19.     TIKCU LE CAAN IN ZIANG IN PHUT?

                                    I Sansiarnak 12:32

 

Thuhmaihruai cangtlan ih kan hmanmi hi Isrealramah David a lalthawklaiah Isscahar hrin pawlthu simnak a si.Saul kha thihsia in athihhnu hnu ah Isrealminung pawlkha ziang tuah ding ti thei loin annum a bang. Zovek lal hnuaiah ziamng kan tuah ding ti thei loin Palestin ramah an an-hai celcel. Mi hrekkhat pawlcun saulih sungkua ihsin mi pakhatkhat an siangpahrangah an tuah ding maw,David kha an siangpahrangah an tuah ding maw ti thei loin an thu an thenhnih aw tyhei lo. A hrekcu an dung an siplai ah a hrek cun David kha an siangpahrangah an phuang. Hitivek tikcu caan laiah Issachar hrilpawlan rak umih thlrarua in abnmah pawlfaknak tongkam in tanta. "Anamh pawl cu ziangvek tikcu le can theithiamtu an si" tiah in sim.

            Thuthiang hmuahhmuah cu kan hrangah kan zir awknak ah nganmi an si ti kan theih vekin himi bungcangkhal hi kan mai jhrangah nganmi a si ding ti ka zum. Isscahar ih hrin pawlhi kan hmai ah zohthim ding vekin an rakfeh ih an dungkan tlun atul: ziangruangah tilre ziangvek tikcu ke can ah kan nungih kan tikcu lecan in ziang in phut ti tkan theihtiam ding hi thilthupi ngaingai a si. Ahasuerus thuthennakin ih mifimpawlkhan ziangvek tikcu lecan a si ti an thei(Est.1:13). Jews pawlkhan ziangvek tikcu can ah an nungih an trikcu lecan in ziang a phuthai ti an theih lo ruangah Lal Jesu in amawhsiat hai(Lk.19:44;Mth.16:3). kannih pawlkhal Kews pawl sualnak vekah kan tluk lonak dingah kan fimkhur atul.Zokhalakiangkapah ziang a cang ti thei loih a in tappikawm ah a to ringring tu, amai bulpak thu lwng a buaipi lo tu, leitlunah lekawhhran ah ziang a cang ti thei lotu cu mi rin umnlo,khristian sinak dinhmun niam zet ah a um tu a si. Kan Baibalkan zir ih kan mai thinlug khal tha ten thei dingah  kan zir hnuah kan tikcu le can hi ziangvek a si ih kan tikcu le can hin ziang in phut ti thei thiam dingah kan Lalpa in in duh a si.

            Himi ca sungah lkan tikcu le can in ziang in phut ti thu ruat khawm dingah ka tarlang. Sanlhat hnu sankhat ah khristian ti aw pawl meimei pawllakah tihnung zet thilaum theu ih zumtu lerawngbawltu pawl in tuah ding bikan rak nei theu. Ka ca siar tu pawl rei lo te sung an thinlung sanglkarak ong \dingah ka ngen duh hai. Culekan ramih kawhhran lekhroistian pawlin ziang an mamawh ti ka run tarlangh tum ding. A tlang pi thu in pangan ssimduhmi ka nei ih ziang hman zepmi um lo ten ka run tarlang ding. " Ral do nak ih tawtawrawt tumtu psa khan a tawtawrawt tha ten a tum lo a si ahcun zoso ral do dingah a rak tiaar aw ding? 1)   A hmaisa le thuhmaihruai tu ah Khrisitan thutak hi raltha zewt ledungsiplo ten kan venhim a tul,Baibalhi Pathian thawkkhummi a sinakthu hi kan tan feofeo dingah kan tikcu le can hin zumtu unau kan zaten in phut a si.

            Kan mah kanmawhphurhnak cu zumlonak lesuangtuahnaksualpawllak ihsin kamn thinlung kilhim ding a si.Celsus,Porphyry le Julian san lai ihsin sakhua nak thutakhi zianghman lak ding umlokhawpoin an rak dokawlh dah lo. Bishopp Butler in kum1736 ah a rak nganmi tongkam hi tu lai ah hin a takin a thleng a si:"Tui hlanah khristian sakhua nak ih thutakhi thusut buai mihman a rak si lo, asinan a tu ahcun mi hrekkhat cun thusanthu menmen tluk ah an ruat. Leitlunah nuamnung cen a dudhtu pawl ih suangtuahnaka doklak ruangah khristian thutak cu an do ih hmuahsuama nautat nak thawn an tawlrel. Bishoppakha tulai san ah nung seh laziangttin a sim ti ka thei lo.

            Santharccanganmi aphunphun ah le thu simnaka phunphun kan khrisa tian sakhua nak thutak i\h asungmurilhi an dokahlh theu. Santharfimnakih an hmuhsuakmi leruiahnak[pawlhi an tansan ih thutak cu an dodal. Tulaisan ih santharcathiam ti aw pawlhin Pathian huham cahnakbaibal pathian thawlkkhumnak le Pathian thilmak tuah mi pawlhi an zum. Khua hlan lai ihsin kan theih lar zet mi,Thumkawm, Pathian Jesu Khrih ih Pathian leMilai sinak,Thlrau Tjhianghlimih Pathian sinak, aaiawhnak, cawlhni ulhnak, thlacam tulnak, satan le helram a takih a umzia thu,hmailaam ih thuthennak a thleng lai dingmi thu le sankhuk hremhmun thu pawl hi thuanthu lolam vek menah an rua! Cun a hrekkhat pawlcun Pathian thutak cu an elthla lonan milai sinak ih pawlkawm awknak pakhat vekkin kan khristisan sinakhi an hmangih Pathian thutak hnakin an maah minung lam rualrtemnak le pawlkawm awknak pawl le mipi hruai khawm thei nak dinghi a thu pi sawn ah an ret ih thutakih sung murilcu an tanta theu. Cutivekih milai ruahnak thawi cawhpawlh mi Khristian  sakhua nak cun zumtuu ti aw pawlmi tamopi nunah tilian bangin am khuh hai ih zumnak ih a nung hnget lotu  pawlcun milai tisa duhnak ih diriamnakfang sakhua nak hi an duh sawn theu.Hivek khristisan zumnak ti siattu thlarau pulhhri thu hi kan theih tikah zianghman mangbang ding kan siu lo. Ziangeruangah tile jivekfehsualnak cu hlan lai ihsin a rakumzo mi pawl kha thuam aw tha sal in, kan khristian ralhlun kha thuam thar thawn a thawksalti akn theih ruangah a si. Adam le Evi dan lai ihsin satan cu milai thlem thluk ding cu a cawldajh lo ih hmaton in maw, theihthiam lo ding zawngin maw, thutak ngialngan,thutak ih a khihhmuh mileasungmurilcu nunpi lo in milai diriam nak fang sakhua nak na neih khallen siatsuah na sin lo ding tiah mi abum ringring a si.Thuthiang in hivekzumnak fehsualpawla rathlen ding thu a simcianak kanm hmu thei. Milai Fapacu leitlun ah a ratsaltikah zumnak a ra hmu ding maw? "Mitha lo le suahsual bawl tu pawl cun nitin in thiltha lo an suahpi sinsin ding". "Taksa hiarnak in a uk mi pawl an suahcan a thleng leh ding" (Lk.18:8;2Tim.3:13; II Pit.3:3). Hi pawlhi tui hlan reipi ah Pathian thu in a rak sim zo mi a si ih tui kan mai san ah a thleng taktak a si.   Hivek nan hmuh tikah nan mangbang lodingin kalo sim zo vekin, nan thinlung thir lo ten nan zumnak ah hnget zet in nan din thei nak dingih tan nan lak dingah kaloforh duh. Zianghman thunphan ding a umlo. Minung tampoi in an kain Pathian an zum  thu an lo simthei ding nan an nun tudan in pathian a umlo a si ti a n lodim ringring ding. Cuvek minung na hmuh tik ah na mangbang hlah seh. Pathian lawngpi sungah na umahcun zianghmanphan ding a umlo, ziangvrk doralkhalin tisiat tumin do rero khal sehlaasiatsuah thei dah loding. Hume, Hobbes, Tindal, Collins, Woolsteon, Bolingbroke, Clubb, Voltaire, Payne le Holyoake pawlih dodalnaklakah kan khristian sakhua nak cu zianghman siatsuah awknakumlo ten a hmun ringring a si. Hi pawlhin an san lai cioahcun mi tampi thinlung la zet thu an suah pi ih an au reronan an suahpi mi cu zianghman umzia umlo,milem au thawm vekfang a si. Cuvek thotho in kan san khalah cangan thiamlethu simthiampawlin an dodal khallen kan khristian thutak cu a hlocuang lodingih a hmun ringring ding a si ti zumngammei aw. Thutak an dodalnak pawlhi milai mithmuh ih cuai thlai nak ahcun a bulkk rit zet men ding. Asinan kan mitih kan hmuh thei lo ruangih kan simfiang thei lo mi pawlhi zo hman ih sismfiang theih an si lo tinak aa si loih, kan kutzungin kan tham phawih thei lomi pzawlhi sutsal theih lo an si tinak a si lo. Hivek thu suangtuahnakpawlhi na saan thei lo a si khallen thlarau eng in a sun thleu ih ziang kimafiang thluh nakding tikcu cu hngak in ziang tikhman ah na zumnak nuntudan cu thlah dah aw hlah. Sakhua nak hi Faraday ih a sim vek cun,"a sang bik leitlun thisamnak cu hmailam, ih a sek khawla we mi thuthennak hi a si " a ti. Curuangah zokghala zumtu cun cui hmailamih athleng dingmi thuthennakni cu an hngakringring ding: cumi ni an hngaknak ah ziangvek har khalan tuar thei ding.

            Milian suangtuahnakih nung pawlin " kan tuah thei an ti tikah an tuah thei lomi thilpathum aum, cucu kan theihhngilh dah loding a tha, curuangah tusah tghei dingin an ruah aswknakcu ziang tik hman ah an tuah sualk thei dah loding,an tuah dah fawn lo ding. Ziangvekan si ti tawiten kalo sim ding. Tjhutluang te an siih zovek khalin olaiten theihtheih a si.

a) A pakhatnak ahcun, Jesu Khrih thu a si. Baibalcu Pathian thawkkhummi a si loih, khristian sakhua nak cu mailai tuah cawp a si ti tu pawl in Jesu Khrih ih thu hi ziangtin an simding? Tui hlan thuanthu ah a rak nunnakthu cu ziang ti hman in an elthei lo. Zianghman thahrumle hriamhrei hmang lo ten ,sumpai lehnaewhthuh hmang lo ten leitlunah hi tluk lamnghnagn le mi zapi theih ah  thilan rak tuah mi pawlhi ziangtin an simding. A tuah mi pawlhi ziang so an si? Akghuitawkihsisn a ra mi soan si? A suahhlan kum thawng siar ihsin a suah hnu tui ni tiangah ziangruangah a mah vek miulai dang an suak dah lo? zianghman simthei mi an nei lo. Thil dang zianghman in a simfiang thei lo ding, thuthiang in kan sakhua nak thutak a simmi Jesu Khrih cu pathian Faapa a si ih a athu hla simmnak thuthianghlim sungih a ummi lawng in a thu a sim fiang thei ding.

            b) Apahnih nakah, Baibal thu a si. Khristian sakhuanak hi milai tuahcawpmen mi a si ahcun Baibalhi Pathian thawkkhummi asi loding. Cuti asile baibalcu ziang cabu saw asi? Cuti asileziangruangah Palestin ram kelkawm minung malte umnakihsin nganmi cxu khui tawk ramhman ah tahthim ding umloinaumih a zirhmi pathian thu, nmilai sinak,le felnak a zirhmi pawlhi Greek leRoman mifimpawlih ca nganmipawlthawn zianghman tahthimding umrual loin aroipitnakhi teh zuiangruangah a si? Sakhua naknei mumallo[pawlin hui cabu thu ah ziang talsimthei mian nei maw? Hi tluka fiang le a ciang felfel athukin a thupi tuk, fimnakih khatmi leh zianghman tlamtlin lonakumloin rak nganmi a sinakthu ah ziang sim ding an nei? Sakhuanaknei mumallo tu pawl cu n ziangruangah an nungih ziangtin annnungih khui tawkah an feh ding timi thu ah zianghman sim thei mi an nei lo. Kan sim thei mi hcu hi cmi Baibalhi Pathian thawkkhummi huhaam cahnak in a khat mi a si. Ziang ti vekin rak tuah a si ih ziang thu a zirhm, pathian thlarau in a takin a cencilhnak pawla thei fiang tu cun a takin a nunnah man nei zetin a hmang thiam ding.

 c)        A pathumnakah, khristian pawl 8n leitlunah thilan rak tuah mi pawl thu a si. Khristian sakhuaanak cu milai tuah cawp men a si ahcun Khristian sakhua nak in minung nuntudan a tuah that mi leh hma a sawnter mi pawlhi Pathian remruat lethilti theinak a si lo ahcun ziang saw an si? ca siar tu pawlcun an thei ding, khui tawkhmun khalah khristian an umhlan lean umhnu ah milai nuntu khawsak dan a thleng aw mni pawlhi ziang ruangah saw asi? Cucu pathian lalram le sata lalram a danglamnak a si. Ca siart\u zop khal in tufangah ram zukkha zoh khristian ramlekhristian a si hrih lo ram pawlkha zoh in khai khin hnik seh. Cutikah khristian ram pawl cun eng an nei ih a \dang pawlcu thim l akah an umzia ahmu ding. Sakhua nei lo [pawlin hivekthilcang mi pawlteh xziangtina n simding. Khristian dodaltu ran pawlah ziang a cang tile mimalnun cio ah khristian dodal tu pawlnun ah tejh ziang a cang ti hi theih mi an nei lo maw si? Zianghman sim theimi an nei lo. Zumtu pawllawngin khristian sakhua n ak cu Pathian hnen ihsin a ra mi sakhua nak a si tiah kan sim th ei.

            Ziang tik khalah sakhu anak nei lo pawlih suangtuah nak le ruahnakpawl hin na thinlung a lo cawhbui tikah ka lo simmi pawlhi thei ringring aw laziang tik hman ah na thinlung thirhlah seh. Himi thu pathumhi thei ringring aw la, santhar ruahnak ziangvek a rathlen  ih na hna sungah a lo lem rero khallen dungsiplo ten na umhmun hnget ter aw. Na saan thei lo mi thusutnak,milai hram thawhnak, leitlun lesersiammi pawlhramthawhnak lesaan har zetzet thusutnak pawlan .losut dingih mi thinlung l zeetzet cangan mi pawlan lohmuh thei men ding. Asilo ti na theih mi hman ah trongkammawimawi hmang in na suangtuahnak buai dingah ahn lo thlenm threi men,cu tikkghalah na thinl;ung vavai hlah seh. Asinan, raltha zet lehnangam zet in um aw. Ka lo simmi thilpathumpawlhi sut hai aw lasdang ter hai aw. Khristian zumtu pakhat si cu a harzat,asinan, pathian zumlo tu pawlih harsatnakcu a rapthlak sawn asi.2.  Apahnihnakah, ka simdudhmi cu, kan tikcu le can hin khristian zirhnak hnget leciang zet mi kan neih dingah in phut a si timi thu a si.

            A lenglamihsisn zumlotu pawlih dodalnak a tam tukin, khristian pakhat lepakhat kar lakah zirh le kaihruai awknajk bang aw lo pawlhin zumtu mi tampi thuinlung a cawkbuai a si ti cu zianghman zep ding a hmlo. Khristian mi tampi in zirhmnalkabang aw mi pawlan thlei dang thiam lo. Mit caw pawl cun a dudmle a far an thleidan thiamlo vekin kheisatian mi tampi in khuimi adik ih khui mi addiklo ti an thlei dang thiam lo.Thu simtu, a nal zet, a phurzet ih thu ngai tu pawlduhzawng in thu a simthiam a si ahcun Thuthianghlimthawn kaih aw lo zet khal soiseh la thlun duhnakthinlung an nei mei a bang. thlarau lam thu thieihnak an tladsamih a diklomi thleidan theinak an nei lo. Roman Catholic zirhnak maw, Protestant zirhnak, aiawhnak maw, aiawhnak um lo ,Thlarau Thianghlkim Pathian a um maew um lomhmai lam thuthennak a um amw um lo,kawhhran sang maw kawhhran niam, kawhhran kau maw kawjhhran bite, thumkawm Pathian zumnak (Trinitarianism) maw,Arminianism (Pathian pakhat-thumkawm Pathian zumnak si lo) maw, Unitarianism maw, hi pawlhi an hrang ahcun zianghman umiza nei lo thu hla menmen ah an cang. An zaten ziang khal an tyon mi pohpoh an pomthei mei! Pomzua le duhdawtnak ih a khawt ti aw pawl ih suaaaaaaangtuahnak laka ihsin lakiang aw aw. Mi zaten rundfam an si thluh ding, zohman helram tla an umlo ding ti ah an ti, kawhhran upalepastor pawlkhal an  an bang aw thluh ih zohman a didkbul lediklo bulkhalan umloa si tiah an ti. An sakhua nak cu  mi zapi kawhhrawm thei nak dingah ziangvek zirhnak ti um loin kawmkhawm men mi a si ih thutak fehpi tu pawlthleidan awknak an duh loih leitlun milai ihsisn thutak ngilngan pom tu zumtu ddiktak lakhran awknak cu a dik lotuklea sual tuka h an ruat!

             Hivek minung pawlhi sumzing lak ih nung vek an si> Ziang hman fiang zirt ih hmuhmi an nei loih an zummi khal ziang a si ti theihfiangnnak an nei lo. Thuthangtha sungih a simmi sakhua nak diktak ah tuhhnget awknak an nei lo ih ziangvek zirhbnak lakkkhalah pom zua le duhdawtnak ih khat si tumin mi-lawman hlawh ahcun an lung a awin tawk. An mai nunah an sakhua nak a takin an nunpi mi lean hman tangkai nak zianghman simthei mi an nei lo. Pathian sinak, pathian khawkhan, milai siatnak , thiamcoternak, hrintharnak,thianternak, bawipa zanruiah, tihnimnak, zumnak lepiamnthar nak lehmailam ah a ra thleng lai dingmi thu pawlahhin theihnak dikle dinhmun hnget khoh ngaingai an nei lo. Thu elawknakah mai dinhmun tan tektekin, pathian Thuthianghkimin ziang a simm ti hnakinn an mai thu fehpi dan ah thih ngam in an tang,mai lam  tannak( party spirit) in an mit a ti caw ruangah pathian thutak an hmnu fiang thei lo. Anmah hnakih a thei deuh tu pawllethlaraumi deuh pawlcu upatnak thawn thu rawn le pawlkzawm awknak neih an duh lo.An thu hle kan simthei miumsun cu phurnak,fimvarnak le duhdawtnak nei zet ih an theih mi an hruai tu pawlcu an ngaisan vekin an fehsual thei a si tiah an zum lo! An lung ti awi tu pawlcu ziang tik khalah an tan ringring ih thutakin

 

 

 

 

 

ziang a sim ti an ngaih ven nawn lo.Cuticun thuthenhnih aw thei loin an nung ih zianghhman thleng awknak umloin thlanmual an liam theu.A hrekcu an mai ruahnakah hnget zetin an thihpiih a hrekkhat pawlcun zianghman dinhmun bulba nei loin thlanmualan liam. Hivek in zumtu ti aw pawl mi tamoi an feh pang ding tikaphang.

            Hivek ruh lethahri nei lothlarauu dinhmun pawlcu simthiama harsalo. Milai ruahnakih a hngat aw mi sakhua nak cu zianghman thutakumlolesangfaah umzirh lekaihhruai tulasi. Cuticun,milai ruahnakih a hngat aw tu pawlcun an mai dinhmun laihlang nakcu an hua thlohthloh. Cuitlunah milai ruahnakcu milai lungawinakcu a tumtah mi a si uh thu elawknakle lakhran awknakpawlcu an hrialih, mi tampi in pomzau lemi duhdawt thei tiah an tiding cu an duh zet theu. Curuangah,"Agonastism" thu bulba nei thei lo tu pawlasuah ter. Abiktakin mino pawllaak ah cuvek hmuh theih in ti cawk lo an im. thu el awknak pawlpohpoh cu atthlak asi tiah tlansan men an tumn ringring. Hmaton thu na sut tikah thu elawknakcu an duh loih thutak hnawl tu siding kan duh lo asi tiah an lodsangg ziar ding. Hivek hi atlaitluan in minung tampi dinhmun a si ti  ka simngam. Hivek minung minung pawlhmuntin ah an um ti cu a thei lo kan umlo ding.

            ca siar tu pawl, zokhal hivek thuthenhnih aw lo sakhua nak lemilai ruahnak ih  a hngat aw mi sakhua nakihsin lakiang aw thei dingah ka lo fawrh duh a si. Hihi zanlai ih pulhhri vek a si ih sun lai ih nat tha lo siatsuah tu vekasi.Hivekpawlhin an zummi thu theihfianhg dingah hliakhlai nak le zirnak zianghman ah an ngaihsak loih an nundan khalah an tisa nundan vekin  nun olsam ih a nung duhtu pawlan si. Cuvekminung pawlhrangah baibal in rundaman si nakding thu a simmi aum lo. Na thlarau hrangah ziang na zumti theifiang dingah le dinhmun dik lehnget ne neih thei nakdingah zuam aw. Thudidk leddiklokarl;akah riruang khamthei tum aw. Thuthen hnih aw zet ih zumnakneih hi tih aw hlah:minung tihnak, milai sawisel tihank, mi in thinlung fate tiih kawh ding tihnak lemipi ti lungawi duhnakruangah ruh lethahri nei lo,ruang nei lo, thawtnak nei lo,hlum dawk hlumlo dawk le zianghman zirhnak thlun mibulba nei lokheistian si tum hram aw hlah.

            ka losimmi hi zum aw. Tuisan ah thiltha tuah na duh a sia hcun thuthen hnih aw lo dinhmuncu tanta aw la,dinhmun nei in ziang na thlun ti fiangten lang ter aw,zirhnak dik thawn tuam awmi sajhua nak neih tum aw. Malte lawng na zum a si ahcun thiltha na tuah sak dingmi minung pawlin an lozumlo ding. Ziang tik khalah khristian nehnak a um a si ahcun zirhnak dikthawn nehnak a si theu. Asinan,leitlun sakhua mi sinak ih tisa mki pawl lawmmi sinak ah na thinlung buai ghlah hseh. Tuihlan ih kan Pupa pawlin kan kheistian sinak, Khrih ih sinak le a truah mi pawlle thawinak,a thihnak,a tuarnak le a thawhsal nak, thisen sunglawi ih tlennak,zumnak ih thiamcoternak, Khrih zum dingih zirhnak,a siat thluh zomi milai sinak, sual sir dingoih zirhnak, thlarau in nunnak a peknak, thlarau ih hrinmi sinak, thlarau i9h thianterbnak rawng a bawknak le hmailam ih a kumkhua s ait thei lo mi thu pawlzirhbnak lekhristian zirhnak famkiman rak zirhbnak iin nehnak an rak lak thei

naka sinak a si. Hihi Pathian in tui hlan kum reipi ihsin a cawisan mi a sih tui kan san khalahhin ramsungleramleng khal ah siseh leitlun mi pawlin an cawisan lohman ah Patrhian in a cawisang ringring a si. Pathiuan thu zirnakbulba nei loin mninunglamphurnak,felnak le duhdawtnak, sakhuaw mi sinak pawl a ausuahpi rero tu pawl hin mipi khristian diktak ah an can termi hmuh ding a um lo. Asinan, leitlun sakhua mi sinak ah hman awknak le phurnak in kaihhruai awknak ruangah ziangmawzat sakhua nak ah cangvaihnak cu a suahter ko ding. Ziangruangah tile pathian thu zirhnak fumfe nei loin milai thlrau cu i loih an kaihruai dah fawn lo ding. Keitkun thawn hnawihnih awknak nei loin  felzetih ding ngam lo sakhua nak cun Khrih thawn peh zaw awknak a neih loruangah midang khal Khrih ah kaihhruai thei nak a nei lo. Milai tisa mi pawl  na theih ahcun ngai a nuam zety m,en ding nan fa nei lo cing vek a si.Cuvek milai pawlin zianghman thutakhmuhthei mi an nei lo. Zumtu duk sicingin zianghman zitrhnak bulba dinnak nei lopawl cu zianghman thiltha tuah theimi um hrawthria lo in kan fehsuak zo a si lo ssawm tiah an phun celcelding. Asinan, na zumnak ah  mi theih tlak le leitluntheihpi tlak in na tuah nakah pitling na duh a si ahcun hlanlai ih a dungthluntu pawlih zirhnakvek hi thlun aw laan zirhnak pawlcu na hreihriam vekin nakut ah kai hai aw. Zirhnak a um lonak ah rah khal hmuh ding a umlo! Zirhnak dik aumlo nak ah rawbgbawlnak ah hmasawn nakdikaumthei lo. Asinan,na rawngbawlnak ah tisa mit ih hmasawnnak pawllak ihsin na ral rin ding ka lo duhsak! POathian inpitling a ti mi pawlxzhi ziang a si ti na thinlung ten theih hngilh dah aw hlah.

            Ka simmi hi thaten ngai hrih aw. Tuoi hlan ih kawhhran thusanthukan zoh a si le an mai san cioah hminsin tlak zetzet thila raktuah tu pAwlhi Baibal zir nakah ciang zet ledinhmun hngetkhoh anei tu pawlan si. Mi raltha le thuthenhnih aw zet, Capel Molyneux le Protestant hotu Hugh McNeile ti pawlhi mi tampi thu a ruatter tui leitlun linglet ter tu pawlan si. A dungthlun tu pawlsan lai ahkhan Pathian thu an zirhnak ruangah a si milembe pawlBiak in kha a rak lawng thluh ih Roma le Greekpawlkhalkha a rakhnimthluh.XZumnak thurin ruangah OProtestan hram tohsalnalpawlkha a raksuak. Cun mirang ramah Whitefield le Wesley, Venn, le Rominian san laai ahkhan kawhhran thangphawk nakarakthlen gih aitthat mikhrisitan sakhua nakkha meisa kang bangin an thang harh thluh. Tu lai san khalah ramdsung ramlengah Zirhnak(Doctrince) ruangah rawngbawltu pawlin nehnakan co thei nak asi. Zumnakthurin zirhnakruangah sual,le satan cu neh in a um.Curuangah leitlun mi pawlin ziang thu an sim khallen kan khristian thurin zirhnak pawl hi tha lefelgten neih tumciouhsi. Citucun kan mai hrangah lemihrang khalah Jesu LKhrih hmin in thiltha trampi kan tuah thei ding a si.3. A pathumnakah, milai thlarau siatsuahtu Thuthiang vek a si lo ki9, Roma zirhnak pawlhi kan ralrin a tul.

            Hihi ruiahsiat thlak zet a si nan, simloin tanta men a theih lonak aum. Thinlung mitmengih  khua ram a cuan tu hmuahhmuah in an theihthei dingmi cu tu lai saan ah Roma zirhnakhin mi tam pi thinlung a luahkhat mi hi a si. Roman zirhnak sungah a um lonacingin an zirhnaklean fehdan vejkih a fehtu mi tampi an um.Tui hlan ahcun Roman zirhnak leProstestant zirhnakpawlcu a rakdang aw viarviar nan tulai san  minung pael thlendasn hna an thiam loih a bang aw tlukah a ruat tu an um. Tui hlan ih Protestant  thurin le zirhnak pawlhi tulai san ah a nepvivoin alang. Mi hrekkhat cu sakhua nak ih thu elawknakpawl hi an duh loih rualremnak a si ahcun an thurin lean zumnak pawlhman an tlansan.A hrekkhat cun Roman Catholic pawlhi kawhhran dang pawllakah kawhhran  pakhat vekin anhmu ih zianghman thatnak lethat lonakkhalnbei danglamcuiangloin an hmu. A hrekkhat pawl cun Protesrant pawlthat lonakhi an thlailang ih Toman pawlkhal hin zianghman thatlonakan nei cuang lotiah an ti. Zokhalmai zumnak ah phur zetih a nung tu cu kan nih in zianghman a dik lotiah ti thei nak kan nei lo tiah an ti. Asinan, cuti a silai ah thuanthu ah kan hmuh thei mi pahnih cu,(a) tui hlan kum reizet sung mirang ramah theih lonak ,sualnak, suangtuahnak zumnakpawlkha Roma kaihhruai awknak hnuai ah a rak um,(b) hram tohsalnal(reformation) kha mirang ramah Pathian ih thlawsuah ropi lakah [pakhat a sizia kha a lang-hi thu pahnih hi zohman el theih  an si lo.A takin leitlun th8anthu ah a cang mi an si. Asinan, tulai san ahcun mi tampi in thuanthu khalkan ngaihsak nawn loih kan duhdan vekin kan  nung thlang. Curuangah, rasm then khat ah Roman pawlhin hmun an luah salih lallukhuman khum salasi ahcun zianghman mangbang ding a umlo. Cun khatlamah Roman kaihhruai nak hnuai ah umsi loin an mah verk thotho ih a nung tu mi tampi ann um thei men. Hivek ruahnak a thleng awknakp-awlthu cu zianghman theih harsa aum lo.

a.  Pakhatnakah, Roman pawlih phurnak a cau zomi thar thawh salnak ruangah a si. A hnatuan tu cu a itthat dah loih a daithlang dah fawn lo. Tipi le tlang par khalah an lkhat thlkuh ih Egypt ramih butlak pawl bangin siangpahrang in ;e farah inn lhalah an thu lean hla cu a khat thluh. Curuangah thutak zirhnak tlansan tu pawlthinlungah hmun a luak theu.

B.  Apahnihnakah, kawhhran sungih dan pa-ngai igh kaihhruai awknak ruangah a si. Protestant pawlih that lonak pawlghi  simringring lrh relsiat ringring a si tikah kumreipi hnu ah mi khrekkhat thinlung sungah ngaihthat lonaka suah ter. Mi tampicu Raoman zirhnakpawl cu an thei nal zetih zianghman a that lo nakan thei lo:Bawipa zanriah kilnakah Khrih a takih a telnak, mibur pi sualphuannak, puithiam pawlfamkimnak, puoithiam rawngbawlnak, puithiam pawlumkhawmnak,mipi phurnak dingih biakbnakpawl- cuvekpawlin ziang a hring suakti cu mi na-ran pawlin hmuh theimi an nei lo. Curuangah mi tampi in Roman pawlthawn thu hmunkhat te ih umduhnak;an nei. Culecumi ruahnakpawlin a hrin suah vivomi cu ,ziang pawltiumloin khristian sakhua pengkhat cio an siih ziangvek pawlle thurin khal an mah le an mah an rinnakih zir in upat cio  ding an si.Cutin an feh vivo ytikah sakhua nak ci dangdang Buddhism, mahametanism,le khristian pawlkhalhi an mah lean zumnakcio ah upat tlak cio an si timi hin mi tampi thinlung a luahkhat. Curuangah Rom zirhnak pawl cu Protestant zirhnak pawlthawn zianghman danglamnak an nei vcuangloih Protestant kawhhran pawllak ihsin zianghman kan thleidan cuang nak ding a umlo a si an ti. Cule Roma zirhnak pawlhin Khrih a cawimawi lonak le thuthiang vek a si lonak pawlthu ziang hman sim ding an tthei lo. Hivek theihsualnakpawlhu tyhaten an zohloa si ahcun tihnung zet le sualnak ah mi hruai thei a si ti ka zum. Roman zirhnak kaihhruainak hin mirang ramhi khuh thluh sehla mirang ram ropitnakpawlhi ahlothluh ding. Pathian in a hnawng ve dingih a inhnen ram fate vekah a cang ding. Mimal Baibalsiarnak pawlhi khapthluh sehla mahte thuthennak pawlkhapsehla, Khrih ih khros cu bite ah canin, puithiam pawllawngin thiltha an tuah thei ti ssisehla,an sualphuannak in misual cu tuah that theih a si ti sisehla, ramsungah nunau tirhkoh pawlin khat thluh hai sehla, hmuntin ah nunau pawlhi sal bangin puithiam pawlhmai ah an khukbil ringring hai sehla, mipapawl hin anzumnaktanta in zumnaknei loah cang hai sehla, tlawng le college a phunphun din in mah le rauhnak cio in feh hai sehla, ramsung minung nuntudan pawlcu asiat thluh ding ih ram pumpi in a siatthluh ding. Curuangah protestant zirhnak dik aum lo a si ahcun hi pawlhin ramsung a cim thei mi a si ih tihnung zet a si.

            Casiartu le kawhhran mipinan zate hnenah ralrinnak ka lo pe duh.  Roma zirhnak,pomzua zirhnak, pomnzua sakhua zirhnak le sakhua zirhnak dik lopawllak ihsin fimkhur uh. Tulai  san mi tampi in protestant zirhnakpawlhi an daithlan men ih kan ram thlawsuah a dawnnakhrampi a sizia pawlan theih hngilg thluh.

            Khrih, kan ram le kawhhran, kan mipi le kan tefa pawlruah ruangah thihnaklamzin ih mi hruai tu sakhua nak zirhnakdiklo, pomzua sakhua  zirhnak pawllak ihsin ralring uhsi.Thutak theih lonak, milai suangtuahnak , leiltun sakhuanak men ih kaihruai awknak sual lak ihsin kilhim aw uhsi. Khua hlan ih kan pupa pawlin Roman zirhnakpawlhi an rak thluhih thinnat thlak zetin thihnak lamzin ah a hruai hai a si ti thu an theih tikah buainak a phunphun sung ihsin an tal suak nak a si. Egypt ram ah kirlsal nawn hlah uhsi. Roman zirhnak diklolesakhua zirhnak pumzua zirhnakdiklopawlthawn daiten umtlang men hlah uhsi. Roman pawl hin an sualsir in Khrih ah an hngat awkhlan loan mah pawlthawn lungrualnak cu kan khristian sakhua siatsuahnaka si.

            na Baibalkha siar aw la, na thinlung sung cu thutaki n loluahkhat seh. Kan baibalcu rin um zetin kan siar ih asim vekin kan thlunnak hi fehsualnak ihsin kan kham awk theinak pakhat a si. baibalsiar tu pawlin Thuthiang ih a simmian hmuh vekin an nunpiahcun kawhhran hrangah zianghman tihphan ding a um lo.Thuthlungthar bu 39 sungah thaten siar aw la, Roman zirhnaklesakhua pomzua zirhnakpawlkha ziang an si ti theih tum aw. Rawngbawltu mi tamopi pawlhi mawhsiat in kan umpang ding tika phang. Dokalhnak kan tih ruangah Pope le puithiam hnatuan pawlhi Baibalvekin ziang an si ti thu kan sim lo theu. Mipi thawn lungrialthei nak dingah thutakhi kan zeptheu. Thuthlunghlun sungih kamsang lempawlvek an umpang ding tika phang.

            ka casiar tu pawl, Roman pawlih thurin Baiballenglam ah ziangvek an nei ti tla nan theih ding ka lo duhsak. Ziangti vekin mipi an kaihruai ih theih lonakle sualnaklakah mipi ziangtin an kaihruai ti9 na theih ding ka duh. Cuvekthotho in zokhalin thu an simtikah Baibal thutak vekin thu an sim maw sim lo ti nan theih thiamthei dingah kla lo duhsak. Archbishop Laud khan zuiangtin kawhhran pawk kha a rak siatsuah ih Protestan pawlkha a raksiatsuah titla nan theih atha. Mirang siangpahrang James II khan protestan a siatsuah ruangah ziang ti vekin siatralnakarak tong titla nan theih ka duh. Protsentant pawlkha siatsuah in Roamn sakhua nak kha mi zapi biaknakah an raktuah tumruangah a si. Cule Roman [pawlcu thleng aw dah loan si ih a siat thei lole a sualk thei lo ah an ruah awk nak cu an porh awknak a si.

            Thuanthu tampi nan siar thei loa si khallekhawvelramkipah ziang a rak cang ti talhi thei thei uhlaatha. Italy, Sicily, American, Spain, Portugal, Ireland, Scotland, United State ram pawlhi ziangin a raktuah tha ti na thei maw? Baibalhi mi zapi kut ah thleng in kan siar thei nak dingah hramtoh dsalnak a rak thlennakkha ziang ruangah a si? Rome lamtangin na tong ding a si ahcun na tong hlan ah na tong dingmi voihnoih iin ruat ta aw. Hram tohsalnak ruangah mirang pawlhin mimaltinin Baibalkawl thei nakan neih phah;ramtin ah Baibalkcu thehdarh a si;thimlakih aummi pawlin eng an hmu;puithiam ke hnuaiih akun reropawlkhan Khrih kehramah tonak an nei; khristian thurin pawlkha mimaltin hmaiah zalen zetin theihter an si; mitcaw pawlan mit a vangih saltang pawlan saltannakihsin an suakkha kan hmu. A kumkhua in hram tohsalnak ruangah Pathian thangthat di9ng kan si! Thim lakah meifar in rak van sak zoih ziang tik hmanah an thisen thawn far an rak van mi pawltimit ding kan si lo. Tulai san ah Roman zirhnak thawn a tlukawmi fehsualnakpawllak ihsin kan thiar fihlim awkthei nakdingah hram toh salnal( reformation) kha kan theihngilh loatha.

4.         A pahnihnakah, bulpakih mimalthianhlimnaklenitin nunih sakhua thioanghlimnun kan nunpisinsin ding hi kan tikcu lecan in in phut mi a si.

            Tuahnak telloih ahmin men sakhua mi sinak,pathian thawn fehtlang ti um loih Pathian thu cu sim ve ringring nak, tuahnak telloih Pathianthu cu ngai ve  ringring nak, thutaknunpi nak umloin sakhua(biaknbak) ah pumpekawknak,nunnakah zianghman a lang um loin Pathin th8 theihnak, hivelkpawlhi hram tohdsalnak ihsi thawk in tu-tluk in khristian sakhua nak sungah a raku m dah lo.Tithawlkawrawng le dar sumsel an on ruri hi tuisan tluk in a rak thang dah lo! A takih thutak nunpi nak um loin tulai san tlukin  pawnglang

dan pa-ngai sakhua naka rak tam dah lo. Mipi thinlung ah khristian pawlin an nun pidingih an theih mi thutakhi anep vivoabang. Tui hlan ih mi pakhat in a nunpi ding khristian nuntu, Baibal in a zirhmi pawlkha zianghman ah siar an si nawn loabang. Nitin in na kiangkapmah ziang sakhua nak nei ih nung an si ti na theih thei lomi mi tampi na hmu ding. Phekah, cinima(zuksin), le lamnakhmun feh,sual suangtuahnak thuanthu bu siar, cawlhni ih khualtlawng le hna tuan, mi relsiatnak thlarau thawn pawlsawmnak, tisa diriamter nak hrangih cangvaihnak pawlcu na kiangkapah na hmu ringring ding. Tui hlan ah cuveksualhrialnakthinlung kha tulai san ih khristian pawllakah a hlo thluh ih cupawlna simtikah hmuzim,theihnakmal,atthlak, mi khirh, ngieofro, le rualpawl thei lo, le hawizawng lona si an loti dingih cu pawlcun ziang si a siatsuah tiah an lo sut riangri ding.  Vanram kan kainakding cu Khrih ih tuah ciazomi  kan zumnak in a si an lo ti ding, ih cuvekthu na simtikah zumnak nei lo ah an lo can riangri ding, tlangval le fala no te pawl lakah nun olsam nun, nuamnung cen zawngih nunnak, le fala no tete lakah phurnaklephur hlawptlo najklenuamnung cennak pawlhi santhar kheistian ti aw pawllakah kan hmuh thei mi asi. Hitin kan simrerolai ah kasimsualo a si ti ka fiang. Asinan, khatlamah sakua nak ruangah nupi pasal neih awk lo ding ti cu thuthiang vekin ziang hman sim ding kathei lo. Rawngbawl tu pawl hmnunkhat ih ret khawm nak nunau rual pawl hmunkhat ih ret khawmnak, leitlun ah zianghman mawhphurhnak nei nawn lo khap ih leiltun suahsan nak, hivek pawl hi zumtu pawlumtudan ding Thuthiangin a zirhmi lakah hmuh thei mi kan nei lo. Citi si loin, Khrih dungthluntu si ruangah leitlunah mawhphurhnak hmuahhmuah leh mai umnak veng sung hmasawnnak lam ah zianghman mamwhphurhnak nei lo vekin um dingah Thuthiang in a zirhmi a si lo. Cuti si loin zumtu diktak cun ziang a tuah nak kipah a umnak le a hnatuannak, a khualtlawnnak hmun khalah siseh, a nuntudan hin Khrih nunmawi le Pathianh in milai mawhphurhnak a pek mi pawltuahsuaknak ah Pathian thu thawn a mil aw in nung thiam sawn ding a si. Zaidam ngil nei, duhdawtnak le zawnruahnak ih a khat mi le khui tawk hmun khalah thinlung pacabng zetih mi palkhat cio in a nunpi thei ding mi saklhua nak sawn hi Thuthianghlim in a zirhmi a si sawn. Khui tawk hmunah ziang kan tuah khal a si l;e, kan nunnak, kan tuahnak, kan to9ngkam ,lan umtudan, kan hman awkdan in Khrih a vcawimawi thei tu ding sakhua kan neih thei nak dingfah kan zaten fawrhfial  kan si sawn a si.

             Ka casiar tu pawlhnenih ka zirh duhmi khristian thianghkim nun cu zovek minunghnen khalah Pathian thutak cu thinlung tak; ih a hawltu hmuahmuah hnenah theih olte a si. A olsam tuk sawn ruangah mi zapi in an ngaihthah ih tu hi thangphawhnak ruangsah ruahsannak ka neihmi sawn a si. Cuti a sile thukam pahra pawlhi thaten kan zohsal ataul. Bishop Andrew le Puritan pawlin an rak zirh vekin Pathian thukam famkim cu kan khristian nitin nun kjhawsaknak ih in kaihruai tu dingah kan lak thiam atul. Rawngbawltu hrekkhat in thukampahra pawlhi kan tulnawn lo an ti ih an mai nun khalah an nunpi lovekin an kawhhran minung   pawlkhalan zirh nawn loih thlun khala tulloan ti tikah sualkbultannak asi theu. Tui hlanah a tulbik nakcan a rak umcuang lo a si tin ka ruat.Lal Jesu in tlang parah thu a simmi pawlhi ngai tha hnik! A thu simmi pawlhi kan nunnakding hrangah ziangtlukrawltha saw asi! Ziang tluk  milai thinlung khawng tongkam saw a si! "nan diknak in danthiampawlleFarasi pawlih diknaknan hleih lo a si ahcun ziang tihmanin vanram nan lut loding"(Mth.5:20). Hi bungcang hi a takih kan nnunpi dingmi a si. Farasi pawlcu Khrih ah kan felnakin kan hleih hai ih Thlarau Thianghlim ijh kan nunnak ah thianhlimnak lamin hruai nakin a tak nunrtam. khalah kan hleih nak a si. Khrih ih felnak ruangah kei cu mi felah [pom ka si zoih kei in zianghman tuah ding mile ka zuam ding mi a umnawn lo ti in mai duhthlannak in suallakih a tlang leng tu cu mah le mah bum aw ih thihnak lamzin ah a feh rero tu a si. Cutin kan theih suallo nakdingah Paul ih cakuat pawlhi kan zir thatsala tulding. Baibal siar tu mi tampi pawlin Roma cakuat bung hleikhat tianghi thei nalzetin a dunglam bung 5 pawlhi an ngaihthah pang ding tika phang. Voikhat cu Thomas Scott in Ephesian pawlhnenih Paulcakuat kha a kawhhran misa pawla rak zirh tikah rei llote sungah a zir tu pawl cu an maldeuhdeuh. Cuvek mi tampi kan umding ti kan phang, khristian sakhua nak cu duhzetin kawhhran ah phur zetih hmang aw in khristian pawlih nunpi ding thupawlsimtikah ziangihman phurnaklezir duhnakanei lotu kan tumpang ding  tika phang. ka simmipawlhi aol zet tiah nan ruat men ding. pathian thlawsuahnak sungah hi pawlhin Khrih hmin cawimawinak a suah pi ding tiah ka ruah ruangah kasimnaka si. Hi khrisatrian pawlih nunpiding ithu zirhnak pawl hin mimaltin sakhua nak, insang sakhua nak, vengsung sakhua nak, leitlun ah zumtu vekih hman awk thiamnak, mawhphurhnak ah felle rin umsinak, duh ham lonak, thinssaunak, thlarau mi sinak le mi tampi in an tlaksammmi khristian diktaksinakpawl a suahter ding tiah ruahsannak kanei.

 

            Tulai san minung tampi in kan khristian sakhuanakhi an sawisel theu. Tui hlan ih kan pupa pawlsan lai vekin kkan khristian nakhin kawhhran  huham cahnak a nei nawn lo ih sakhua dang pawlhnakin zianghman danglamnak ciamco anei nawn lo tiah an ti.Cule khristian thutak hi leitlun hngawr dupdo theinak a nei nawn lo tiah an ruat. Cucu ziangruangah a si ti ka lo simding maw? Hihi khristian pawl nuntudan ah tlakniamnak tumpiruangah a si. Enoch le Abrham vekin pathian thawn a nungmi mi tampi kan mamawh. Tui hlan kan pupa san lai hnak cun zumtu ti aw pawltla a hmina thang cun kan tam thluangthli nan khristian nuntudan ahcun kan pupa pawlsan lai ih khristian pawl hnakin kabn tla niam zet. Tisa d8uhnak tanta theinak, Khroih hrangah tikkcu le can hman thiamnak, tisa lennak le nuamnung cennak hrial theinak, leitlun thawn thenhnih awknak, Khrih rawngbawllnak ah catbang loih telnak, thinlung hmunkhat neihnak, insang sakhua nun tlaitluang neihnak.veng sung titi le thu relkkhawmi ah thianhlim nak, thinsaunak, hnuaidawrnak, nun tlaitluang , tuar theinak, khristian unau bawm awknak, hi pawl, tui hlan kan pupa pawlih nitin nunah an rak nunpi mi khristian  sakhaw nun mawi pawl hi tulai khristian ti aw ve pawl hin kan tlasam zet a si. Khui ahs aw cu pawlcu an si? Cu pawlcu tulai san ih zumtu ti aw pawlhrangah Pathian in tul a ti lomaw si? Kan pupa sakhuanak ro cu kan sar nan an nuntudan ro cu kan sar lo a si ding ti kanphang. thlarau Thianghlim in cucu a hmuh tikah a riah a sia ih ; leitlun in in hmuhntikah in nautat. Leitlun in kan sakhua nun a zoh tikah kan khristian nakcu zianghman ah a siar lo. Curuangah zumtu unau pawl nan nunnakin Khrih a sunlawih loasi ahcun a thangsiat sawn a si ti thei ringring aw. Cu pawlhmuahhmuah hrangah leiba na pek thluh a tullaiding. A hnget khoh zet nuntuzia,pathian mi zet nuntuzuia, Khrih bangnak nuntuzia, pathian ah a hngat aw mi nuntuzia pawlhi leitlun ahbKhrih hrangah nehnak anei ter tu a si. Pathian thlawsuahnak in hivektlasam nawn lodingin zuam cio uhsi. Tulai kan san hin, ziang in phut ti thangharh in theih tum cio uhsi. Nitin nuntudan a takih mimalnunah a sang zet mi khristian nuntuzia nei .thei dingah zuamsinsin uhsi. A liamzomi ih kan ton mi khristian nun famkim lo pawl hin hmailam hrangah khrih hrangah in nungter thlang seh. Hmailam a ra lai dingmi can ah Pathian thawn fehtlangin nitin kan nuntudan ah thiangfai le sual thei lo tlukin nun zuam in,leitlun mi pawlhi kan pianthar ter thluh lohmanah kan par ah zianghman sawiselnak an theih lonakdingin daiten umter tum uhsi. Khrihbka duhdawt ti si in kan nuntudan ahin Khrih cu thangsiat rero hlah uhsi.

5.         A pahnanakleaneta bikah kan tikcu le can in 9n phutmi kan tlarau hangah thiltha kan tuah thei nak dingah kan lamzin hlunte hi thinsau letaima zetin catbamng loin thlun ringring uhsi.

            Ramsung ahhin, tuihlan rei lo te sungahb Pathian thangthatnak le senpi vangtlang sakhua nakih a tak nunramumloin a tlakniam zia zovek miaa te khalin kan theih thluhciolekan hmuh ciokazum. Pumkhawmnakaphunphun cu akarhzai sinsin. Pumkhawm awknakhmun hi tu lai san ahcun thlacamnak, thu simnak,Bawipa zanriah kilkhawmnak ah an hmang ih thangthatnak cu mi tamopiin annngaihthah men theu. Biak in ah mi pi bur khawm awknak cu a tamsinsin ko nan,mimalcio in an thinlung sung suakin pathian an thangthatnak cu a mal sinsin ding ti ka phang. Cuticun kan khristian sakhua nakcu senpi vangtlang sakhua nak , leitlun pawlkawm awknakhmanrua pakhta vek ah ancan ter. Pathian thutak in ziang a simtihnakin leiltun mi pawlthathnemnak,rualremnak, le pawlkawm awknak cu a thupi bikah an can ter.

             Tu ah hihi ka mamawh tuk lo. Zophman in in mawhthluk fawn hlah hai seh. Tuihlan ah a dungthluntu pakhat pain a rak simbangin, kan kaingkapih a ummi kan lemsuak thei nak ding cu a thuipi zet a si (I Kor.9:22). Moody le  Sankey ih rawngbawlnakpawlcu ka fak zet. Zianghman tuahnak nei lo hnak cun ziangvak te khal sisehla thiltha hrangah hman an talknak cu fak ding kan si. Khrih cu phuansuah a si ahcun ka lung a awi(Phi.1:8). Kamsang le miding pawlin hivek hi hmuh an rak cak zet theu nan an rakhmu lo   . Whitefielf le Wesley pawl damlai ah Archbishop l;e Bishop pawlhin rawngbawltu thlah suaknakdingah an rak bawm lawng si loin anmah rori an feh suak leh ding a si tiah rak sim sehla an zumtheilomen ding. Elisa san laiih Samaritan pawlvekin an rak zumtheilomen ding. II Siang.7:2).

            Cutin, senpi vangtlang sakhuan nakapunvivolai ah mi pakhat cioin mimalsakhua nun an neih le neih lo thaten kan zoh a tul. Ziangah tile, senpi lakah sakhua cangvaihank ah ziangtlukin telin phur ve hman sehla mimalnun ah sakhua nakdiktak, Khrih thawn peh zawm awknaktaktakneih lahcun mah lemah bumawknak sang bik pakhat a si. Mipi cawk phur thei zet thu simnak, mibur tampi umnakhmun, rei zetzet thawmvang ringzet ih thu simnak, phurnaklehlawptlonaksuah ter dingih bulpit par ihsin aukgua nak-hi pawl hin  a hrisellomi khristian sakhua naka suah ter ih voitampi mithlarau hlohralnakah a thlenter theu ding tika phang. Riahsiat thlak zetin, senpi vangtlang sakhua nak i h cangvaihnak pawlhin reilo te daih phurnak asuah ter ih an mai sunglamih aummi thutakhnakin tamsawn anausauk pi vekin an langter theu. Cule, reilo te ah an phurnaka reh veten an zumnakkhalhmuh ding a um nawn theu. Cutikah, an tumtahmi sangbikcu an phur lai fang ih an dinhmun vekkha thlengnthei saldingah a si. Cuticun an thinlung phurnaklamah a hruai thei tu lawng an thinlung in aduh ih Pathian thutak danglamdeuh ih simnak pawl cu an ngai tha paih nawn lotheu. Cuticun, an phurnakcu a cuai vivotikah an sakhua nak khal acuai vivo. An nunah a lang mi khalhm.uh ding a maldeuhdeuh. Cuticun, a tawpnakahcun an zumnakcu a tawpthla lelel ih an umnak hlun te leitlun ah an kir sal asi ding tikaphang. Cun, a hrek cu kawhhran sungih an telhman ah an phurnakdiriamter ding anngaihtuah nakah an duh zawng loih thilacang mi le Pathian thu zirhnakpawlhmuahhmuah cu an hmu thiamloih thutakkalh zawngih a cangvai tu riangri ah an cang theu a si ti kaphang. Cupawlcu a takih mimal sakhua nak, mimal Pathian thawn pawl kawmnak umloih senpi vangtlang sakhuanak fang nei tu pawlih rah suak mi a si theu. Cuvekhmun ahcun pathian thutak dikzetih nunsimnakthu au pi salding cu a har zet theu. Cule,cuvekminung cun Eliah kha Pathian hmai ah a rakhruai tu cu thlipi,meisa, linghnin pawla si loih, "a dim zet mi au aw sawn a si" kha a hmuh suak ruangroding (I Saing.19:12).

             Cuti a silai ah, hivek thu thawn peh aw in malte sim duhmika nei. Senpi vangtlang sakhua nakcu zianghman ah siar loin kan daitlan men ding ka tinaka si lo, mimalsakhuanak, Pathian thawn mimalnunah pawlkawm awknak  kan thansohter le kan fawrhfialawk a tul katinak sawn a si-mimalsakhua sakhua nak kati tikkah Pathian le amah zumtu kkarlakah catbang loin Thlarau Thianghlim hnatuannak ih peh zawm awknak ka simduhsan sawn a si. Thingkung maw, hrampi kung pawlih hram pawl cu lenglam ah a suak lo. Leilung suing na laih suakih thinghram le hrampoihrampawlcu na zih a si ahcun bal hnianghni tete na hmu ding, a rah , apar, le a hnahring leakung mawi mawi thawn na tah thim asi ahcun zianghman mawinaka newi lo. Asinan,cui duh umlo zet a hramcu na mit ih na hmuh thei mi a par, a hnah, a kung le a rah duh um zet pawl a suahter tu sawna si. VCui a hramumlo cun thingkung lehrampi kung cu hmakhat te ah thi lohli ding a si. Cuvek thotho in mimalsakhua nak cu senpi vangtlang sakhuanak ih a ram a si. Mimalsakhua nak tello cun mipi khawmnakah mawi zetzet ih kan langnak,bulpit hmai ah kamn cangvaihnak, ring zetzet ih kan hla saknak, phurnak mitthli kan suahter mi, mipi cawimawi nak kan hlawhmi, thu sim ring dupdole thawi awknakih ksan thilpek pawlhmuahhmuah khalhramnei lothingkung vek asi. Mimal sakhua nak um lo cun mo puai nikhua ah mopuan kan nei ve lodingih Pathian hmaiah to-tlak kan silo. Cun lka ca siar tu nan zate hnenah mimalsakhua

 

 

2mimal pakhat chio in Pathian thawn pawl kawm awknak kan neih cio a tul a si ti ka theihter duh.

 

a)                     Mimal pakhat cio in mahte thlacam nun neiin, kan thlarau in thlacam nakin Pathian hnenah hlan in, Pathian Thlarau thawn pawl kawm awknak nei cio uhsi. Thlacam thi le thlacam nung a um; ka lawng ih a suakmi, kan nunnak ah zianghman danglam nak um lo ih thlacamnak; le kan sung muril in Pathian thawn kan pawl awknak ruangah mitthli thawn kan hlan awknak ih thlacamnak a um. Nang na thlacamnak teh ziangvek saw a si? Rawngbawl tu tha tha an tluksiat ih an mualpho tikah mipi an mang abang theu a sinan,  mipi theih ah an tluksiat hlan ah reipi Pathian hmaiah khukbil in Thlarau thawn pawl kawm awknak an rak nei nawn lo hi a si theu. Zangfa hnak tohkham cu an theihnghilh.

 

b)         Thinlung takin mahte kan Bible hi siar taima uhsi. Thuthiang ngaihthah nak cu thilziangkim tuahsual nak ih hram a rak si theu. Thuthiang in kan thinlung in luahkhat lo tikah satan hmai ah hmanrua nei lo vek kan si theu. Tuihlan hnak in tulai san ahhin mimal Bible siar nak hi an daithlan deuh deuh in a lang. A pawnlang men ih Bible siarnak, fimkhur lo le daithlang zet ih Bible siarnak, zee zet in thuanthu siar vek fangih Bible siarnak, hivk in Bibel thuthianghlim an ngaihthah ruangah mi hrekkhat cu liberal zirhnak ah, a hrekkhat cu Roman zirhnak ah, a hrek khat cu pomzua airhnak ah, a hrekkhat cu zirhnak pommi bulba nei lo ah, cun a hrekkhat lala cu fehbi zet in mai pawmdan lo hmuahhmuah cu tiah buk aw ton thupom dan thiam lo nakah, cun a hrek khat cu ziang ka fehpi le ziang ka zum ti hman thei lo in ziangvek zirh nak pohpoh khal ah lu zing seksek in mi tampi an um! 'Nan palhnak cu thuthiang nan theih lo ruangah a si' (Mth.22:29). Pulpit ih Bible siar mi kan theih mi hin innlam ah kan mahte Bible kan siarmi hleih tar ding kan si hrim hrim lo.

 

c)         Mahte bulpak in mimal nunah Khrih thawi pehtlaih awknak le pawl kawm awknak hi kan nitin nuntudan ah telh uhsi. Pathian kut vawrhlam kap ih a umimi kan uithiam sang, kan thuthentu, kan aiawhtu, le in rundam tu Jesu Khrih hnen ah, David in Pathian hnen ah a thinlung a bur theuvekin, kan thinlung muril ah kan thuthup hmuahmuah khal bur suak ringring ding kan si. Mi hnen ah si loin, Pathian hnen ah kan sual hi catbang loin kan phuansuah ringring ih ngaidamnak kan dil ringring a tul. Kan sual phuan nak hmun cu leitlun puithiam pawl tohkham hmai ah a si lo, Pathian zangfahnak tohkham hmai ah a si sawn. Minungtampi in mipi lakah an thlarau rawl an hawl theu ih, ziang tik hman ah pumpuar nak tak tak nei dah loin an thlarau rawl cawmtu an Tuu khal hmai ah to in an thlarau rawl khawl ti an nei dah lo. Cuvek minung pawl hin thlarau lam pumpuar ti um loin, rawl an rukih sakhua dinhmun niam zet ah nungin, Pharoah sungkua bangin thatlam pan ti ujm loin an sual deuh deuh khal len zianghman ka mang a bang lo ding. Thlarau lam ih than sohnak cu mahte mimal nunih Pathian thawn pawl kawm awknak ah a thum awk bik ih kan mahte thlacamnak, Bible siarnak le Pathian thu ruatnak can hmannak le Khrih thawn bulpak pawlkawm awknak kan neih lo a si ahcun kan thang so thei lo ding. Mahte Pathian thawn pawlkawm a awknak neih ding cu a harsa ding ih dal tu tampi um hman seh la, a har kan tuar hmaisak ih Pathian hnenah Thlarau pawl nak kan dil lawnga Pathian Thlarau pawl nak le thutak zirh nak pawl cu kan co ve ding. Aa kan Lalpai thu simmi hi mi tampi cun an ngaihthah men a si lo maw : 'Na pindan sungah lut aw la, na sangka cu khar aw' (Mth. 6:6).

            Kan pupa pawl in kan nih vekin sakhua nak canvo thatha an rak nei lo. Whitefield le Wesley pawl in thu an rak sim laiah tui kan neih mi thil an neih lo mi a rak u. An rawngbawlnak cu lar zet le fak um ciamco a rak si loih, mi cawimawi nak hnakin hremnak le hmuhsuamnak an rak tong sawn riangri. Asinan, an hmanmi hriamhrei cu a tha zet mi an rak hmang. Tulai san ih conference, khawmpi, crusade, campaign, le rawngbawlnak hmanrua thattha kan rak neih mi hnakin hmanruan thatha an rak nei lo nan tui kan nih ih thawm le vang thawn kan cangvaihnak hnakin thawmvang loten mi tampi hnenah an sakhua nak thutak cu an rak theih ter sawn a si. Tu lai san ih hni puan a phunphun a hruh mi pawl le hmanrua a phunphun hmangtu pawl hnak in hnipuan rawng khat te lo bawhtah hnipuan thawn piangthar nuntudan mawi le a tak ih thutak nunpi tu pawl hal hmuh ding an tam sawn a si tiah ka zum. Hi pawl hi ziangruangah a si. Ziangruangah tile, an nih pawl khan a tak ih mimal sakhua nak, Pathian thawi mimal cio pawl kawm awknak pawl an rak neihhnak ruangah a si ding tiah ka zum. An mai mimal nunah Pathian thawn an pawl kawm aw ih an nun in Pathian a cawimawi ruangah an nih khal Pathian in a cawimawi hai a si. Aw Khrih  an thlun vek hin kan thlun ve lo ding maw? An tuah vekin  tuah in an feknak lamzin ah feh ve cio uhsi.

 

                        A takin kan nunpi ding thu malten ka run sim dingih ka thu ka tawp ter hrih ding.

 

1.         A hmaisa ah na thlarau nunnak thawn peh aw jin, na tikcu le can hin ziang a lo phut ti na thei aw maw? I ngai aw ila, ka lo sim ding. Thlarau hrangah tihnung tikcu le caan ah na nung asi. Tui hlan ah, tui san tluk in vanram lamzin ah thangkam mi a rak tam lo a si thei men : hlan ah cun, cui thang pawl cu tulai vek in theih har zet le thiam zet ih kam mi an rak si lo ding. Ziang pawl an si ti ruat hnik aw. Na fehnak lamzin kha thaten zoh aw. Kumkhua lungsiatnak hmun ah na thlen lo nak ding ah le na thlarau cu siatnak ah na thlen lo nak dingah ralring aw. Thlaraunun lem, suangtuahnak luangliam ih leitlun sakhua nak pawl lak ihsin fimkhur aw Pomzua, le mi ngilnei sakhua fehsual pawl nuntudan lak ihsin fimkhur aw. Thuthen hnih aw thei lo pawl, dinhmun bulba nei lo tu pawl, le sakhua nak cu leitlun pawl kawm awknak ih hmangtu pawl nuntudan lak ihsin ralring aw. Lehhnu ah thiltha tuah dingah na thlarau cu daithlang zet in na um a si ahcun na thlarau cu a nung lo mi thawn a bang aw a si. Thangharh aw thlang aw la, na dinhmun tihnungza thei aw thlang aw. Tho aw la, kawh na si nak le hril na sinak cu ciang thlang aw. Pathian lalram cu a hai a si. Khrih na rundamtu, misual pawl rualpi cun a hnen ah na rat ding hngak a um a si. Tui sun ah puhmawhnak na neih mi pawl cu tanta aw la, Khrih in a lo kawhnak cu thei in saang thlang aw. Rualpi na neih lo khal a si le, zohman hngak aw hlah. Tui can hi na thlarau hrangah tihnung ngaingai a si. Lamzin bite ah mimal te lawng khualtlawng an um a si ahcun mimal te lakah na tel ve thei nak dingah Pathian hnen a bawmnak dil in Khrih hnen ah ra mei aw.

 

2.         A pahnihnak ah, midang thlarau thawn peh aw in, khristian pawl zate hnenah tikcu le can hin ziang a phut a si ti na thei maw? I ngai aw la, ka lo sim ding. Thiltha tuahnak dingah can tha le canvo tha nei in na nung lai. Tu tluk in duh um zet sangka cu on in a rak um dah lo, ih  tu tlukin lo ah thlai pawl cu lak ding an um dah lo. Cui sangka on aw cia sung ihsin lut in thlaithar pawl la dingah na feh ding maw ruat hnik aw. Na thih hlan ah thiltha ziangtal tuah thei tum aw. Hman tlak mi si tum aw. Na suah lai hnak in, Pathian bawmnakin, na umnak leilung cu na thih tikah tha sawn in tanta tum aw. Na rualpi, na minungpi, na sungkhat pawl thlarau kha ruat hnik aw : Pathian in mi cak lo zet pawl hmangin mi dang thlarau rundamnak a pek theu a si ti kha theih hngilh aw hlah. Tikci le caan cu a rei lo ding; leitlun hi siathlam a pan cuahco ih na tikcu le caan hmandan thiam aw, vanramkai ding minung pawl ih ruahnak neih mi a si lo. Pitlin ding cu ziang hman thupek thei min na nei lo a si ti cu zianghman rinhlelh ding a um lo. Thiltha na tuah tumnak hin midang hrangah thiltha a suah ter tengteng ding ti a ciang lo nan, nangmai hrangah thiltha a hring ding ti cu a ciang a si. Hnatuannak cu taksa le thlarau hrangah damnak thuruk a si, 'Mi va bawm tu cu a mah bawm a si ve ding' (Thuf. 11:25). Ka lalpa i thu simmi hi a simsan tak tak vekin theih a si lo theu; peknak cu ngah nak hnakin thlawsuahnak a si sawn (Dung 20:35).

 

3.         A pathumna kah, na kawhhran thawn pehpar in tikcu in ziang a lo phut a si ti na thei maw? I ngai aw la, ka lo sim ding. Rinhlelhding um loin, tu laisan hi kawhhran hrangah thlaphan um le saweisel nak tikcu le caan a si. Kawhhran sungih um pawl in kawhhran hi tisuar lak ah an thlenter. A dinhmun hi sakhua bulba nei lo pawl, Roman zirhnak pawl le leitlun sakhua nak nei tu pawl in an der ter. A thihri hi a sungih ummi zirhtu dik lole tihhrut pawl in an ti cau. Asinan, na kawhhran in a dungthlun tu pawl ih zirhnak, hramtosal tu (reformer) pawl in zirhnak, Bible a sinak vek ih thlun in zirhnak pawl a zirh ih a thlun a si ahcun tlansan aw hlah la zam san aw hlah. Thurin pawl an hlawnhloh in khristian thantar pawl an bawhthlak a si ahcun nang le kei kan cangcaan a cu ding. Asinan, tu hrih ahcun kan lawng hlun te ah hnget zet in thlun hrih uhsi.

 

                        Tihhrut pa bangin ziangah kan kawhhran cu kan zam tak ding? Harsatnak ruangah thutak a him nawn lo ruangah maw si? Kan mah teh kan tha cuang maw si? Khui tawk ah saw kan feh ding? Zo hnen ah saw kan tlan ding? Khuitawk hmun ah thlacamnak tha sawn kan hmu thei ding? Khui tawk hmun ah thiltha lo lakah thiltha tuah tamnak kan ding? Kan mang a bang men ding; hi leitlun ih mithmuh theih kawhhran ah a tha deuh ih tuahnak hmun a um cuang lo. Khui tawk hmun hmanah khawdur um loin van fai relrel nak hmun a um thei lo. Thiltha lakah thiltha lo in a cawhpawlh ringring a si; sangvut cu hrampi pawl um lo in a thang dah lo. Asinan, kan lung in ti awi tu ding a um; tu lai san ah evangilical thu simnak hi tu hlan hnakin ramsung le ramleng ah a thang sinsin a si. Tui hlan ih thutak rak dinpi tu, Pathian mi rinum pawl in an mahte khal in dikalhnak lakah an rak phuangsuak ih tui kan san ahcun cuhnakin thudik dinpi tu kan tam sinsin in a lang. Asinan, kawhhran remsalnak hnatuan pawl cu dokalhnak kar lakah a cong vai rero a si. Napoleon in Merego raldo lai ah a sim bang in' Nehnak cu hmailam ah a um a si'. Kawhhran sung member pawl in phunzai loten le raltha zet in, midang zoh loten an um ih, tlu se lo ten an mah le an kawhhran cio ah tanla in thiltha lo cu an do cio ahcun kawhhran cu a tlu se lo dingih kan te sin fa pawl hrang tiang ah thlawsua hnak a si ding. Curuangah kan ke thaten remhnget in ding hnget uhsi. Lawng sung ihsin didai malteteten a zun ruangah zamhlah uhsi, cu hnakin a zunnak cu phit in lawngpi cu a feh kal te ih feh ter tum sawn uhsi. Kan ral co cu do sinsin in, hna cu tuan sinsin in, thla cu cam sinsin, kawhhran ah hnghet sinsin uhsi. Hi ti vek in kawhhran sungah a hmang aw ih a nung tu cu ziang tik cu le caan ah a nung ti a thei aw tu a si.