17 TIHAAL A RIAM

                        "Puai tuahnak ni netabik le ni sunglawibik ni ah Jesu cu a dingih ringzet in thu a

                        sim: 'Zokhal ti a haal mi chu ka hnen ah ra aw seh la ra in seh'. Cathianghlim in

                        'zokhal kei mah i zumtu cu a thinlung sung ihsin nunnak petu tiva a put ding' tiah

                        a ti vek in a si ding, tiah  a ti" (John. 7:37,38).

                        Thuhmahruai ih ka hmanmi Lal Jesu'i tongkam hi sui cafang thawn ngan tlak a si. Van par ih arsi pawl khi an eng in an mawi thluh nan pakhat le pakhat an mawinak an bang aw lo cio in nauhak pa cun a hmu ding. Thuthiang hmuahhmuah cu Pathian thawkkhum ih pekmi a si; asinan, mi hrekkhat cun cang hrekkhat cu an mai hrangah man nei cuang le a thupi cuang vek in an thei ding. Cuvek lak ah hi cang hi pakhat a si ve.

                        Himi bungcang ih mawinak le thatnak thei fiang ding cun himi bungcang hi ziangvek tikcu le caan, ziangvek hmun le ram, siangvek boruak lak ah ziang ruangah le ziang tumtahnak in rak simmi a si ti kan theih maisak a tul.

                        A hmun cu Jerusalem , Jews pawl sakhua nak khawpi, puithiam le daanthiam pawl, Farasi le Saducee pawl umnak hmunpi a si. A boruak cu Jews pawl in dan vek ih an rak tuah theu mi le biak inn ah an rak feh theu tikcu puanthlam puai an rak tuah rero laifang ah a si. A tikcu cu puaituahnak ih netabik, an sakhua dan vek in Siloam ihsin an lakmi tidai thawn maicam cu an kholhfai thluh hnu ah a ra pungkhawm aw japwl hrangah zianghmun tuah ding a um nawn lo an ti laifang, puai cemnet zawngah a si.

                        Cuvek lai caan ah kan Lal Jesu cu mipi hmai ah dingin an hnen ah thu a sim. An thinlung cu a hmu thluh hai ding tcu zianghman rinhlelh nak ka nei lo. Jews sakhua nak ih zirhtu mitcaw pawl hnen ihsin zianghman ngah mi an nei loih an sia-tha-theihnak ah lungkim lo zet in lo diriam lo zet in mipi pawl an tlung sal kha a hmu hai. An tlun ah zangfahnak tumpi a nei ih hitin a au suak, 'zokhal a ti a haal tu cu  ka hnen ah ra seh la ra in seh'. Tikcu le caan sunglai zet lai fang ah kan Lal Jesu in a simmi a si ti cu zianghman rinhlelh ding a um lo.Hi lawng hi a thu simmi a si ding ti cu ka zum lo. Asinan, hihi a hmaisa bik ah a sim suak mi a si ding ti cu ka zum: 'Zokhal a ti a haal ahcun ka hnen ah ra seh'. Zokhal a nungmi le a diriam ter thei tu tinung a duh a si ahcun ka hnen ah ra seh.

                        Ka casiar tu pawl hnen ah lo theihter sal ding ka duh mi cu zovek kamsang le dungthlun tu khal in hivek tongkam hmang in thu an sim dah lo, ti a si. Moses in Hobab hnen ah 'ka hnenah ra aw' a ti( Mipum.10:29). Isaiah in 'Ra uh, ti a haal mi hmuahhmuah ra uh, hinah tidai a um' a ti (Isai. 51:1). Tihnim tu John in ' Tuu fano khi zohhnik uh' a ti (John1:29). Paul in ' Lal Jesu Khrih zum uh' a ti (Dung. 16:31).Asinan Jesu Khrih siar lo zohman in ' ka hnen ah ra uh' an ti dah lo . Hihi thil thupi zet a si. 'Ka hnen ah ra uh' a ti lai fang ah Jesu in a mah le a mah cu Sankhuk Pathian Fapa, Kamcia mi Missiah, le leitlun Rundamtu a si zia a thei ringring.

                        Kan Lal Jesu ih simmi lak ihsin kan ngaihtuah tlang dingah ka duh mi thu pathum a um. 1. Thil mamawhmi pakhatkhat a um thei: 'Mi pakhatkhat a ti a haal a si ahcun'. 2. A tirem nak dingah simcia mi a um: ' Ka hnen ah ra aw seh la in seh'. 3. Thukam cia mi kan hmuh thei mia um: 'Thuthiang in a rak simcia vek in a rhinlung sung ihsin nunnak cirhti a luang suak ding'.

                        Hi thu pathum hi casiartu pakhat cio nun ah pehtlaih awknak a um ih malte sim ding mi ka nei. Pakhat hnu pakhat ka run rarlang tum ding.

1)         'Ahcun' timi thu

                        A hmaisa bik ah 'Ahcun ' ti mi ngaihtuah tlang ding kan nei.Kan Lal Jesu in mi zokhal a ti a haal 'ahcun' a ti.

                        Milai tuar theimi lakah tihaal hi tuar harsa pakhat a si. Nelrawn ramcaar lakah khual a tlawng dah na theihmi an um a si ahcun sut hai hnik aw. Ralram tidai um lonak ih hriamhma pu na theihmi an um dah a si ahcun sut hnik aw. Milian pa le Lazarus thuantu ih milian pai tihaalnak kha vun ruat sal hnik aw: Lazarus kha run thlah hnik aw la a kut sung kha ti ah hnim in ka dangro hi irun fawrh hnik seh a ti; ziangah tile keimah cu meipi sungah hrem ka tuar a si hi, a ti.(Luke 16:24). ti haal tuar tluk ih rapthlak a um lo ding.

                        Tisa hrangih tihaal nak cu cutluk ih a harsa ih tuar hreh um a si ahcun thlarau hrangih tihaal nak cu ziangtluk in a har sinsin ding . Taksa ih tuar nak ah thim lak ah sankhuk hremnak a um hrih lo. Hi leitlun in milai tuar mi thawn kan tahthim a si ahcun sankhuk hmun cu ruahban a si lo ding. Kan thlarau ih mankun zia le sankhuk hemhmun ih a tih nunzia pawl thei cingin, ngaidamhrih lomi sualnak ka nei a si ti thei aw cingin khui tawk ah tidamtu a um ti khal ngaihven dah lo; kan sia-tha-theihnak cu a cawr ih thil ti theinak a nei nawn lo a si ti thei cingin tidamnak dingah zianghman ngaihtuah cuanglo; nitin in thihnak lam kan pan rero ih kan thi rero a si ti thei cingin Pathian tong dingah zianghman timtuahnak nei cuang lo; mai tlamtlin lo nak le sual nak pawl cu thei aw cingin nitin sual thimnak sungahnung thotho; hi pawl hi thlarau nathrik in milai a siatsuah nak lang ter tu an  si-ruh peh pawl ti siat thluh tu thlarau nathrik in milai thlarau cu a ei siat thluh a si. Curuangah a mai dinhmun ihsin luatnak dingah zianghman hma a la tthei lo a si. Hihi kan Lal Jesu in thlarau tihaal a timi kha a si. HIhi milai thlara in tidamnak, Pathian thawn rualremnak le sual ngaidamnak pawl a haal nak a si. Hi thlarau tihaalnak a thei aw tu cu a thangharhmi thlarau ih sawltalnak, talbuainak, khui tawk ah ka feh ding ti thei lo in ramro ramcar ah a sawltal rero tu le cawlhhahdamnak ngai ah a rum a rak tui thlarau dinhmun a si.

                        Piter in penticost ni ah thu a sim lai ahkhan Jews pawl dinhmun kha hivek a rak si. Hitin ngan a si, 'An thinlung a khawizet ih, u le nau pawl ziangsaw kan tuah ding' ti ah an ti aw (Dung.2:37).

                        Philipian thawng uktu pa khan, Paul le Silus thawng nn an m lai ah ling a hnin ih thawngtla pawl kut khihnak pawl a phawih aw thluh a hmuh tikah a thinlun a thangharh in a sunglam nun in a haal mi a theih awk tikah Paule silus hnen ah ra in 'Ka bawipa le pawl rundamnak nah dingah ziangsaw ka tua ding' tiah bawk khup in a va sut hai. (Dung.16:30).

                        Pathian ih rawngbawltu minung tampi pawl eng in an nun nak ah a sun tikah hivek haalnak an rak neih mi a si. Agustine khan Manichean pawl lak ah a cawlhhahdamnak a rak hawl ih a rak hmu lo.   

                        Luther khan Erfurt Monastery ah thutak a rak hawl dah: John Bunyan kha Esltow ih a umnak ah khan rinhlelhnak thawn thin-ham-kailo in a ruk um dah lo: George Whitefield khan a fiangfai mi zirhnak duh ruangah vansanglam in a rak um dah; hi pawl hmuahhmuah hinthutak an rak hawl nak ruangah hmuh le toni an rak nei cio. Hi pawl hi an zaten Khrih in 'Haalnak a ti an rak theithiam thluh ding tiah ka zu.

                        Augustine, Luther, le Bunjan pawl hin an sunglam nunih a haalmi an rak theih vekin kan nih khal in kan nunnak sungmiril in a haalmi hi kan theih ve a tul a si ka ti tikah a luar tuk lo ding. Siatlam a pan rero mi leilungpi par ah Kan nun vekin, kan tuah dingmi kan tuah ih kan sim dingmi kan sim a si ahcun thlanmual lenglam ah leilung dang a um ih thuthennak hmai ah kan ding thluh leh ding a si ti khal kan ciang do ding. Kan ruah ding vek in kan ruat ih hma kansawn thei nak ding hrangah kan hman awk a si ahcun, a farahmi, a caklo mi, dinhmun a hnget lo mi, le a famkim lomi sersiammi kan si ih Pathian ton dingah kantlak lo a si ti kan thei awk a tul; tui kan nunnak can tawite hin kan kumkhuan nunnak hrangah thu a then ding ruanah Pathian thawn dai ten kan nuntlangthei nak dingah kan nunnak in ziang a haal ti kan theih awk hrim a tul. Hi haalnakhi tlu se mi milai, Pathian tong dingmi pawl cun an neih hrimhrim ding mi milai sungmuril ih haalnak a si. asinan, sia-tha-theihnak a thangharh hrih lo mi pawl cu tangka, thu neihnak, nuamnung cennak, sinak, upatnak, cawmiawinak -hi pawl hi an thinlung in a haal teatea mi a si. Ann thinlung cu a siat thei mi lukhum duhnak lawng in a khat. Cuvek lakah milai malte lawng in a siat thei lo mi hrangah haalnak a thei tu an um. Thuthianghlim in tisa mi pawl cu 'Thi', 'Itthat,' 'Mitcaw', 'Hnaset' a timi pawl hi zianghman mangbang ding a um lo. Vawihnih hrinnak in sersiam thar mi an si a tul a timi cu zianghman ruahhar ding a um lo. Taksa in zianghman theihnak a neih nawn lo tikah a thi ti kan theih nak awlsam bik a si. Cuvek thotho in a tlarau in ziang a haal ti a thei lo tu cu a thlarau hrisel lonak/ thihnak a lang ter tu tum bik a si. Cuvek minung pawl hnen ah kan Lalpa in 'Mi farah, lawngfangkheh in um, mitcaw, le undsedawng nan si' a timi hi a dik ih cu pawl cu vansia ngaingai an si (Thup.3:17).

 

                        Asile, himi casiartu lakah zosaw mai sual ruangih phurrit phur in a thei aw ih, a sungmuril ihsin, Pathian thawi daihnak cu a mamawh tu a um? Kan thlacamnak bu sungih kan sim theu vekin, 'Misual ka si ih tuu hlo bang in a vak hlo mi ka si, kei mah ah damnak hrimhrim  a um loih mi vanduai ka si' ti thei tu zo an um? Kan khawm nak ah a tel tu lak ihsin zo in saw' ka sual ka theihmi pawl hin ka thin in ti riahsia in, phurit ka phurh thei rual loin i delh' iah a mai sinak vek ciah ih a sim thei tu um? Cuvek lak ah mi pakhat na si ahcun Pathian hnenah lungawi thu sim ding na si. Mai sualnak le palhnak, thlarau ah mi farah sinak pawl le Pathian kan tulnak pawl theih awk nak hi Thlarau in biak inn a saknak ah a hman hmaisa bik mi lungto hmanrua pawl an si. Saulnak mi a theihter. Milai cun a mai rundamnak hrangah zianghman tuah thei mi a neih lo zia mi a theih ter. Leilung sersiam a si tikah eng kha a hmasa ah rak umter a si (Seem 1:3). Kan mah le kan mah kan theih awknak le kan hmuh awk thei nak eng cu milai sersiam tharnak ah Thlarau in a hmaisa bikah a tuah mi a si. Thlarau haalnak a thei aw tu cu Pathian hnen ah lungawi thu sim tu ding a si. Pathian lalram cu na kiang te ah a um zo. Thinnuam zet in kan theih awk tikah a silo ih, kan mah le kan mah dinhmun tha lo zet in kan theih awk lai fang ah a si sawn vanram lamzin ah kan ka kan pen tan. Zosaw lawngfangkeh ih um na si tiah a lo sim? Na sunglam ih nangmah le nangmah hmuh awk theinak eng hi khui tawk in saw a ruang lang? Zosaw, nangmah le, nangmah lo zoh aw ter ih na sinak vek ciah lo hmu ter tu kha zo saw a si? Hihi na theih dingmi a si, tisa le thisen in khavek a lo hmu ter dah lo ding, asinan, kan Pa van ih a ummi in a lo hmuh tre mi a si sawn. University le college pawl in degre a phunphun le certificate a phunphun pe in fimthiamnak a phun phun mi an zirh thei nan zohman in milai mai sualnak hmuh kawk theinak mi an zirh thei lo. Thlarau lam ih kan tulmi le thlarau lam ih kan haalnak pawl theihnak cu khristian sakhua nak ah a thawknak (ABC) a si.

                        Job cabu sungah Elihu in hitin a sim, 'Ka sual a si, thildik lo ka tuah ih cucun zianghman hlawknak i pe lo, a ti tu cu Pathian in mi hmuahhmuah u a zoh ringringih thihnak ihsin a thlarau cu rundam in mi hmuahhmuah cu a zoh ringringih thihnak isin a thlarau cu rundam in a nunnak ah eng cu a hmu ding a si (Joh.33:27,28). Zokhal a thlarau haalnak a thie aw tu cu a ning zah hlah seh. Ruahsannak thawn tungding aw sawn seh. Pathian in a hnatuan a thawh zomi cu a tuah sunzawm vivio dingih nunnak tha zet a neih thei nak dingah thlacam seh.

 

2.                     Tidamnak simcia mi

                        'Ahcun' timi thu kan si thluh hnu ah tidamnak lam ah kan feh vivo ding. Lal Jesu in hitin a sim 'Zokhal a ti a haal a si ahcun ka hnen ah ra aw seh la ra in seh'.

                        Hinahhin ngainat ding tong khuankhan a um lo. Nauhak te hman in an theihthei ding tongkam tluang a si. Asinan thlarau lak ah san thuk pi a nei. Koh-i-noor lungman khung vek  asi, na kut zung kar lar teah na ret thei ih a man cu mit zohhnak in tampi a man sawn. Greece le Roman mifim pawl in an san thei lomi thubuai pawl hrangah saanak tha tuk a pek: 'Ziangtik milai cu Pathian thawn rualrem an nei thei ding? 'Hihi, kan lapai a simmi a dang pawl thawn na thinlung sungah ret aw: ' Keimah cu nunnak sang ka si, ka hnen ih a ra tu cu a ril a rawng nawn lo ding; cun keimah i zumtu cu a ti a haal nawn lo ding'. Kei mah cu sangka ka si: keimai sungih a lut tu cu rundam a si ding'. 'Kei mah cu lamzin, thuthak, le nunnak ka si: Pai hnen ah keimah loin zohman an feh thei lo. 'Phurrit a phur mi le hna a tuan bang tu pawl ka hnen ah ra uh la cawlhhahdamnak ka lo pe ding'. Himi buncang paruk tlunah tui ka sim rero mi hi bet aw la an zaten an pasarih ten zohlo (by hear) in theih tum aw. Na ruahnak sungah ret ringring tum aw la hloral ter men maw hlah. Na ke in tidai dai zet cu a tong ih na natnak ruangah na inkhun par ah na cawlh ringriang lai ah le na thihzik cuahco, lai ah hi pawl ih man hi na thei leh ding (John 6:35;8:12;10:9;14:16; Mth.11:28;John 6:37).

                        Cuti a sile hi tong tlai tluang te in ziang saw a sim duh? Pathian in, Jesu Khrih cu thlarau lam tihaal pawl hrangah cirhti luang vek in a tuah mi a si. Moses in lungpi par ihsin tidai suak ter bang in leitlun nelrawm ramro ramcar lak ah khual a tlawngtu pawl hmuahhmuah hrangah Khrih cu tinung a si. Kan mai sualnak ruangah kan mai aiawh le tlentu dinhmun ah dingin thihnak a tuar ih kan thiamcoternak hrangah kaihthawh sal asi, curuangah a mai sungih sin minungih tul mi hmuahhmuah cu tawp cin nei loin a pethei thluh a si: sual ngai damnak, mithiang a si tiah phuansuaknak, zawnruahnak, zangfahnak, cawlh hahdamnak, phurrit hlohnak, ruahsannak le hnangamnak pawl a famkim thluh.

                        Khirh thisen in kan hrangah a tul mi hmuahhmuah cu in tuah sak thluh zo a si. Himi nunnak tinun pe suaktu si hei nak dingah misual aiawh ah thihnak a uar, midik cu mi dik lo hrangah a ti, ihkan sualnak cu a mai taksa rori in thing par ah a phur. Amai sung ihsin Pathian hmai ah miding kan si thei nak dingah sualnak nei lo tu cu sualnak misual vek in hrem a tuar (1 Pit.2:24;3:18, 2 Kor.5:21). Cule a mah cu phurrit phurtu le hnauan bang tu pawl sawng tu le ti a haal pawl hnen ah nunnak ti pe tu dingah raut a si zp. An hrangah sual ngaidamnak, nunnak le daihnak pek cu a lungawi zawng a si. Cule himi bungcang pawl hi leitlun mi hmuahhmuah hnen ah phuan suahmi a si: 'Zokhal tihaal cu ka hnen ah ra aw seh la, in seh'.

                        Si pakhat in milai taksa par ah hna a tuan dan hi a hman dan ih zir in a si thie. Sibawi thiam pa in mina hrangah a ei dan ding ca a ngan san vek in minaa pain a ei lo a si ahcun a sii thatnak cu a hrangah zianghman that hnemnak a nei lo menthei. Nunnak cirhti nung thu ka sim tikah ka hman mi tongfang pawl hi in rak theihthiamsak dingah ka duh. Cuticun hi nunnak thinung cu thuthiangin ziangtin milai hrangah thathnem nak a nei thei ti ah a sim vek in zokhal in an nunnak ah an that hnem pi dingah ka duh sak a si.

a)                     Zokhal a ti a haal ih diriam ding a duhtu cu a mah rori ka hnen ah ra seh. Biak inn ah va feh in midangpawl thawn khawm awknak ah va tel in, thlacamnak le thangthatnakhla sak men ah khan lung awi tawk hlah seh. Rawngbawl tu pakhatkhat hnen ah a thinung ong in hlan awknak neih men ah a lung awi tawk hlah seh. Cuti si hlahkhaw, hivek tidai lawng in ih a lung a awi tawk tu cu a ti a haal sal ding. (John 4:1-3). Hihnak in hla sawn, thukdawn le, sangsawn ah thutak hmun ah a mai nunin a pan a tul. Ziangah tile Khrih a mah taktak thawn pawl awknak um loin leiltun sakhua nak men in zianghman kumkhua diah pek thei mi a nei lo si. Siangpahrang inn, hlawn thil, puai tawhnak ih cei awknak, le mo puai taktak pawl lak khal ah a mah siangpahrang pa rori kan ton ahcun zianghman kan hrangah thathnem nak a um lo. Siangpahrang pai kut lawnglawngin kan phurrit pawl cu in laksak thei ih viarviarin in theiter thei a si. Milai kut cun thlanmual ih lung pakhatkhat kha lain mithi pai hnen ah Kha! zohhnik! a ti thei nan,

                        Jesu lawng in tlanmual kaaihsin mithi pai hnen ah 'Kha, ra suak law' tiah a ti thei (John 11:41-43). Khrih thawn bulpak in hmaton rori iin kan tok awk a tul.

 

b)                     Zokhal a ti a haal ih Khrih hnen ihsin a ti haal riam ter aduh tu cu amai hnen ah a rat a tual. Kaa ih rel men le tum men, a tha tiah lungkim pi nak men lawng a tawk lo. Helram u lamzin tha ngaingai le milai mithmuh ah nal ziahziah ih tuahmi lamzin a si. Mi thawng tampi in kumtin te cui lamzin cu an zawh ih an hloral. Zianghman tumtahnak le san nei lo in annung ih an nunvek in an thi lan ta. Cuti ding a si le! ka thangharh ih kan mah rori kan feh a tul! Fapa tlanhlo khan, 'ka pai inn ah siahhlawh ziangzat rawl ei cawk lo an nei ih kei hmuah rawl loin ka thi zik cuahco' tiih sim le suangtuahnak men ah lungawi tawk seh la a hrangah zianghman hmasawnnak a nei lo ding. Ni khatkaht ah kir sal cu ka beisei tiah ummen seh l avok inn ah khan a angta ding tiah ka zum. A umnak ihsin thawk tahrat in a kir sal ih a pai inn a va an lawng ah a pa in a va hmuak ih 'Thuamtha bik kha rak keng uhla hruh ter uh' tiah a ti' (Luke.15:20-23). Cuti vek thotho in kan nih khal kan umhmun ah um in a tum lawng tum le ruahsannak lawng tha zet nei in kan to hmun ah to men ding kan si lo, kan puithiam sang Khrih hnen ah kan mah rori kan rat atul a si. Kan sibawi thiam hnen ah kan mah rori kan rat a tul a si.

 

c.                     Cui tlun ah a ti a hal ih Khrih hnen ah rat a duhtu cun zumnak cu a lotheihlo in thil tul mi a si thei seh. Ziangti lam khal siseh la, thinlung a pemmi, a kuaimi le tumtahnak thinlung thawn ra seh; asinan cuti ih a rat tikah in pom pam ding tiah cawlh huahhi cu tum hlah se. Zumnak lawn ghi tinung cu kan sung ah a lut ter thei tu a si. Zumnak cu Pathian hmaiah thiam kan cio nak ih manrua a si. Hitin cawp le cawp ah ngan leuhleuh a si, 'Zokah a zumtu cu a hloral lo dingih, kumkhua nunnak a nei ding' (John 3;15,16)/ 'Tuahnak in a si lo, zumnak in mawh nei pakhat cu mawh nei lo ah phuan a si ih thiamcoter a si, cule a zumnak cu diknak ah cohhlan sak a si' (Rom.4:5). Himi hla in a sim vek ih hngat aw thei tu cu mi thlawsuak a si:

                                    ' Ka sinak vekin, thatnak pakhat hman um lo,

                                      Ka hrangih na thletmi thisen in in rundam,

                                      Cule ka hnen ah ra aw in ti,

                                      Aw, Pathian Tuu fano, na hnen ka ra!'

 

                        Himi kan sungmuril ah halnak a ummi hi ziangtluk in ti diriam a awl! Asinan, himi co dingah mi pakhat cu ziangtluk in saw sawm a har ! Rundam an si theinak dingah thil thupipi ih an ruah mi, an taksa hremnak, khual hla pi tlawng in hmun hrekkhat ah hlan awknak tuahnak, an neihmi pawl mi farah pawl peknak, hi pawl hi tuahter aw la awlten an tuah ding. Asinan, an thiltha tuah mi pawl kha hlawn tharat in, an tuahnak le thatnak tel loin, misual pakhat vfek in Khrih hnen ah rat ding, Naaman vek khan an kut ah zianghman ken mi nei loin Khrih hnen ah rat ding cu sim aw la dunglam ah an lo kir san men ding ( 2 Sing.5:12 ). Minung sinak mizai hi sankhat hnu sankhat, a kumkhua in a bang aw ringring. Tulai san milai khal hi hlanlai ih Greek le Jews pawl vek kha an si ringring lai. Khrih thinglamtah par ih khenbet nak thu cu Jews pawl hrangahcun an bahnak lungpi a si, Greek pawl hrangahcun atnak a si. An dungthlun tu pawl ziang tik hman ah cem ti a um lo. Jesu in a pawrhaw zet mi Sanhedrin pai hnen ah simmi hi a tak a si ti a lang: Nunak nei dingin ka hnen ah na ra lo ding' (John 5:40).

                        Himi tihal riamnak ding hrangih a simmi hi tong tlaitluang zet a si nan thlarau lam nathrik tidam thei umsun, le lei le van kar lakih leilawn dawnmi umsun khal a si. Siangpahrang le a kut hnuai hnatuan pawl, thusim tu le a thei tu, bawi le hnatuan tu pawl, mi sng le miniam, farah le milian, zirhnak ne le nei lo, an zaten nunnak nei dingah himi nunnak tinung hi an in tul ih an in dan khal a bang awk thluh a tul. Kum zabi18 lai ah milai in lamzin dang an an rak hawl ih an rak bang lak men. Milai thawng tel in an kut bang seksek in le har fialfial in tikhur cu an lai ih tidai a tling thei lomi tikhur lawng an lai suak (Zer.2:13). Cule, a netabik ahcun tiluang hlun te ah cun an ra kir sal a tul ih an nunnak a cem hlan teah an phuang aw suak sal, Khrih lawngah tinung le daihnak taktak a um si an ti.

                        Himi halriamnak hi nep zet in a lang men ding, asinan sankhat hnu sankhat ah Pathian mi hman pawl hmuahhmuah ih sunglam nun thuruk an rak neihmi hram a si. Kawhhran thuanthu ah, Pathian mithianghlim pawl hmuahhmuah le martar a rak tuar tu pawl hi an nitin nun ah ziangvek in an rak nung ih ziangvek an tuah ti kan zoh tikah Khrih hnen ah nitin te zumnak in ra in, 'a taksa cu ei in, a thisen cu a in tu pawl an si' (John 6:55). Ziangvek minung an rak si ti kan zoh tikah 'Pathian Fapa zumnak ih nung tu, a mah ah famkimnak ih nungtu an rak si' (Kal.2:20). Leitlun ah thilmak a rak tanta tu zumtu dik le tha bik pawl hi an nunnak kan zoh tikah Khrih zumnak ah thinlung hmun khat ten annun kan hmu thei. Kawhhran upa mithianghlim pawl, hram tohsalnak rak thawk tu pawl (Reformers), Anglican mithianghlim pawl, Puritan mithianghlim pawl, Episcopalian le Nonconformist mithainghlim pawlan zaten nunnak hrampi ih man khunzia langternak ah an tuahnak cu hmun khat te lawng a si. An nun lai ah bang aw lo in an lang men ding nan a tak ih an thupi hram chui tikah thu hmunkhat te a ak si theu. An ninetabik ah an tlin lonak thawn an lalpa an tawn tikah Khrih ih khros ah an hngat awih, an sualnak le thianhlim lonak pawl hmuahhmuah cu nunnak tiluang cun a thianhlim thluh hai ih Khrih thisen sung ahcun cawimawi nak an co ve a si.

                        Thlarau lam halriam ter tu tinung a luannak hmun ih um cu mi van tha an si. Bible zalen zet ih hman thei nak, thuthangtha zalen zet ih phuansuah nak hmun, thansohnak dingah Pathian zangfahnak hnuai ah kaihhruai awknak hmun, Khrih ih rundamnak le milai hrangih thawinak pek mi pawl thu cawlhni thinte simnak hmun ih a um tu cu mi van tha ngaingai ansi. Kan hrangah cantha kan neih mi ih man hikan thei lo theu. Kan hmuhmi thil le kan theihmithu palw ih mankhunnak pawl hi kan thei lo theu, cutivek cun Israel pawl khan nelrawn ih maana kha a man khunnak an rak thei lo ih zianghman ah an rak siar lo (Mipum.21:5). Bible cathiang fiangzet ih a thei tu lothlo pa hman khan Greek mifim pawl hnakin Pathian thawn ziangtin remnak kan nei thei ding ti tha sawn in a theithei. Pathian thei lo tu pawl ih sakhua nak hi zohhnik. Africa ram ih milai haaral thawinak an peknak, Hindu pawl in an pathian an biaknak ruangah anmah le an mah an hremawknak, Muslim pawl in an sakhuan ruangah an taksa tiang an siatsuah awknak pawl hin an sakhua nun ah diriamdah lomi Pathian thawm remnak ih pawl kawm nak an haarl nak langter tu a si. Curuangah nang cu Pathian nung thangthang thei ding dinhmun ih na um hi Pathian thangthat ding na si. Lungawi thu sim kan lo theu nak hi in kan par ah thu sim ding tampi a nei ding tiah ka ruat. China, Africa, Hindu le Muslim ram pawl dinhmun a thei ciang tu cun tihnak a nei dingih Pathian thuthangtha simnak hmun ah a umhi Pathian hnen ah lungawi thu a sim ding. Na nunah Pathian hnen ah lungawi thu sim ding na nei maw ti thathen zoh aw fel sal aw.

 

3.                     Thukammi hmuhsuak nak

                        A netabikah, Khrih hnen ih a ra tu hmuahhmuah in thutak kamcia mi hmuhsuaknak thu ka sim ding. Thuthiang in a sim vekin kan hmuh thei mi cu 'Zokhal keimah a zumtu cu a sungin nunnak cirhti a luang suak ding'.

                        Thuthiang in a rak kam cia mi hi duh um zet le thuk zet a si. Tuilai san ah hi thu hi ngai pawimawh ding a si tluk in kan ngai pawimawh lo pang ding ti ka phang. Thuthiang in thu in kam cia mi pawl hi tuhlan kan pa le pawl in an rak ngaisan le an rak zirh awk tluk in tulai minung pawl hin kan ngaisang in kan zir lo pang ding ti ka phang. Bible in hmailam thu a simcia mi pawl ih thatzia, thukzia, kauhzia le man a neih zia pawl hi mi malte lawng in an nei theu.

                        Cuti a si laiah, himi thukamhi milai nunnak ih tulnak tinkim a thum awknak a si. Adam cithlah mi tamsawn pawl cu himi zumnak in an nung lo. Lo hnathuan tu cun ni khat ni ihsin zarhte tiang taima zet in hna a tuan ih hlawhman a nei ding tiah a ruat aw. Ralkap pawl khalin lungawi zet in an hnatuannak ah hna an tuan ih an rianmi kumpi hnen ihsin hlawhman an ngah ding a si tiah zumngamnak an nei.Inn sungih hnatuan tu hnen um nu cun a pi nu in a hlawhman cu thaten a pe thei ding a si tiah zum ngamnak thawn a tuan. Khawpi sungih sumdawng le hnatuan tu pawl khal in an hmailam ah an tuanman cu fel le tha zet in an hmu ding a si tiah zumngamnak an neih lo ahcun zianghman tuan suak thei mi an an nei lo ding. Zo khal in hnatuan man le hlawhman sumpai hlan awkdan pawl cu theih a si. Sumtuah minung pawl khal hi an hmuh nak si loin an sumnakih nungmi an si. Mi thukam mi anzum ih an mah le an mah khal mii zumding ah an ruat aw. Thukamnak, thukammi zum awknak, le thukam mi zumnak vek in tuahsuak nak pawl hi khristian pawl ih kawm awknak le hnatuan tlang nak ah hmun kau pi a luah.

                        Cuvek thotho in Pathian thlarau in milai thlarau pawl hnen ah hna tuan thawk tikah thukam nak hi a hmanmi hmanruan a si. Pathian munung pawl hnen ah thukam nak nei in a kaihruai ih a thukammi zum, thu ngai, ih a mah rian dingah a kaihruai. Minung in a zum ih a zummi cu tuahnak in a nunpi lawng ah Thlarau in milai hnen ih thukam ropi a pek mi pwl cu, zumtui nunah a tak in man a nei ding ticu Bible fimkhur zet ih siar le zir tu pawl cun an thei thluh ding. A tawi zawngin Pite in a sim bangin, 'In kam cia mi a tum le a sunglawi mi thukam cu in pek' (2 Pit.1:4). Thlarau thawkkhumnak in thuthiang cu kan mai zirawknak ah a rak ngan suak ter tu cun minung thinlung le mizia cu a thei thluh ih ziangvek hmunton nak le nuntudan dinhmun khal ah a mil aw le thlun theih dingin a famkimmi thukam nak thawn kan hrangah thuthiang sungah a rak ruatcia ih a rak ruatcia ih a rak rem cia thluh a si. Cule hitin in sut tluk  ais, 'Na hrangah ziang ka tuah ti na thei maw? Kei mah ih tha ka ti mi hi na thei duh maw? Bible kha la aw la, siar aw.

                        Asinan, Adam ih fale pawl in an mah le an mah lak ah thu an kam awk nak le Pathian in Adam thlah pawl hnen ah thu a kam nak ah danglam nak kan theih hngilh lo dingmi a um. Milai thukam awknak cu a famkim ding tiah a ciang lomi a si. Milai cun a duhnak sang bik le a tumtahnak sang bik hrangah a thei patawp suah in a tuah hman ah a thukam mi hi a tuah suak thei ringring lo. Thihnak le natnak in thukam tui nun cu a siatsuah thei ih leitlun ihsin a nunnak a thukam cilh in buruak tha lo, le siatsuh tu a phunphun in a tumtahmi le a neihmi pawl cu a siatsuh thei ih a tiamkam cia mi pawl cu a tuah suak lo thei. Cuti a si laiah, Pathian thukam cu zumdingah a ciang mi a si. Amah cu Cungnungbik Pathian a si ih a simmi tuahsuak lo dingin ziang sersiammi hman in a kham thielo. Amah cu a thleng aw dah lo, a thinlung hmunkhat te ah a ret ringring, amah ahcun danglamnak zianghman a um dah lo, a hrangih sun le zan ti khal a um dah lo.(Job.23:13;James 1:17). Ziang tik khal ah a thukam cu a tuah suak ringring. Nauhak nu te pakhat in a saya pai hnen ah a sim bangin, Pathian in thil pakhat a tuah thei lo mi cu, 'thuphan a per thei lo' (Heb.6:18). Milai hrangah ziangvek thil ang thei lo mi khal Pathian in ka tuah ding a ti ahcun a tuah suak a si thluh. Tilik in leilungpi a khuh thluh lai ih Noah tei sung a huhimnak, Isaak ih suaknak, Igypt ram ihsin Israel pawl runsuak an sinak, David kha sual ih tokham ah toter a si nak, Jojeph kha Igypt ram uktu a si thei nak, Khrih ih suaknak mangbangza, Khrih a thawhsalnak, le Jews miphun pawl leitlun hmunkip ah an darhawknak, hi pawl hi milai ruahnak ahcun thil cang thei lo lawnglawng an rak si thluh lo maw ? Asinan Pathian in a cang ding a ti ruangah an mah le an tikcu teah an cang thluh. Asinak ciah ahcun, Pathian hrang ah a kaa ih a simsuaknak le a tuahsuak nak ah hin a awlsam dan a bang aw a si. Ziang thu khal a kamcia mi pawl cu kimcang ten tuahsuak thluh an si ding ticu a ciang a si.

                        Thuthianghlim sungih thukam mi pawl an ropit zia hi hivek casung ah sim thluh theih ding rual a si lo. Thukammi hmin pawl hi a thawng siar tlak in an um. Siar cawk lo khawp in a tam. Pathian mithmuh ah nun dik ih a nung duh tu pawl hrangah cun naute suak thla pek an si ihsin an tarkun tiang hrangah an nuntudan ding Bible in a zirh lo mi a um lo. Ziangvek dinhmun hrang khal ah Pathian in milai pawl umtudan ding hrangah a sim cia mi a um thluh a si.Ziangvek dinhmun ih a ding mi pawl hrang khal ah thukam mi cu a um thluh a si. Pathian ih tawp cin nei lo a zangfahnak le a zawnruahnak thu; sual sirnak thawn a mah a pan tu hmuahhmuah a pom duhnak thu; misual khawnbawl pa hman a ngai dam duhnak thu; thinlung a sual mi le mizia tha lo pawl a thleng thei nak a huham cahnak thu; thlacam dingah le thuthangtha cu ngai ih a zangfahnak hnuai ah lut dingih fawrhfialnak thu; hnatuan theinak thazang, harsatnak ah bawmnak, thubuai lak ah bawmnak, natnak lakah venhimnak, thih ni khua ah hnem awknak, le cawimawinak lawmman, hi pawl hmuahhmuah tlun ah ti cawk lo thukamnak hi Pathian Thuthiang sungah a um a si. Bible thaten a zir le duhnak thinlung thawn a siar ringring lo tu cun a thukam mi paw ropitnak le thatnak pwl hi ciangzet le famkim zet in a hmu thei lo ding. Mi pakhatkhat in Pathian thikam pawl hi a ringhlel a si ahcun, Sheba lalnu vek khan Solomon ih hmai ah ra aw sen la,' A hrekhat thluk hman sim ka rak si lo' a ti ding (1Sing.10:7).

                        Tui ka thuhmahruai ih ka hmanmi kan Lal Jesui tongkam hi a danglam cuang in a lang. Hihi, a falten thlarau lam ih ti a hal tu pawl a hnen ah ra dingin a sawmnak le an tihal cu a riam ter ding tiah thu a kamnak a si ih tha zet in kan ngai thlak a tul. Kan Lalpai thukam nak tampi cu a ngai tu pwl hnen ah a simmi a si theu. Asinan, hi tawk ih a thukam nak ahcun a ngai tu pawl lawng si loin a kau deuh in le zo pohpoh a ti a hal tu hmuahhmuah ceem in a simmi a si. Thuthiang in a rak sim cian bang in 'Zokhal keimah in zumtu cu a sungin nunnak ti a luangsuak ding'. Hi tongfang pawl hi kawhhmuh mi nei in a simmi a siih, ziangvek in zumtu pawl nun ah a tak in a thleng ti ka run tarlang tum ding.

1.         A pakhat ah kan Lalpa Jesu in a sim duhsan a si ding tiih ka ruahmi cu, zokhal zumnak in a hnen ah ara tu hmuahhmuah hnen ah an thlarau ih mamawhmi pawl a tuah sak ding tina a si. Thlarau in an sungah sual ngaidamnak, daihnak le ruahsannak pawl thawn a cencilh ding ih a sunglam nun ah tiva a kang dah lomi vek a si ding. Thlarau in a theihter tikah Khrih ah ro thil ruat cia mi pawl in a nun ih halnak hmuahhmuah cu a di riam ding.(John 16:15). Cuticun, thihnak, thuthen nak le hmailam ih a thleng lai dingmi thu pawl ah zianghman thlaphannak a nei lo ding. A caancaan cu a mai tlin lonak le satan thlemnak ruangah thimnak le rinhlelhnak a nun ah a nei men ding. Asinan, Khrih hnen ah a ra zo tu cun a sunglam ihsin nunnak cirhti a luang suakmi in nunnak thazang a pe ringring ding. Hihi kan hmaiah a hmaisa bik ah Khrih ih thukam mi kan ruat dingmi a si. Jesu in a simmi cu hitin kan simsal thei,' Ka hnen ah ra niakno men aw, nang thlarau lam ih khua ruahhar rero tu, na thinlung phurrit kha a hlo thluh ding'. Na thinlung sungah Thlarauthianghlim hnatuannak in sual ngaidamnak le daihnak ka lo pe dingih nan hrangah nan ai ka awhnak in ziangtik hman ah nan ti a hal sal nawn lo ding(Nan thla a pang sal nawn lo ding). Tisa ih nan nun sungahcun tihnak, rinhlelhnak, le buainak nan nei men ding. Asinan, ka hnen ah voikhat nan ra ih kai mah cu nan rundam tu ah in co nawn lo ding. Nan sunglam nun kha a thleng aw thluh dingih nan sung ihsin a kumkhua ih tinung a luang suak mi um in nan thei ding'.

                        Hi thu thawn pehaw in ziang saw kan sim ding? Kei mai zumnak in ka phuansuah ngammi cu, ziangtik lai  khal ah nunau maw mipa maw Khrih hnen ah zumnak in a rat tikah hi thukammi hi a famkim a si. A dinhmun ah zangfahnak tlaksmanak le dinhmun ciangkuang lo cu a um men thei. Amah le a mah ka piangthar zo, thiamcoter mi ka si zo, thiantermi ka si zo, hivek lak ah raltha zet ih ka sim ngam mi cu Khrih hnen ih a ratu mi pakhat cun a mah te ih a tuah suak thei lo mi thil comi a nei ih a mah le a mah cu thei aw lo in a um thei nan ziangtluk thinnemle hnuaidawr in a um rero khal lena sungah thilthar comi a nei zo a si. Cucu ziang a si ding tiah na ruat? ' A sung ihsin a luangsuak dingmi 'tinung' a si. Cui tinung cu Adam cithlah zokhal si hai sehla, Khrih hnen ih a ra tu hmuahhmuah in an co dingmi, an nun thar a cawmdawl tu ding tinung a si. Curuangah, Khrih ih thukam cu mitinkim a hnen ih a ra tu hmuahhmuah hnen ah a faki a si tin ka zum.

2.         Cuti a sile, hi lawng hi maw si a thukam mi? A si lo. Hi tlun ah thil tampi a um lai. Thil tampi a ra lai dingmi a um. Kan Lal Jesu in a sim duhsan cu, 'Zokhal ka hnen ah a ra tu cun mai thlarau hrangah a mamawh mi hmuahhmuah a ngah tlun ah mi dang hrangah thlawsuahnak a si ding. A sungih a nungmi thlarau cun a sung ihsin thiltha a luang suak ter dingih, cuticun a sung ihsin mi dang tampi hrangah nunnak ti a luangsuakmi cu hmuh theih in a um ding.'

                        Hihi kan Lal Jesui thu kammi khristian tampi in an theih hrelh theu mi a si. Cuti a si laiah, hi thukam hin nunnak thuah a kawhhmuh ih thu ngai thlak zet ih kan ngai pawi mawh a tul. Hihi Pathian ih thutak a si ding ti ka zum. Rom. cakuat 14:7 in 'Zohman mai hrang lawngah kan nung lo' a ti vek kha a si ding ka  zum. Curuangah mi pakhat ih pianthar nak cu a dang pawl piantharnak dingah Pathian ih hnatuan a si tiah kan ti thei. Hi thutak hi zumtu hmuahhmuah in an thei thluh ka ti lo. Midang thlarau hrangah ziang thil tha ka tuah ti ruat dah lo lellel in a nung ih a thi mi mi tampi an um. Asinan zokhal an thiltuah mi vek in thawhsal nak ni ah an thu then a si tikah hi thukam hi a famkim in a thlen zia a takin kan hmu leh ding. Mi pakhatkhat zumtu ti aw si, a nunnak sung ihsin midang hrangah tinung cu a luang suak lo ih, a thlarauin midang hrangah zangfahnak thu theihter nak dingah zianghman ruahnak le hman awk nak a nei lo ahcun cui thu cu rinhlelh um a si. Thinglamtah par ih thinlung a pemmi fifir pa hman kha a pianthar hnu ah rei lo te  sung lawng a nung nan mi thawng tampi hrangah thlawsuah mi a si!

a.         Zumtu hrekkhat cu an nun lai ah midang hrangah nunnak tiluang an si. An tongkam, an thurel mi, an thusimmi, an zirhnak, hi pawl ruangah an sung ihsin a luang suakmi tinung cu an minung pi pawl in an rak co ve thei nak a si. Thuthimnak ah, a dungthlun tu cakuat, rak ngan dah lo tu pawl vek an si, an nun lai ah an nunih an phuansuahmi in an sungih tinung cu midang a rak cawm. Cuvek mithianghlim tampi an um.

b.         A hrekkhat zumtu pawl cu an thih hnu ah midang hrangah tinung an si. Lal tha lo pawl hmai ah tihnak nei lo in an din ngamnak, harsat nak maksak an tuar ngamnak, thihnak dinhmun an thlen zik tik khalah ral tha zet in Khrih thuthangtha an sim ngamnak, thlanmual hnar an thlen tik khal ah thindai ten an feh vivo ngamnak-hi pawl hi mi ah an nih in an nunnak cawpcilh in thuthangtha cu an au pi ngamnak an ruat tikah thinlung thleng nak an neih phah theu. Rome khawpi ih martar rak tuar tu pawl nun khan mi tampi hnen ah an thihnak in thu a sim. John Huss, Prague ih Jerome, Cramer, Ridley, Latimer, Hooper le upat tlak mi Marian ralkap martar tuar tu pawl tla hi an si. Samson tivek pawl tla kha an nun lai ih an tuahmi hnak in an thih zawng ih an tuahmi kha a ropi sawn.

c.         Cun a hrekkhat pawl cu an thihhnu reipi tiang midang hrangah tinung luangsuak an si theu. An cangan mi le an hnatuan mi pawl hin an cangannak cafung pawl leivut an canhnu tiang midang hrangah tinung luansuak mi an si theu. Cuvek lakah cun Bunjan, Baxter, Owen, George, Herbert le Robert M'Cheyne pawl tla an tel ve. Hi pawl hin an nun lai ah an lei in thu an rak sim mi hnak in an kut ih an rak tuahmi, nganmi pawl hin an thih hnu ah thiltha tampi midang hrangah a hring sawn. An mah cu an thi zo nan, thu an simringring(Heb. 11:4).

d.         A neitabikah ka sim ding cu, mihrekkhat cu an nitin nuntudan hi midang hrangah tinung luangsuak an sinak a si. Zumtu hrekkhat daizet, nunnem zet, tanhmun hnget zet, leitlun ah thawmle vang nei ciamco lo an sinan an nitin nuntudan ah an kiangkap ih um pawl khristian nun mawi cawnter theinak nei tu mi tampi an um. Tongkam khat tong lo in nehtu sinak an co (1Pit. 3:1). An duhdawtnak, an thatnak, an thin suannak, an ngil neihnak, an duh am lonak, an nitin nuntudan pawl hin daiten mi thinlung sungah thu a ruat ter ih mi a neh a si. Hivek hi nutar pakhat in a rak tong dah, a rundamnak comi cu Pathian kut hnuai ih hnatuan tu Whitefield ih nuntudan ruangah a si, a ti. ' A thuthangtha simmi ruangah a si lo, ka hnen ah thil pakhatkhat i sim ruangah a si lo. Asinan, ka nauhak lai ah, a khritian nun mawi le a nitin nun ah a zangfahnak ka hmuh mi ruangah a si. Cule ka thinlung sung te ah hitin ka rak ti, 'Sakhua nak pakhatkhat ka neih a si ahcun Mr. Whitefield ih Pathian cu ka Pathian a si tengteng ding' tiah ka ti.

                        Kan Lalpa i thukam mi hi thaten pom in, theihhngilh hlah uhsi. Zumnak in Khrih hnen ah na rat a si ahcun nangmai thlarau lawng kha rundam si er dingah ruahnak nei aw hlah. Midang hrangah tinung si thei ding kha ruat sawn aw. Mi dang tampi pawl kha Khrih hnen ah rak hruai tu na si lo ding ti zo saw a sim thei tu a um? Hihi na thinlung sung ah ret in nung ringring aw, tuah aw la, sim aw la, thla khal cam aw. Nu pakhat, pa pakhat le unnau pahra ummi insang ah nunau te pakhat lawng kha khristian a sinak insang thu ka rak thei dah. Cule cui an nunau nu te a thih hlan ah an unau khawvel mi pawl kha an piangthar thluh, cucu tisa tongkam zet in hi leitlun ah zumtu pakhat khat hi a kiangkap ih ummi pawl hrangah tinung a si ti cu rinhlelh ding a um lo. Piantharnak cu na mit hmuh ah a si lo men thei, ih an piantharnak hmu loin na thihsan men thei. Asinan, piantharnak cun piantharnak dang a hrin ruangah mimalte lawng vanram an kai ti cu ringawhlah. Haworth ih Grimshaw kha a thih tikah a fapa kha zumnak le zangfahnak zianghman comi nei lo in a tanta. Asinan, a pai thu simmi le nuntudan pawl kha a theih hngilh thei dah lo ih rei lo te ah a rung piangthar. Cule a simmi netabik cu' Ka pa in vanram ah i hmuh tikah ziangtin i ti ding' ti a si. Curuangah Khrih ih thukam hi raltha zet ih ruahsannak thawn zum ngam uhsi.

1.         Himi thu ka lawpter hlan ah thusutnak tawte ka  lo sut ta ding. Na sunglam nunah thlaraulam halnakhi ziangtal theihmi na nei maw? Na thlarau hrangah ngaihtuahnak thuk zet neih can nei in na thei aw dah maw? Mi tampi in cuvek theih awknak an nei lo ding tiah ka phang. Kum zabi pathum lai ih minung pawl hmuhtonmi ihsin kan zir thei mi cu, mi hrekkhat cu kum rei zer sung Pathian biak inn ah an feh theu ih an khawm aw ringring, a sinan an nun ah sual ngai pawimawhnak, sual huatnak, le rundammi si duhnak thinlung zianghman nei loin an rak um thei a si.Cawlhni tinte le kawm tinte an theih mi thlaici tha pawl cu leitlun ngainatnak, nuamcung cen duhnak, leitlun thil hiarhalnak pawl hin a siatsuah thluh cingcing ih zianghman rahtha anrah thei lo. Biak inn an rat tikah an ratnk lamzin ih phahmi lolungto an pal rero mi vek in an thing lung cu a hak remrem. An thinlung sungah zianghman danglamnak um loin le ruahnak thar zianghman neihmi nei loin an kir sal theu. Cuticun, kumkhat hnu kumkhat, thal khat an tikcu an hmang lian , ringring, Asinan mi pakhat cu a lu a nun hnianghni ah cun ka bei a dawng hrih lo. London khawsungih St. Paul biak inn pi ah an tarmi khawmdar tumpi kha kum reipi sung an rak tum theu nan, sun hnatuan lai ih thawm le vang tam lai fang ahcun mi tampi in an theithei lo theu. Lamzin ih mawtaw on le hnatuan tu pawl thawm le vang pawl khan dar on kha a ti nep ih mipi hrangah theih harsa ah a cang. Asinan, ni a hung tlai thlang ih hnatuan tu pawl an sun hnatuannak ihsin an cawl ih dawrkai pawl khal an dawr an khar hnu ahcun thawmvang khal a dai vivo. Cule khua a hung tlai ih zokhal zandai ah an innsang ah an um lai fangah biak inn darpi cu voikhat, voihnih, voithum an tum tikah mi thawng tampi in theih a si. Cuti vek cun mi tampi thlarau dinhmun khal ah a si theu. Tu ahcun an thisen a tha lai ih ei le in le sumpai hawlnak ah hmang aw in ah phar rero ih an sia-tha-theihnak hna cun an thlarau hrangih a tulmi cu a thei thei lo a si. Asinan, na duh khal len duh lo khal len na sia-tha-theihnak in a theih tikcu a thleng leh ding. Natnak le cahlonak in a lotheihlo in a lo theihter can a thleng leh ding, cu tikah cun na thinlung tawntai zet cun na thlarau hrangah ziang a tul ding tiah na ruah can a si ding. Cu ti cun na sia-tha-theihnak hna cu a ong leh dingih na kiangkap ih dar an rummi cu na theithei leh ding, cuticun Pathian in a lo zangfah a si le na sual sir in na thlarau tihhalnak diriam nak hawl ah Khrih hnen ah na ra leh ding. Himi casiartu zaten cuvek ih thlarau tihalnak ruangih Khrih hnen ah an rat cio ka duh sak. Khua a tlai tuk hlan ah cuvek theihnak an neih theinak dingah thla ka cam sak.

2.         Asile, tu leifangah ziangtal theih awknak na nei maw? Na sia-tha-theihnak kha thangharh aw in hna atuan maw?Na thlarau tihalnak cu thei aw in diriam tertu hnen ah feh duhnak na nei maw? Cuti a sile kan Bawipai hmin in sawmnak ka lo simmi hi rak ngai hnik aw; 'mi zokhal, ziangvek minung khal siseh la, farah maw milian maw, mite, mi tum, cathiam, cathiam lo, riahsia maw mi  lungawi maw, mi zokhal a ti a hal ahcun Khrih hnen ah ra aw seh la, ra in seh'. Taw tlai lo ten sawmnak hi thei aw la pom aw. Zianghman hngak aw hlah, zohman hngak aw hlah. Hngahmi na neih a si ahcun a recang na ti tiang ziang maw pakhatkhat na hngak ringring kai na hrang khua a tlai tuk tiang na rak hngak ringring lo ding ti zo saw a sim thei? Tu ahcun Randam tui kut cu nang mah run dingah aman cia ringring, a sinan arei hlan ah rundamnak kut  cu laksal a si cing dign. Nunnak tiluang cu tuah a lak in a um, asinan rei lo teah a kumkhua muang loin ra aw sehla, ra in lohli seh. Tui hlan ah misual zet na rak si ih, thu simmi thatha khal ngai loin , ralrin peknak pawl khal zianghman siar lo in na rak nung khal a si len tuah ra aw. Tui hlan ah Pathian thu an lo simmi le Thlarauthianghlim hnatuannak pawl cu na pom lo ih na duhduh in ni rak nung, na nu le na pa in mitthli thawn thu an lo simmi khal na hna ah na than lutter dih lo, Pathian biaknak le khawm awknak cu zianghman ah na siar lo khal a si len, ltuah zamrangin ra aw. Ziangtin Jesu hnen ah ka ra ding, tiah le ziangtin zumding ti ka thei lo, tiah daithlang in um men aw hlah. Mi pakhatkhat cu a tha a bang tuk ti a theih awk tikah ziangtin cawlhahdam dingah cawlhhna ka thiam lo a ti runtu dingih kkut kha a kaih hna ka thiam lo a ti ding maw? Titla mi pakhat tisungah a pil zik cuahco mi khan a mah runtu dingih kut kha a kaih hna ka thiam lo a ti ding maw? Tisungah a pilcuahco mi lawngpi sungih khualtlawng pawl khan an mah runtu ding lawng an kiangah a thlen tikah 'ziangtin lawngpi sungin kan tlan suak dingih ziangtin lawng thar sungah kan lut dign ti kan thei lo' tiah an to cuahco men thei ding maw? Aw! cuvek thulolak puhmawhnak pawl cu tlan san aw! Tho aw la, ra aw! Sangka cu khar a si hrih lo . Nunnak tiluang cu phih a si hrih lo. Lal Jesu in nangmah a lo sawm a si. Na thlarau in hiarhalmi a nei ih, diariam ter nak dingah rundam tui tinung lawng in a cang thei ti na ahcun a tawk a si. Ra aw, taw tlai lo ten Khrih hnen ah ra aw. Himi nunnak tinung a in ruangah a thi na hmuh mi an um dah maw? Zo pakhat tal teh diriam loin a kirsal an um maw?

3.         Cuti a sile, Khrih hnen ah ra in na hal a riam zo maw? Naih sinsin ah ra aw. Khrih na naih poh le hnangamnak na nei sinsin ding. Na nitin nun ah tiva kiangah na feh tam poh le na sunglam ihsin nunnak ti luang suak vek in na thei aw sinsin ding (John 4:14). Nangmah te lawng kha thlawsuahmi si ding na si lo, midang tampi hrangha thlawsuahnak hrampi siding na si.

            Sualnak ih khat mi hi leitlun ahhin na duhthusam vek in na di a riam lo men ding. Asinan, na theih ringring ding cu vanram pahnih na nei thei lo. Hnangamnak famkim le lungawinak famkim cu hmailam ah a ra lai ding. Satan hi tawntem in a um hrih lo. Midang tampi hrangah an sual thei aw in an thlarau halriam dingah Khrih hnen ah an ruat nak ding cantha a um lai hrih. Khrih a ratsal tikah na thinlung in zianghman beisei mi dang nei nawn lo in na di a riam thlepthlep dingih na lung a awi ring ring ding. Cutik ah tui sualnak thawn a khat mi leitlun ah Khrih in ziangti vek in a fale pawl a rak cawmdawl ti an thei leh ding. Cuhmuah hmuah lak ah Khrih thawn pehtlaih awknak nei lo in rei tuk an rak nun kha an mang a bang leh dingih Khrih hnen ah rat ding an ning a rak zak rero kha mak an ti leh ding.

                        Khrih hnen ah a ra ru pawl thlarau hrangah vanram cu ziangvek a si ding ti tarlang nak ah Scotland ram ih tahthimnak a um. Glencroe lamzin hi fehsuak a har zet ih minung malte lawng an feh suak theu. Asinan, cumi lamzin tawpnak ih lungto par ah hitin nganmi a um: 'Cawl hahdam aw la, na lung awi aw'. Himi tongkam vek hi, Khrih hnen ah thlarau tihal riam dingah a ra tu pawl vanram an thlen tikah kan leitlun thlaphannak le har tuarnak pawl hmuahhmuah cu a hlo dingih Pathian lalram sungah a kumkhuan in kan cawl ding. Kan dunglam kan zoh sal dingih kan leitlun nunnak ah ke karkhat hnu karkhat ah fimthiam zet le thinsau zet ih in rak kaihhruai nak pawl kan hmuh suak sal tikah kan lung a awi zet leh ding. Cawlhhmun ropi ah kan cawl dingih kan khualthlawnnak ih kan tha bang le kan thlaphannak hmuahhmuah pawl cu kan theihhngilh thluh ding. Hi leitlun ah Khrih hnen ih kan cawlh hahdamnak cu a fammim hrih lomi a si: vawi tampi cu tinung ih thawtnak taktak tla a thei lo kan bang theu ding. Asinan, famkimnak ni a thlen tikah kan duh a dim ding (Sam. 17:15). Kan duh thusammi tiva sungin ti kan in dingih ziangtik hman ah kan ti a hal nawn lo ding.

THU BET BAWMTU

                        Tui ka sim rero mi thu thawn peh aw in ka sim duhsan fiang zet in a tarlang thei tu canganmi pakhat a um ih, ka casiar tu pawl hnen ah lo theihter lo dingah ka hrap a hria. Cucu mi tampi in an siar dah lo mi le an theih lo mi a si. Kei cun hlawknak tampi ka neih phah ih mi dang khal in hlawknak an neih phah ding tiha ka ruat.

                        " Mi pakhatkhat in sia-tha-theihnak cu kaih thawh a si ahcun a fehnak lamzin thei aw lo in 'Rundam ka si thei nakdingah ziang ka tuah a tul' (Dung. 16:31) tiah lam hruai tu a tul dingih, thaten kaihhruai a si lo ahcun a si deuhdeuh thei a si. Himi a thusutnak saannak dingah a dungthlun tui tongkam kan nei, 'Lal Jesu Khrih zum aw la, nang le na inn sang cu rundam nan si ding'. Himi thu saannak hi mi tampi hrangah a hlun tuk le sanman lo tla a bang men ding. Asinan, hi leilungpi cu a um kelten a um ih Pathian in milai sia-tha-theihnak a kholhfai nak ih a hmanrua pawl cu a thleng hlan lo cu hi tongkam hi milai thluakkholh nak ah le theihnak thianter tu dingah le milai thlarau ih halnak diriam ter tu dingah hman  a si ringring dign. Ziangvek zirnak le thiamnak khal hi tongkam tha hmantlak lo tiah thlengdingin ziangvek tongkam tha hman tuahsuak thei mi an nei lo ding : a dungthlun tu pawl ih thu saannak hi zovek milai khal si hai seh la, hliam a tuar mi an sia-tha-theihnak ti damnak dingah an hman lo ahcun an hrangah tidamnak lamzin dang a um lo. Leitlun bum awknak ih an sia-tha-theihnak a ti hit  lawng ah an hliamhma tuar mi cu a naa an thei nawn lo men ding. Asinan, a sunglam ahcun hma duppi, hnai ih khat mi ah a cang sinsin ding. Curuangah, a dungthlun tu pawl ih lamzin khihhmuh mi ah a feh feh tu pohpoh cu an hal a riam dingih an ti a hal nawn lo ding.

                        'Hivek harsatnak a nei tu mi pakhatkhat in Israel sakhua hotu pawl hnen ah bawmnak a dil a si ahcun, an sakhua dan vek in, 'Na sual sir aw la, na sual na theihmi pawl ruangah na riahsia in um aw la, na sual pawl cu tlansan aw, cule Pathian in a lo zangfah ding ' tiah an rak sim ding. Asinan, misual pa cun, 'Aiha, ka thinlung cu a hak remrem ih ka sual ka sir

 theilo, a ti ding; sual lak ah nuamnung ka rak cen lai hnak in ka thinlung cu a ruhseh deuhdeuh in ka thei ' a ti ding. Hi pai hnenah Khrih ih nuntudan pawl na sut a si ahcun zianghman theihmi a nei lo ding; thinlung nemnak le  thulunnak pawl cu zianghman theih mi a nei lo ding: ' Thu awi nak cu thlarau nun na neih mi ih tuahnak a si ih, thatnak cu sersiam tharmi thlarau nun na neih mi ih tuahnak a si ih, thatnak cu sersiam tharmi thlarau ihsin a suak mi a si'. Curuangah sersiamthar hrihlomi thlarau hrangahcun thatnak in thulunnak cu a cang thei lo lawlaw a si. Curuangah, thangharh zomi pai hnen ah cun 'Lal Jesu Khrih cku zum aw la, rundam na si ding' tiah sim ding a si. Khrih cu ziang a si ti sim aw. A pai lungkimnak vek in misual pawl rundamnak ruah suak dingah ziangvek a rak tuah ih ziangvek a rak tuar ti pawl sim aw. Pathian Fapa in a mai nunnak cawpcilh in a tuahsuak mi rundamnak thuthangtha sungah ziangvek rundamnak a um ti a tawi zawng in sim aw: thuthangtha ih nunnak thuruk cu fiangzet in sim aw. Cuticun, a hramthawk ah Thlarauthianghlim cun Gentle pawl hnen ah hna a rak tuan vekin a tuan dingih misual pa cun zumnak nei thei dingin a sunglam nun a ti danglam ding. (Dung. 10:44).

                        Khrih cu zumtlak si dingah ziangvak sinak a rak nei tiah a lo sut a si ahcun, a mah milai ruahnak in zianghman theithei nak a nei lo tiah sim aw: Khrih ah zumnak a neih lo ahcun sankhuk ih hloral ding a si ti khal sim aw. Pathian in a zangfah lainatnak in a rundamnak cu Khrih sungah a rak ruat ih Khrih ah zumnak cun Pathian khawkhan mi milai rundamnak sungah a tel ve a si ti sim aw. Tisa sinak ah thlun ding tampi kan nei vekin, Khrih ah zumnakih nung dingah Pathian ih thu pek mi kan si (I John 3:23). Curuangah milai sia-tha-theihnak thinlung cu Pathian thu hnuai ah tuhlut aw ding a si ti khal sim tel aw. Jesu Khrih in a mah kha a rundam duhnak le a rundam theinak pawl khal sim aw; a par ih a hngat aw tu hmuahhmuah a hnawng dah lo; ziangvek milai hman zumnak in a mah a pan tu hmuahhmuah cu a rundamnak ropi a co ter hai a tiah sim aw: zumnak cu hnawng tahrat in zum lonak ah nung vivo dingah zianghman puhmawh ding a um lo, ti sim aw. Khrih ah zumnak cu milai ih dan thlun nak hnak in Pathian lunghmui zawng a si; curuangah zum lo nak cu Pathian thin heng ter tu, tu hlan ih asual nak hmuahhmuah hnak in a sual rapthlak le milai siatsuah tu thlarau pulhhri a si tiah sim aw. Cuitlun ah, a sualnak ih tumzia, a rapthlak zia, Pathian thuthennak ni a tihnun zia, zianghman huhim thei tu a um lo zia, le Pathian zangfaknak in a rak khawkhan mi Khrih sung lawngin himnak a um thu pawl khal sim fawn aw.

                        " Jesu Khrih ah zumnak timi cu ziangha a umzia?" tiah a lo sut ahcun, thuthiang sungah ziangtin kan hmu thei? Jews pawl in an zum lo (John 6:28-30); puithiam le farasi pawl in an zum lo (John 7:48); mitcaw pa in a zum (John 9:35). Jesu Khrih in ' Pathian Fapa na zim maw?' tiah a sut tikah 'Lalpa, amah cu zo saw a si, ka zum thei nak dingah i sim aw?' tiah a saang. Khrih ih a sim veten (Cang37) ' Amah ah zumnak cu ziang saw a si? tiah a sut sal nawn lo ih hmakhat te ah ' Lalpa, ka zum' tiah a sim ih a hmai ah kun in a biak,  cutikah a nunnak ah zumnak le tuahnak kha vawi le khat ah a lang. Cuvek thotho in ramhuai pawlhmi pa le tilreh mi pai hnen khal ah khan a si(Mk. 9:23,24; Dung.8:37). A dungthlun tu le Khrih ih ral pawl khal khan Khrih ah zumnak timi cu Nazareth khua mi milai Fapa Jesu kha Pathian fapa, Messiah, leitlun rundamtu a si ti zum ih a mah cu rundam tu ah pom in zum a si ti cu an thawi thluh (Dung.4:12). Hi thutak hi Khrih a mah rori le a dungthlun tu pawl lkhal in an rak  au suahpi mi thutak a is ih zokhal ih thihmi a si. Curuangah milai cun a sia-tha-theihnak zaten Khrih cu a zum ih a mah an hngat awk ding in mawhphurhnak a nei a si. ( A thi mi a thlarau cun nunthar a neih thei nak ding le a tlu se zomi a duhthlannak cun a tha mi a thlan thei nak ding ah theihnak dik a nei ter tu cu Pathian Thlarau si hman seh la, Pathian in milai duhthlannak cu tha hrum hmang in a fapa a zum ter  lo ih milai llin a thinlung duhnak thawn Khrih cu a zum hrimhrim a tul a si).

                        ' Ziang kan zum ding tiah a lo sut hrih lai ahcun hitin  sim aw, a mah cu Khrihah a um ih a sual pawl cu ngaidam si in thiamcoter a si zo ti zumding ah kawhmi a si lo ih Pathian in a Fapa Khrih ih thu a simmi hi zum ding ah kawh a si tiah sim aw (I John 5:10-12). Pathian in a simmi cu, Pathian in a fapa Jesu Khrih sungin kumkhua nunnak in pek; curuangah Pathian in in simmi ah a thinlung tak in a zumtu, le hi thuthangtha ah an thlarau nunnak a hngat aw tu pawl cu rundam an si ding(Rom. 10:9-11). Curuangah a zum a si ahcun thiamcoter a si ding (Kal. 2:16).

                        Cuticing cun ka zumnak ah harsatnak ka nei a ti thotho ahcun, a zumnak ah rinhlelhnak a nei lai tinak a si ih awlten san theih a si. Nemnak thawn thu a sim a tul. Mi pakhatkhat cu Pathian dan famkim zet ih thlun dingah a thupi ter zet men ding; asinan, mimalte lawng in zumnak ih harsatnak hi an theithiam. Ziangvek harsatnak a tong ti thaten sutsal hnik aw. Thiamcoter mi sin rundam mi si cu a duh um zet lo maw si? Pathian zangfahnak ih ropitnak cawimawi tu sidingah Khrih ah rundam mi si in, milai porhawk nak hmuahhmuah cu tanta ding a duh lo maw si? Hivek in na sut ahcun lo leh nak a nei ko ding. Thuthangtha sungih thutak ummi hi a zum in a ring tawk lo maw si? Cucu a ti ngam fawn lo ding. Cuti a si lole Khrih rundamnak le duhdawtnak cu a ringhlel maw si? Cutin a sim a si ahcun thuthangtha sungih Pathian in in simmi a hnawn thawn a bang aw a si. Khrih ih tlennak a ringhlel a si maw? Khrih ah zumnak a neih ahcun phurhnak a nei dingih a rinhlelhnak khal cu a zumnak dal lo dingin bawm a si ding tiah sim aw.

                        'Zumnak tuahsuak dingah Pathian huham cahnak ka mamawh ih cucu ka nei fawn lo, cuaruangah Khrih cu ka zum thei lo nak a si, a lo ti a sile hitin sim aw, Jesu Khrih ah zumnak cu tuahnak in a si lo lih amah ah kan sinak vek in hngat awk a si sawn tiah sim aw. A thu sutnak cu thil cang thei lo a si. Thuthimnak ah, mi pakhat pa cu a khual tlawnnak ah a bang tuk ih kekar khat hman a kar thei nawn lo hnu ah ka bang tuk ruangah ka cawl thei lo, zau ka duh nan ka zua thei lo a ti ahcun zum ding zianghman a um lo. Thinlung a bang zet mi misual pakhat pa cu a mah ten zianghman ka tuah thei lo a si ti a theih awk hlan lo cu Jesu Khrih ah zumnak a nei thei dah lo ding: amah le a mah ah ruahsan ding um lo le bawm tu nei lo a si ti thei aw in Khrih hnen ah rundamnak duh ah a hngat awk tengteng a tul a si. Cutin thuthangtha na ruah rero lai fang ah Jesu in ( a tuah theu bang in) lungawinak, zumnak, le daihnak cu a sunglam nunah a neih ter ding' (Robert Traill: Works, 1696, Vol. 1. pp. 266-269. Banner of Truth Trust, 1975 )