua tu a duhdawt thei ih a hrin dodal tu
pawl, a pu le pa rak tuahse tu pawl parah duhdawtnak le thatnak in
pehtlaih awknak tha a tuah sal thei tikah cawimawi le upatnak cosawn
ding asi.

Biaknak lam kan zoh asile Khrihfa kan sinak kum 100 a kim zo.
Khrihfa kan si pek te ahcun khuahlan rirai biaknak ihsin khrihfa kan
ra cangih kawhhran pakhahkhatah member kan si ahcun kan rak lungawi
tawk tla asi thei. Santhar sanah kawhhran member sinak le hmin lawng
si nawn loin Khrih dungthluntu miphun, Pathian ih hril mi miphun,
kan sinak cu kan nitin nun ah a fate bik in a tumbik tiang
thuthluknak kan tuah nak tinkim ah lang dingmi asi. Tuisun ah nang
le kei in ziang kan hril timi hin kan miphun hmin a tuah tha in a
tuahsiat ih kan miphun Pathian khal a thangsiat in a cawimawi thei
asi ti thei ringring in kan taksa in a har le naa a tuar can tampi
hman sehla a ra lai dingmi kan miphun thuanthu saupi cu ruat in
thiltha sawn le Pathian duhzawng in nitin ke kar thei ringring
dingin kan zaten kan zuam a tul.

Kan society (Laimi zapi huap) hi leitlun khawmualah a tlancak pawl
thawn kan tahtthim asile kum thawng siar lenglo in dungah kan um lai
hrih. Western ram pawl, Europe le America pawl cu sim hrih lo in,
Asia ram Malaysia le Singapore, tvp zoh asile Laimi pawl cu midung
hu ah hla pi ah kan um lai. Curuangah, miphun dang in nikhat ah
nahzi 8 hna an tuan asile kannih nahzi 16 sung hna kan tuan a tul.
Zetnak ral kan do a tul, mai ei khawptawk fangfang ngah dingin
hnatuan hi a tawk lo, mai cuamsung lut ding lawng ruat in hna kan
tuan asile kan milesa tampi kan mipi in rual bannak ding lamzin a um
lo. Isreal pawlin Jerusalem temple an rak sak tikah an kehlamah
meithal kengin an vawrhlamah tlakrawh kengin an Pathian Biak Inn pi
an rak sak vekin, nitin mimal le insang hrang ei in hawl phah in kan
ram le miphun le kan miphun Pathian hmin sunlawinak ding hrang taima
zet le tairial zetin hna kan tuan a tul. Cuticun, canpual tha a nei
deuhdeuh ramdang ramnuam a thleng pawlin sumpai in siseh thu le hla
in siseh lamzin hmuhsak aw le bawm aw tawn in unau thinlungput in
kan bawm awk tawn lawngah kan milesa pawlin khui tawkah ziang kan
tuah asi khla le Pathian mithmaitha co in leitlunah zohtthim tlak
miphun, mimal, mibur kan si vivo thei ding asi.

Beidawng ding kan si lo. Kan miphun Khawzing Pathian in Laimi pawl
sungmuril ah milai sinak fimnak a ret mi Laimi thlarau hi zoh fiah
asile ziangtluk mangbangza fimnak le tairialnak thawn a hnget khoh
mi thlarau thawn sersiam kan si timi hmuh theih in a lang rero zo.
America ramah cozah hnatuan in kumli lenglo, American milesa pawl
rian in hna ka tuan tikah ka kutsungah ka kaih mi insang mimal hi
milai 700 ihsin 1000 karlak an si theu. America ramtha le ramlian ah
a suak le thanglian nacing in nitin nuntu khawsak danah harsatnak a
tawng ringring mi USA ah milai million telin an um ti ka hmu.
America ralkap rak tuandah, veteran, rori milai 300,000 lenglo inle
lo nei lo (homeless) in an umih 40 million lenglo health insurance
nei lo an um lai ah USA a thlengmi Laimi pawl dinhmun umtu le
nuncan ka zoh tikah kan Chin miphun Pathian in Laimi in duhdawtzia
lungawi thu simcawk lo ka thinlung sungah a luangliam. Lai khawte ah
cawleng hman mawng dah lo, caw-hal hman nei dah lo mi tampi USA kan
thleng tikah kum rei lo te ah motor thatha inn thatha lei in tairial
zet le zuam zetin hna an tuan mi ka hmuh tikah kan miphun Pathian cu
a ttha ngaingai asi ti ka zummi hi ka zum sual lo asi ti ka
theifiang sinsin.

Kawlram ralkap uknak hnuaiah kan laimi tlawngta pawl hrangah cozah
bawmnak (scholarship) thawn ramdangah phunsang tlawngkai ding cu
ruahsan ding a um nawn lo tuk asi. Cutluk in kan ram uktu in kan
miphun hmasawnnak lamzin in khamsak theh lai ah, mangbangza Pathian
duhdawtnak a langmi cu kan dung kum rei lo te ah North America (USA
& Canada) ah Chin mi phunsang tlawngta pawl pehtlaih awknak
www.RIHEDU@yahoogro ups.com kan rak dinih Chin Student Union of North
America (CSUNA) kan rak din. Cutikah USA le Canada lawngah Chin mi
phunsang tlawngta cazin kan lak tikah tlawngta 150 hnakih mal lo
Chin miphun phunsang tlawngta kan rak um. Chin Pawlpi in kumtin te
Lai Kumthar Puai kan tuah ttumah phunsang tlawng degree ngah pawl
lungawipi nak kan tuah theu tikah kumtin te 15-20 hnakih mal lo in
USA ah degree an ngah ringring. Cumi degree ngah mipawl lakah
leitlun in a ngaisan zet mi engineering, science, arts, le medical
science pawl tla an si. Cuvek thotho in Leitlun khawmual tin ah a
ceng mi Laimi pawl kan zoh vivo asile fim zirnak le phursum leilawn
nak ah tlan kan zuamnak taimaknak, tairialnak pawl zoh asile kan
Pathian cu nasa ten a cangvai asi ti cu zep theih lo tluk in thlarau
mitin kan zoh asile hmuh theih asi. Ziangtluk lunghmuiza lungawiza
so asi kan ti cio ko lo maw?

Hmunhrekhat ahcun kan miphun hmin cu se zelzel in thangsiat tla kan
hlawh men thei. Kan farah tuk, kan harsa tuk ruangah kan milesa
lakah rilrawng tuar loin ruk rak ru tla an um men thei. Theihnak
tlaksam ruangah siseh thanlen nak in a zir lo ruangah siseh mizia
tha lo le mawi lo zetzet a rak nunpi rero tu tla kan rak um men
thei. Sihman sehla khua a thlai hrih lo. Kum 2000 kuimah Aizawl,
Mizoram kan um laiah Aizawl Radio rori in "Kawlram mi (Laimi) pawl
cu Mizoram sualnak tipungtu" ti ah an rak puang dah ka theih tikah a
tutiang ka thin a naa ringring lai, ka theih hngilh thei lo. Sikhal
sehla, kan kiangkap um pawlin ziang an sim, ziangvek nautatnak kan
tong timi hnakin tuisun ah nangle kei in ziang kan tuah ih ziang kan
hril timi hi kan thuanthu ngan rero tu sawn asi. Hmuhsuam nautatnak
kan tuar khal asile kan miphun Pathian in kan hmaika ah a ret mi
pohpoh cu mah le mah zir awknak ah hmangin tairialnak zuam sinsin
nak sawn ah hmangin duhdawtnak in kutkai in feh tlang zuam ten to
uhsi.

Leitlun khawmual kan cuam tikah Laimi cu miphun malte kan si.
Duhdawtnak in pumkhat nun in, insang khat suak, sulkhat kual
thinlungput nei in kut kai in ke kan kar thei a tul. Pawlkom, hrin
le hram, thlang le tlang, thleidan awknak, huat awknak, eltai awknak
pohpoh cu tlansan hrimhrim a tul tuk thlang. Kan dunglam ah ziangvek
riahsiatnak, thinhengnak rak tawng dah cio hman sehla kan dunglamah
a cang mi cu kan hmailam nunkhua rorel tu ah kan can ter lo a thupi.
Mi zocio khalin "Kan miphunpi ka hua hnakin, ka miphunpi ka camsiat
hnakin, ka miphun hruaitu ka dodalnak in ka lei hi ka sangkkhar ah
betseh; ka miphun mi ka unau parah kut ka thlak hnakin ka kut hi tan
in umsawn she" ti ah thinlung sungah tairialin mah le mah kan
tiamkam awk cio a cu tuk zo. Kan kiangkap miphun dang pawlin kan
miphun hi peng hlapi kum reipi intlansan zo, a sun a zan in tlan kan
zuam ve ih kan neihmi theihmi ti theimi burkhawm in kan kiangkap kan
unau pakhatkhat in a hlawkpi dingmi pohpoh kan ti thei mi le neihmi
theih mi kan nei asi ahcun ui loten unau theipum seu bangin hlawm aw
vialvo in kut kai in ke kar tlang cio dingah thuanthu santiluang in
nang le kei in phut asi.

Lai Kumthar hman nuam cio uhlaw!

HM