THIANHLIMNAK

 

                                                    THEIHTERNAK

 

                        John Charles Ryle (1816-1900) ih hnatuan tha bik timi hi suahsalih kum reipi tiang siar a si vekin, a thu lo theihter tam a tul lemlo ding. A ca nganmi ih thatnak hin hi cabu hi tutiang a thar vekin a sawrbawk um zet ti a langter. Tuitum suahmi hi zohthimtlak ih tha le leitlun hmun tinah mi tampi theihter duhmi si.

                        Bishop Ryle hi England ramih a kawhhran a duhdawtnak rak tawmpi lo tu pawl hman in ciangfel zetih theihmi a si ih Baibal thutak ngainatu le rak zirhtu a si. Cawhpawlh lo Evangelical zirhnak le Baibal ih thianhlimnak zirhnak ah hnget zetin a rak dingih a zirh ruagah ruahnak thar le pawnlang sakhua sinak duhtu pawl lakah cun a lar lo phah. Asinan, himi cabu sungih a hnatuan suakmi le cabu dang a nganmi pawlih a hnatuan mi pawl hi a mai san lai ih a hlut vekin tulai khalah santhar Baibal thiam sang pawlih ca nganmi tlukin a hlu ringring a si.

                        Ryle hi amai nuntudanah a hmin a thangih mi tampi in a ca nganmi pawl hi a cawn an tum theu. Ryle ih rak nunpi mi zaidam le fel nuntu ziaza hi ruahnak hnakin a nunpi har zia theih a si. Asinan, Ryle hin a nunnakah daithlang lole hnget zetih a rak nunpi mi hi " Expository Thoughts on the Gospel" timi a ca nganmi sungah a lang. Lailan zet le fiang zetih a thu simmi pawl hi biak inn sung lawng si loin lamzin parih thu a sim duh tu pawl hrang khalah cawn tlak zet a si.

                        Ryle hin zohman tih ruangah 'Bawipa' a ti dah lo nan, Dinthartu pawl (Reformers, Puritans le kum zabi 18 hrawngih Evangelical hotu pawl) hi a duh ih upatnak a pek hai tlunah 'Light from Old Times and the Christian Leaders of the Last Century" timi a cauk nganmi sungah hin an nunnak, an zirhnak, le an hnatuan suahmi thu pawl a tarlang. Hi pawl hi thik thusia zetih Pathian thu a sim tu pawl an si ih Ryle hin an dung a thlun. A ca nganmi fate le a tum khalah misual pawl rundamnak hi a buaipi bikmi a si. Ryle ih nun khawsak thiam dan le a thlarau lam fimnak pawl cu a ca nganmi lak khawmmi hin a tarlang.

                        Evangelical Thuthangtha simtu pawl hi mize tin le lenglam sakhuanak men a si tin miin an puh ih an dem lai ah zohthim ding ropi kan nei. Bishop Ryle in nuntundan zaidam zet le tongfang fiangfai zetih a simmi pawl hin casiartu pawl hnenah Ryle ih nuntu le thlarau lamzin pawl cu a hmuhter ding ti ka zum. (Casuahtu 19995)      

 

 CA NGANTU IH THUHMAIHRUAI

 

                        Tui casiartu pawl kutih a thlengmi hi tuihlan kumhnih ah kawhhran mi le sa pawl kut a thleng zomi cabu te pahnih kawmkhawmmi a si. Tu ah thu tampi betmi a um ih tuihlan ta hnakin lethnih  in a tam deuh. Curuangah a hrek tluk cu tuansuah thar mi a si.

                        Himi cabu sungih a telmi pawl hin Baibal vekin thianhlimnak a thei le zirh duhtu pawl hrangah hlawknak tampi a pe ding tiah ruahsannak thawn ka tuahmi a si. Himi cauk hin thianhlimnak ih umzia taktak le thianhlimnak nunih nungtu pawlin thlemnak le harsatnak an tonmi pawl a theihter ih a cianter lo ahcun thil tumpi tuahsual ka si ding. Cu hmuahhmuah hnakih ka ruahsanmi cu thutakih nun le Khrih thawn pawl kawm awknak hin sunglam nunah ziangvek lungawinak, thlakamnak le hnangamnak a neihter ti hmuhter ding a si.

                        Thianhlimnak thu dodaltu, kawhhran hrekkhat pawl thu thawn peh aw in malte thuhmaihruai bet ding ka nei. Ka kum a u pa vivo ih nun thianhlimnak hin cawisan a hlawh lo zia ka hmu fiang vivo. Cuticun, a hmingthangih khrihfa ti aw pawl lakah thinnat thlak zetin thianhlimnak umloin nuntudan niam, nun dawngdah le duh umlo zetih a nungmi tampi an um. Cuitlunah, thlaraulamih nuntudan dinhmun sangih nung duhtu pawl hi theihnak an tlaksam ruangah thiltha hnakin thilthalo an suahpi theu ih thilthalo suahtertu lakah telhcih an si sawn riangri hi pawi ka ti zet. Ka sim duhsan ka lo simfiang ding.

                        Nunsang, nun thianhlimnak dingah tiih mipi kawhkhawm cu a har lo. Sakhualam phurnak ca siartu, American Camp-meeting tivek ca siartu pawl cun hi thu hi an thei ding. Sungkhawng zet le phur um zet thusimmi, hla sak ring zetzet, inn sung thawmvang celcel, mipi khat luihlo khawm awknak, can ziang maw zat sung sakhua mi bang zetih nunnak, can hmang rei thei zetzet, khawm can sau zetzet, mipi phuan awknak (Tettikhannak) hi pawl hi a tikcu lai ahcun a phur umzetih thiltha in a lang. Asinan, hi pawl hi a tak an si maw, thukzetih hram tohmi an si maw, a hnget maw, rei a daih maw? Hi thusutnak pawl hi a thu pi, cuibakah thusutnak malten ka lo sut bet ding.

                        Hivek khawmnak hmangtu pawl hin thianhlimnak, nunnemnak, hamtamlonak, ngilneihnak, thinsaunak, tisa nun tanta theinak, mai innlamah Khrih bangnak, mimal nunah Khrih bangnak, le duhdawtnak dik  pawl hi an nei in an nunpi maw ? An dinhmunah lungawitawkin Pathian ih pek tawk hnakih tam ngah duh ah hamtam temtem nakin an luat deuh in na hmu hai maw? Nu le Pa, unau sungkhat dang le an rualpi pawl hin an kiangih um nuam le hahdam an ti maw? Cawlhni teh Pathian biaknakah cawhphur awknak le au khuannak um lo ten nuam zetin an hmang thei maw? Cu hmuahhmuah tlunah duhdawtnak ah an thangso maw?, a biktakin an sakhua zumnak le pawmdan pawl a pawm velo le thlun velo tu pawl parah?

 

                        Hi pawl hi a thupi ih ruat tlakmi thusutnak pawl an si. Hi pawl hin an sinak taktak cu a lailang ding. Nun thianhlimnak thansohpi dingah hi ramah hin zovek hnak hmanin ka zuam a si. Ka hmuh ban ah nunthianhlimnak hrangih a zuam rero tu pawlih zuamnak le duhnak pawl hi ka ngaina ih an zawn ka ruat zet a si ti ka theihter duh. Asinan, tulai ih rinhlelh um zet kam awknak, thlarau lam nun hmasawnter tumnak hi zoh men theih lo a si. Cu pawl cun mai innsangih sakhua nak ti hmasawn an tum lo, mahter Baibal siarnak, mahte thlacamnak, mahte hmantlakmi siknak, mahte Pathian thawn pawlkawmnak nun neih an tum lo. Hivek sakhuanak hin thatnak a neih a si ahcun mipi pawl hi a tuah tha dingih pasal tha, nupi tha, pa tha, nu tha, fapa tha, fanu tha, pi tha, pu tha, siahhlawh tha pawlah a canter ding. Curuangah, ziangvek sakhua thlarau lam cangvaihnak khal sisehla hi pawl a suahter maw ti ka sut duh. Mipi hla saknak hmun, thlacamnak hmun, khawm awknak hmun le duhdawtnak hlan awknak hmun pawl ahhin Khrihfa si hi a awl ti ka thei. Asinan, a daih riahhriah nak hmun, tha bangnak hmun, khual tlawnnak hmun le inn nuam lo nak hmun, beidawnnak hmun, cun khatlam ah lei malsawm dawngih zianghman ngai lo vekin milai porh awknak le zuam awknak hmun pawl ahhin khrihfa si a har zet theu.

                        Hi thu hmahruai hi riahsiat thlak zetin ka bangih ca siartu pawlin in ring lo men ding. Hihi ka fiang, mino pawl lakah cun thlarau lam cangvaihnak le cawhphur awknak pawl hi a duh um zet theu. A tlangpi thu in phurnak, tha thawhnak, le hlawptlonak pawl an uar ih nuam an ti. Milai pawl kawm awknak hmunah lawm an hlawh hi a tawkah an ruat theu. Cu lai lakah an tlaksam theu mi an ruat dahlo.

                        Cuti a sile, kan bangaw lo ti kan lung kim a tul. Anmah vekih nauhak ka si lai ahcun an ruah vek ruatin an tuah vek ka rak tuah ve ko ding. Asinan, annih khal keimah tlukin an upat tikah in lungrualpi ve ko ding.

                        Ka ca siartu hnenah hitin ka sim duh. Pakhat le pakhat karah thu kan then tikah duhdawtnakin thuthen uhsi. Thlaraulam thangphawknak in thianhlimnak nun karhzai ter a tumtu pawl lakah thildang ziang hnakin duhdawtnak lawng leiba  ka nei. Thiltha an tuah ahcun duhdawtnak  nei dingah ka forh duh. Ni neta bikin zo ha a dikih zo ha a sual ti cu a langter ding. Cuti a silaiah, iksiknak ruangah daihnak le duhdawtnakin pawlkawmnak hman nei thei lo khawpin lungrual thei lo tu cu thianhlimnak taktak a theih lo nak a langter men a si.

 

 

October 1879                                     STRA DBROKE

                                                THUTLANGPI  KHAIKHAWM

J.C Ryle

 

                        Thutlangpi (20) a telmi hi cabu hi hnuaidawrnak thawn tulai mitampi ih phurzetmi thu hrangah tuan suahmi a si. Ka sim duhsan cu Baibal vekih nunthianhlimnak a si. Hi thu hi Khrih a duhdawtu le a lalnak a hawltu hmuahhmuah cun hi leitun ahhin theih hrimhrim dingmi a si. Zokhalin ziangzat tal cu an tuah thei ih kei khalin ka ti theitawk, ti tlaklo te, ka run thawh in ka tarlang duh ve a si.

                        Ca siartu in maltete el-awknak a hmu ding. Santhar zirhtu le cabu pawl hmin telh lo dingin ka thei tawk cu ka ralring zet. Keimai nun ihsin ka hmuhsuakmi pawl hi run tarlang dingah ka duhtawk  zet. Keimah te Pathian ka zumih keimahte ka zirmi, keimahte Baibal ka siarmi, keimahte Pathian thu ih ka hlan awknak, eng hrangih keimah te ka thlacammi pawl ihsin Pathian Thlarau in I theihtermi le ka hmuhsuakmi pawl run tarlang dingah ka lung a kim tawk zet. Asinan, Pakhatkhat ka ti sual hrih a si ahcun hi leitlun ka damsungah theihter ka si ko ding ti ka zum. Famkim loin kan thei ih famkim loin leitlun hlawnthil kan nei a si. Keimai zir duhnakah ka hngat aw.

                        Kan ram ahhin thianhlimnak le Pathian hrangih lakhran awknak pawl hi khrihfa pawl hin kan ngai pawimawh lo zia kum tampi sung ka hmuhmi a si. Politics, el-awknak, pawl thlarau, tisa mi sinak pawl hin tulai zangfah um zet mitampi thinlung a ei siat thluh a si. Bulpak nunih Pathianmi sinak cu kan dunglamah kan tanta. Kan khristian nuntudan cu riahsiat thlak zetin hmun tampi ah a niamtuk a si. Kan Pathian ih zirhnak ropi a thupitzia le nitin khristian nunmawi tilang ding kan sizia cu zianghmanah kan ngai pawimawh nawn lo. Letlun mi hrekkhat pawlin an sawisel theumi cu, sakhuami (piangthar) ti aw pawl hi biaknakih hlawknak taktak an hawllo. Rualpi that theih lo, mai hmakhua sial le nun hngetkhoh nei lo an si an ti. Nun thianhlimnak hi sual thiannak tlukin a thupi zet ko. Curuangah Protestant le Evangelical zirhnak pawl hi nun thianhlimnak in a thlun lo a si ahcun zianghman thathnemnak an nei lo. Cuitlunah hivek zirhnak pawl hin a tha zawngin mi a siatsuah sawn a si. Cule leitlunmi mifim khermei, khrihfa rak thlingthl tu le a thei fiangtu pawlin hivek sakhuanak hi a tak um lo, pakpalawngpi a si tiah an ruah ruangah khristian sakhuanak hin hnawnnak le sawiselnak a tuar riangri a si. Bible vekin nunthianhlimnak hi ka thinlung in ka ruahmi a si ih hi thu ruattlang a si ruangah ka lung a awi. Asinan, Bible vekih nunthianhlimnak nei dingah zokhal an si le hramtohnak dik an neih a tul. Lam hawibul nei in a fehtu pawl fehsualnakah an hloh ve lo nak ding a thupi. Cuvek thu a rak um pang khallen kan mang bang hlah seh. Satan hin nunthianhlimnak ih huham cahzia le nunthianhlimnak in a lalram a siatsuahnak pawl hi a thei a si. Curuangah, himi thu ah cawhbuai awknak le el awknak um ding cu Satan ih duhmi a si. Tui hlanah mitampi thinlung sungah tlennak thu hi a cawk buai ih an fehsual vekin tulai khalah tuannak ih thianhlimnak thuthawn peh aw in "Theihnak um lo ih thuthentu" pawl mi tampi a suahter. Lalpa'n mawh thluk seh! Thiltha cu sual lak ihsin lak suah a si dingih ruahnak a phunphun hin thuthiang cu in hawl ter sinsin ding. Thlarau ruahnak cu hmusuak dingah thla kan cam sinsin dingih fimkhur zetin kan hawl sinsin ding.

                        Tunlai sanih nun thianhlimnak hawltu pawl lam hmuhtu ding tiah ruahsannak thawn thutlang malte hawl khawmin hi cabu hi suah dingah mawhphurhnak ka nei ti ah ka ruat a si. Hinah hin mi hrekkhat ruahnak ah zumhmang a bang ding tile dodaltu a um ding ti thei cingin ka tuahmi a si. Asinan, Pathian thutak lamzin kan zawhnak ah ziangtal raltha zetin fehpi ngammi kan neih a tul. Curuangah, nunthianhlimnak thu ah ca siartu pawlin thusutnak vekin ka nganmi pawl hi nan theihthiam thei nak dingah fimkhur zetin ngaihtuahnak can nan neih ding ka duh.

 

1.                     Pakhatnakah, ka sut duhmi cu, tulai mi tampi in nunthianhlimnak thu an zirh tikah zumnak hi a lotheihlo ih thiltul umsun a si tiah an zirh tikah, a atthlak tuk lo maw? Piangthar ti aw pawlin thianhlimnak cu, mimal tuahnak tello, zumnak lawngin a si an ti tikah a fimthlak zettin na ruat maw? Hihi Pathian thutak ih in zirhnak vek a si maw? Ka ringhlel. Nunthianhlimnak thu le Jesu Khrih ah Pathian in mi thianghlim dinhmun in pekmi thu an cawhpawlh ruangah a si.

                        Khrih ah kan zumnak hi thianhlimnak ih hrampi a si; nun thianhlimnak ih kekar hmaisa bik cu Khrih ah zumnak a si; kan zum hlanlo cu mi thianhlim lakah kan tel lo; Khrih thawn zumnak ih pawlkawm awknak hi nunthianhlimnak le thianghlimnun nunpi dingah a hram thawhnak nun thuruk a si; tisa ih kan nun hi Pathian Fapa zumnak ih nung dingmi kan si; zumnak in thinlung a thianter; cui zumnak cu leitlun kan nehnak a si; cui zumnak cun kan pupa pawlin hmin thatnak an rak ngah. Thate ih zirhmi khrihfa pawl cun hi zirhnak pawl hi an el tum dah lo ding. Asinan, Thuthiang in in zirhmi cu bulpak nunthianhlimnak dingah zumnak le tuannak khal a tul, ti a si. "A tu tisa ih ka nun hi Pathian Fapa zumnak ih nung ka si" titu a dungthluntu khan hmun dangah a simmi cu "Ka do", "ka tlan", "ka tlan", "ka taksa cu ka neh" cun hmundangah "kanmah le kanmah thianhlim aw uhsi", "tuan uhsi" "ziangkim cu tanta uhsi", a ti (Kal.2:20, IIKor.9:26,27 : 2Kor.7:1 Heb.4:11;12:1). Cuitlunah Thuthiang hin zumnakin sual thiannak in pek ti a sim vekin nunthianhlimnak in pek a si ti a sim dah lo! Sual thianfainak le thiamcoternak cu "tuahnak umlo" Pathian zangfah nak liolio in a si ih zum niakno men le Khrih ah cawlh le hngat awk men a si (Rom.4:5). Nun thianhlimnak cu zangfahnak sungah nun ihsin a lang suakmi a si. Cucun duhdawtnakin a tuan ih tiva luang vekin minung sinak sunglam hi a cangvai ter a si (Kal.5:6). Cuitlunah zumnak ih ti thianhlim ti hi Thuthlungthar sungah hmunkhat lawngah kan hmu thei, Lalpa in Saul hnenah hitin a sim, ka lo thlah a si, cuticun sual ngaidamnak le ka sungih a ummi zumnak ih thianhlimnak cu an co thei nak dingah. Thutak sawn cu, keimah in zumnak hin sual ngaidamnak le nunthianhlimnak ro cu an co ding (Dung.26:18 ; 20:32).

                        "Zumnak ih thianhlimnak" ti tongkam hi Thuthlungthar sugnah kan hmu lo. Elding um loin Pathian hmai ah kan sualnak ihsin ti thianhlim kan sinak ahcun Khrih ah kan zumnak cu a lotheihlo ih thiltul umsun a si. Tlaitluang tei zumtu pawl cu an sual ti thianhlim sak an si. Diknak cu an hnenah pek a si. Cucu "tuahnak in a si lo, zumnakin a si sawn"(Rom.4:5). Hihi Baibal vek a si ih sim dignah a dikmi a si, "zumnak lawngin sual a thianhlim". Asinan,"Zumnak lawng in nun a ti thianhlim" kan ti a si ahcun cucu Baibal vek a si loih, himi theithiam dingah theihnak kaupi kan neih a tul. St.Paul in hitin a sim, "Dan thlunnak tello, zumnak lawngin sualnak ihsin ti thian kan si." (Cucu Pathian hmai ah mithiang tiin in kawhnak a si). Asinan, dan thlunnak tel loin zumnak lawngin kan nitin nun hi ti thianhlim kan si ti khui hmanah in sim lo. Cu lawng si loin, James in in simmi cu “tuahnak tello zumnak cu zumnak thi a si” ti a si (2:17). Asinan, nang cun hitin i sawn men ding, 'Zohman in tuahnak hi nunthianhlimnak hrangah a lotheihlo ih thiltul mi a si ti ah an sim lo'. Asinan, cukhacu a tha ko, ziangah ti le midang hrekkhat pawlih simdan hnak cun a fiang deuh lai.

 

2.                     A pahnihnak ih ka sut duhmi cu, Lalpa'n tlangpar ah nitin nuntudan ih thianhlimnak thu in zirhmi le Paul cakuat netalamih in zirhmi pawl hi thil fate le ngai pawimawh tlak lo ah ngaihthat men hi a atthlak in thuthiang theihlo thlak lo maw? Cucu Pathian thutak ih in zirhdan vek a si maw? Ka ringhlel.

                        Zumtu ti aw hmuahhmuah cun nitin nun ih lakhran awknak le Pathian thawn pawlkom awknak hi nei thei dingah kan zuam dingmi a si; ziangkim kan phurrit neihmi thawn Jesu Khrih hnenih nitin thum awk hi kan nitin nundan siter kan tum dingmi a si. Cuticun a parah kan phurrit cu kan thum ding. Hinah Thuthlungthar ih in zirhmi hitin a si sawn. A thianghlimmi nun neiin kan sia tha theihnak sungah zianghman dodalnak um lo ten nitin nun hman kan duh a si ahcun nunthianhlimnak hrangah a tulmi pawl hi pakhat hnu pakhat nunpi a tul. Nunthianhlimnak taktak hi zumnak, theihnak, le ruahnak men ah a thum aw lo.  Asinan, tuahnak, nitin nunkhawsak dan, cangvaihdan le zangfahnak pawl ah hin a si sawn. Kan tongkam, kan thinsaunak, kan thinlungput, kan suangtuahnak le kan nitin nunah kan taksa peng kan hman awkdan, kan tikcu, ka neihmi hmanrua le sumsaw, kan thuneihnak pawl kan hmandan pawl ahhin a si sawn. Cuticun, pi, pu, pa, nu, fa, bawi le siahhlawh, pasal le nupi, uktu le ukmi lr ziangvek dinhmun khalah hin a lang sawn a si. Kan hnipuan hruhdan, kan canvo kan hman dan, kan hnatuan dan, dam le natnak karlak ih kan umdan, farah ah le len ah siseh ziangvek dinhmunah kan dinkhalah kan thianhlimnak cu a lang ding a si tihi ca ngan tui’ thinlung ah a ummi a si. Ziang kan zumding, kan ruat ding le thianhlimnak thu hi ziangtin kan thinlung sungah kan hngetkhoh ter ding tiih ngaihtuah men hi a tawk lo. Cu hnak ih thuk sawn a lailang. Fal zetin a lang. Mithianghlim cun nunnak tikcu minute tinte ah ziang tuah ding ti ka si ti a fiang, a innsangah, a rualpi pawl nakah, ziangvek ih cangvai ding a si ti a fiang. Khrih sungih nung taktak a si ahcun a nitin nunah hi pawl hi famkim zetin an tel ka zum. Mi hrekkhat pawl cu "zumnak le nun lakhrannakin thianhlimnak" thu simmi an ngai hnu ah cui nunthianhlimnak thlawsuah cu danwgin nun sangcuang le tha zet ih nungin an ruat awk lai fangah an nitin nun ah an thinlung le an taksa an hman awknakah zianghman hmasawnnak an neih lozia an innsang minung le an rualpi pawlin an hmuh tikah Khrih ih thu hi nasazetin an mualphoh a si. Kan theih ringring dingmi cu thianhlimnak hi sunglam nun ih hlawptlonak le kiangkap ih phut awk nak men ah hin a um lo. Mitthli, riahsiatnak, taksa phurnak le thisen sannak, kan duhzawng thusiamthiam pawl ih thusimmi thinlung takih kan veinak, ka sakhuanak kan ngainat nak, le in zumlo tu pawl vuak le velh ngam ih kan el-awknakah thih ngam khawpih kan tannak, hi pawl hmuahmuah hnak hin nunthianhlimnak taktak cu danglampi a si. Hihi Khrih bangnak a si ih kan nitin, mimal nunah, kan mizia ah, kan nuntudan le kan tuahnak ah hin midang in an hmuh thei dingmi a si (Rom.8:29).

 

3.                     A pathumnakah ka sut duhmi cu, 'Famkim nun' ti ai ah tongkam ciang mumal lo vek hmang rero in, famkim nunthianhlimnak hi hi leitlunah nunpi thei vekin khrihfa pawl nawrhmawh rero nak hi, Baibal ah le nitin hmuhtonmi ah hmuh ding a um si lo, mah le mah bum awknak men a si sawn lo mawsi? Ka ring hlel.

                        Zumtu pawl cu "Pathian tihzah ih thianghlim famkim nun nei dingah" famkim nun lam pan dingah nasa zetih fawrhfialmi kan si ti cu Baibal fimkhur zetih a siar tu cun an el lo ding (II Kor.7:1; Heb.6:1; IIKor.13:11). Asinan, zirding kan nei lai. Baibal bungcang pakhatkhat in a takih famkimnak, sualnak ih hnawihnih lo lellel nun, tuahnak, tongkam, le ruahnak in mawh nei lo famkim nun a um ti asi a ahcun, a silole Adam cithlah pakhatkhat in thianghlim nunfamkim cu a rak nunpi a si ahcun zirding ka nei lai a si. Zothimtlak ih tlamtling, theihnak ah tlamtling, nunnak ih a pehtlai awmi hmuahmuah ah tlamtling, zirhnak tinkim ah famkim le tlamtling hi a cancan ahcun zumtu tha Pathian fa le lakah hmuh theih a si men ding. Sankhat hnu sankhat ah Pathian mi thianghlim pawl hin hivek thianghlim nun hi an nunnak nineta bikah an suah pi dingmi a sinan, an nunah an rak hmuhsuak mi sawn cu an maitlaksam nak le tlinnak um hulhual, anmai famkim lo nak pawl hi riahse zetin an au suahpi mi a si sawn theu. Thlarau eng an cen tam poh le siar cawklo am mai tlamtlinlonak le an famkimlonak pawl an hmu aw suak deuhdeuh. Zangfahnak cu an hmuhsuak poh le tangdawrnak in an khat deuhdeuh (I Pet. 5:5).

                        Ziangvek mithianghlim sawm Pathianthu vekin tha famkim tiah kan sim thei ding um? An lakah zothalin an nunnak an cekfel awk tikah famkimlonak in ka luat ti thei tu an um maw? A letling sawn in David, St.Paul le St.John pawl hin Pathian Thlarau in tikcu ziangmaw zat a umpi hai hnuah an thinlung sungah tlaksamnak le sualnak an tuarzia tongfang na zetzet thawn an ausuahpi sawn theu a si. Mithianghlim bik pawl cu an tangdawrnak in hminsin theih an si ding. Martar tuar John Bradford, Hooker, Usher, Rutherford, M'Cheyne pawl hnakin mithianghlim sawn kan hmu dah pei maw? "Zangfahnak le lainatnak ah leiba kan nei a si" ti an theihawknak pawl nganmi tel loin an canganmi zohman in siar ding an hmu lo ding, cuticun a netabikih a hmabak mi cu famkim nun a si.

                        Tulai nineta sanah famkim nun thawn pehaw in mi hrekkhat pawlih hmanmi tongfang pawl hi ka kalh duh a si. Hivek tongkam a hmangtu pawl hi sual mizia, Pathian sinak, an mai thinlung, Baibal tongfangih a san pawl hi malte long theihnak an nei asi tin ka ruat hai a tul. A hmingthang khrihfa mi daizet pa pakhat in hitin a sim tikah "’Keimah ka sinak vekin’ timi hla hnakih sangdeuh dinhmun ka thleng zo ih midang pawl cu sakhua nak lam ka luh pekte (ka pianthar pekte) ah i lawmtu an sinan tu ahcun thlaraulam ahcun ka tonmi hnak ih niam deuh dinhmun ah an um”. Asinan, kei cun cupai thlarau cu damlo zet dinhmunah a um a si tin ka ruat a tul. Mi nunciam zet khrihfa pakhatkhatin hi taksa ah hin "sual um lo lellel" in nun a theih tiah simin, a mah lala in "thlathum sungah ka thinlung sungah suangtuahnak sual zianghman ka nei lo law law" a ti thei a si ahcun ka sim theimi cu theihnak neilo khrihfa a si ti lawng a si. Cuvek zirhnak pawl hi ka do a si. Hihin thiltha a hrinsuak lo lawng si loin mi tampi thlarau a siatsuah a si. Hlaral ihsin sakhaunak rak thlir tu pawlin hihi a diklo, a tak ah hmuh ding a um lo a si ti an theih fiang tikah sakhuanak (Biaknak) thawn a hlat awk ter deuhdeuh ih ralah a can ter sawn hai. Hihin tisa nunah thianghlim famkim nun ka thleng thei lo ding ti a thei aw tu Pathianfa le pawl a ti beidawng. Khatlamah mi hrekkhat zianghman si lo pawl an thinlung a puam ter. A tawizawngin hivek zirhnak hi tihnung zet mi siatsuah thei suangtuahnak sual a si.

 

4.                     A palitnakah, Rome cakuat bung 7 nak hi mi thianghlim pawl nunih hmuhtonmi a si lo ih mi piangthar lo pawl le zumnak ih tuh hnget aw hrihlo pawl hmuh tonmi a si, tiah mitampiin a tha zawng, a si lole a hrothak zawng khalin siseh an aupi rero hi thutak a si maw? Ka ring hlel. Hi thu hi Paul san lai ihsin kum zabi 18 tiang el-awkmi pakhat a si ti ka pom ko. Tu hlan kumza hrawng rei ah khrihfa mi ropi John, Charles Wesley le Fletcher pawl hin Paul in himi ca a ngan tikah a ca ngan lai fangih a hmuhtonmi thu a ngan lo tiah an sim ti ka pom ko. Mitampi in kei le mi hrekkhat pawlih pom vekin an pom thei lo ti khal ka thei ko. Fiangten ka sim a si le Paul hin himi bungcang a nganmi sungah hin sankhat hnu sankhatah mi thianghlim pawlih hmuhtonmi pawl thawn a pehpar aw lomi zianghman nganmi a nei lo. Paul in a simmi pawl hi zumtu mi tawntai le mi piangthar lo pawlih ruahban lo le sim dingah an ngaihtuah ban lo mi pawl an si sawn. Zingkhal sisehla ka hnenah cun cuticun a lang a si. Asinan, himi bungcang famkim zetih relkhawmnak cu tu ah ka telh lo pei.

                        Himi ka run tarlang nak hi, sankhat hnu sankhat ih kawhhran commentator (Baibal simfiangtu) thatha pawl hin himi Rom bung 7 nak hi zumtu pitling nunah a thlengmi a si tiah an pom tlangpi mi a si ti kan hmu. Baibal simfiangtu (Commentator) pawl lakah himi pawm lo tu cu Romanists (Roman Catholic zumnak nei pawl), Socinians le Arminian pawl an si. Asinan, hitin in let men ding, "A si, zohman sual theilo kan um loih Reformers, Puritans le santhar Evangelical zirhtu pawl hi an sual pumhlum ih Romanists, Socinians, le Arminians pawl hi an dik sawn a si". Rinhlelh ding um loin Lal Jesu in in zirhmi cu a mah siarlo zohman Bawipa tiah ko lo dingah a si. Curuangah, zohman Reformers le Puritan pawl hi Bawipa ti ah ko dingah ka fawrh lo. Asinan, an fehpi mi thu pawl an simmi pawl hi siar in an thu elnak pawl hi an sang thei ahcun sang hnik hai seh. Thusutnak ummi pawl cu Thuthiang sungih tongfang san pawl hi ziang ha an si? Rome cakuat bung 7 nak hi ziang ti ih leh ding ha a si? Himi tongfang pawl hin ziang an sim duhsan a si? Kan theih ringring dingmi cu kan hmuhsuak thei lo mi thil a um a si. Khatlamah mi hrekkhat pawl in Reformer le Puritan pawl ruahdan le hrilhfiah dan pawl an pom ih, khatlamah mi hrekkhat in Romanists, Socianists le Arminians pawl hrilhfiahdan an zawm.

                        Cutivek dinhmun a si laiah, Arminians pawlih ruahdan le hrilhfiah dan thluntu pawlin anmah kalhki tu pawl an donak ih an hman mi ngiofeo, thintawk le mi zangsiar lo tongkam pawl hi ka do a tul. A nep bikin ka sim ding, cuvek tongkam hmannak in anami sinak an tarlang aw rero men a si. Cuvek tongkam tha lo thawn humhimmi thutak cu rinhlelh kai a si. Thutak cu hriamhrei tampi thawn kilven a tul lo. Mi pakhatkhat thawn kan hmuhdan a bang awk lo tikah mi hmuhdan kha kan sisio in kan nautat ding a si lo. Reformers le Puritans pawlih pawmdan le hmuhdan pawl hi tulai kum zabi 19 minung pawl hin an pawm in an thlun thluh ding kan ti thei lo nan ziangkhal sisehla upatnak thawn ka sim a tul.

 

5.                     A panganakah, "Khrih kan sungah" ti tongkam hmangih  zirhnak thu thawn peh aw in tulai mi hrekkhat pawlih tongkam hmanmi hi a dik maw? Ka ring hlel. Hi thu ah Baibal in a simmi hnakih sang sawnah hlirsohnak a um? Cutin mi tampi an fehpi ding ti phan um zet a si.

                        Zumtu taktak cu Khrih thawn pumkhat an si ih, Khrih cu zumtu sungah Thlarau in a nung. Cucu Thuthlungthar fimkhur zetih a siar tu pawl cun an el lo ding. Khrih le zumtu karlakah a ruk te ih pumkhat sinak a um ti cu rinhlelh ding rual a si lo. A thihnakah kan thi, Amah thawn phumin kan um, A thohsalnakah kan tho sal, Amah thawn vancung ramah kan to tlang. Khrih kan sungah a um ti simnak bungcang panga kan nei (Rom.8:9;Kal.2:20;4:9;Eph.3:11). Asinan, ziang kan tarlang ti a san theifiang dingah kan ralrin a tul. Zumnak in Khrih cu kan thinlung sungah a nungih a thlarau in a hnatuan cu kan sungah a tuan suak ti cu a felin a fiangmi a si. Asinan, himi hnakih tam le cuangmuar in zumtui nunah Khrih in a rukin cenkualnak a nei ti kan sim tum a si ahcun ziang kan sim ti kan ralrin a tul. Kan mahin kan ngaihven lo ahcun Thlarau Thianghlim in kan sungah hna a tuan mi kan thei thei lo ding. Minung rundamnak dingah Pathian khawkhanmi hi kan theih hngilh ding ; hrilcianak cu Pa Pathian ih hnatuan bulmi a si; thawinak, aiawhnak le palai tuannak cu Fapa Pathian ih hnatuan bul mi a si; zumtu pawl nun tithianhlimnak cu Thlarau Thianghlim Pathian ih hnatuan bulmi a si. Kan Lalpa in a fehzawngih a sim ta mi kan theihhnghilh lo a tha. Kan sungah a kumkhua in a um dingmi khurh-awm tu a run thlah ding thu a sim vekin a runthlah ngaingai ih cuticun a umnak hmun ah kan um ve ding (John 14 :16). A tawizawngin Khrih cu kan cawisang kan ti rero laiah A laksawng ropi Thlarau Thianghlim in pekmi rak ngaihthat men tla kan si pang ding. Rinhlelh ding um loin Khrih cu Pathian a si vekin Khuitawk hmun khalah a um-kan thinlung sungah, vanah, A hminin mi pahnih maw pathum maw an ton khawm awk nakah. Asinan, hihi kan theih ringring a tul. Khrih-ziangkim theihnak ih hrampi le kan Puithiam sang cu a vawihnihnak a ratsal hlan lo Pathian kut vawrhlam kapah to in kan Palai in tuan sak ringring a si. Cuticun, leiltun a fehsan hlanih in kam ta vekin a run thlahmi Thlarau Thianghlim sungin Khrih cun a minung pawl thinlung sungah hna a tuan a si (John 15:26). Rom. 8:9,10 khaikhin tikah himi thu hi fiangzet in a sim a si tin ka thei. Himi ka ciandan cu 'Khrih kan sungah a nung' ti a si. Cu hmuahhmuah hnakin St.John ih tongkam hin fiangzetin a tarlang : 'Hitin kan thei, kan hnenih in pekmi Thlarau in Amah cu kan hnenah a ceng' (I John 3:24).

                        Hi pawl ka sim ruangah zohman in in hmusual lo ding tiah ka zum. "Khrih kan sungah" ti aupi mi hi Baibal vek a si lo ka ti mi a si lo. Ka sim duhmi sawn cu Baibal in a simmi hnakin thupi sawn vekih thu fehpi nak hi a tihnung a si, ti a si sawn. Ka phanmi sawn cu tulai sanah mi in ziang an sim ti thei setset loin an ruahban loin Thlarau Thianghlim hnatuannak pawl an ngaihthahnak pawl hi a si. Ca siartu zo in simaw, na thu ah na khermei tuk in ti a si ahcun Samuel Rutherford ih ca nganmi 'The Spirit of Anti Christ" timi hi a siar ih a theih ka duhsak. Cutawkah zumtu sungih "Khrih censilhnak" timi ngai pawimawh le ti thupi ter tuk ruangih tu hlan kum zabi pahnih lai ih thawkin Antinimianism le Fanaticism a se thei bik tiang rek suahpit tu Saltmarsh, Dell, Towne le a dang fehsual zirhtu pawl thu a hmu ding. Zumtu mimal le bulpak nun hi a um nawn lo ih Khrih an sungah nung in an siraw ih, an zum in an tuah a si, ti hi an fehpi mi a si! Himi feh sualnak a hram thawk nak cu "Ka sual a sinan keimah si loin, Khrih ka sungah a nung a si' (Kal.2:20) timi lehsualnak in a hruai sual mi a si. Himi zirhnak in a hrin suahmi cu zumtu pawl hin ziang pohpoh an tuah mi parah mawhphurnak an neilo tiih thuthluknak a si. Asi ngai, zumtu pawl cu an thi ih phumin an um, cule Khrih lawng an sungah a nung, cuticun Khrih cun an hrangahziang hmuahhmuah a tuah sak! A tawp a thlenmi cu ziang a si tile mi hrekkhat cu tisa sinakah hnangam hmiarhmiar le him zetin an thei aw, an mawhphurhnak cu a hlo thluh zo tiah ruatin zianghman tihnak um hlenglo ten an duh pohpoh sual kha an tuah theu. Thutak hi theihhngilh dah hlah uhsi, thusohnak le thu hrelhnak hin fehsualnak tumpi a thlen thei a si. "Khrih kan sungah" ti kan sim tikah ziang kan sim ti fiangter uhsi. Tulai ah hihi mitamp in an ngaihthah men pang ding ti ka phang.

 

6.                     A paruknakah, tulai mi tampi in an tuah vekin piangthar Pathian fate ti aw pawl lakah thianhlimnak le thlaraumi sinak pawl hi danglam zet le thildangpi vekih san neihter ciamco nak hin thathnemnak a nei maw? Cucu Pathianthu in a sim vek a si maw ? Ka ringhlel.

                        Hi tawkah zianghman thilthar a um lo. Roman Catholic ca ngantu pawlin hihi an thu fehpi mi a si ti cu zate theih a si. Kawhhran ih zumtu pawl hi mi phunthum ah an then ; piangtharlo, piangthar pawl le thlarau nun thianghlim tawm tu pawl-an simmi hi Romanian ca ngantu pawlih thusimmi thawn thu hram bang aw in ka thei. Asinan, himi pawl hi a hlun maw a thar maw, Romanish maw English maw si hai seh la Baibal Thuthiang in himi pawl a sim fiangnak khui hmanah kan hmu lo. Pathian thu in a minung pawl hi phunhnih lawngah a then ih leiltunah mi phnuhnih an um. Hitin a sim, minung le sualnak ih mithi pawl, zumtu le zumlo tu, piangthar le piangthar lo, lamzin bite ih khualtlawngmi le lamzin kaupi ih khualtlawngmi, mifim le mi aa, Pathian ih fa le Satan ih fa tiah a tlangpi thu in phunhnih ah a then. Hi miphun pahnih karlak ah  rinhlelh ding um loin thil a um dingmi cu sualnak le zangfahnakah an nunah a lang dan a bang aw thluh kher lo ding. Asinan, a sang deuh le a niam deuh tiin bangawk lo nak men a si. Hi miphun pahnih thenmi lak ahhin kawrkawhruampi in a dang. An dan awk dan cu thihnak le nunnak, eng le thim, vanram le helram ti a si. Asinan, leitlun minung phuntum ih thentu pawl thu thawn peh aw in Baibal in zianghman simmi a nei lo! Cuticun hi milai ih mibur thenawk dan ruangah a suakmi a vawihnihnak piantharnak ti zirhnak hi ka pom lo hulhual a si.

                        Zangfah rundamnak a hramthawk le a dang  tikcu  can khatkhatah danglamnak a um thei ih zumtu cun thlaraulam nun thangso thei dingah catbang loin zangfahnak a hawl a tul a si ti hi ka pom thlepthlep. Asinan, zumtu pawl hmakhat te ah cawp le cilh in thlawsuah mi dinhmun sang zet, mi thianghlim famkim dinhmun thlentheinak le thawk leh khatih hlawn awknakin thianghlim famkim dinhmun thlen a theih a si tiih thu zirhnak  pawl hi ka pawm thei lo. Hihi thu belhcawp men vekin ka hnenah a langih Thuthiang bungcang sungah hivek thu a simmi hmuh theimi ka nei lo. Nuam tete ih thansohnak, hmasawnnak, theihnakah hmasawnnak duhdawtnakah hmasawnnak, thianhlimnakah hmasawnnak, tangdawrnakah hmasawnnak, thlarau lungput neihnakah hmasawnnak-hi pawl hmuahhmuah hi Pathian Thuthianghlim in a zirhmi a si tlunah Pathian mi thianghlim pawl nunah mit hmuh theih in kan zir ding in tanta mi an si. Asinan, hmakhatte ah pianthar rualin thianghlim famkim dinhmun thlen thei nak thu simmi Baibal sungah ka hmu ngelcel lo. Pathian hrangah lakhran awknak um loin mi pakhatkhat hi piangthar thei ti sim theinak thu kan nei maw tihi ka ring hlel! An hlan awknak a san poh le rinhlelhnak an nei lo dingih Pathian zangfahnak an dawnmi a tam cuang vekin an thei aw ding. Asinan, an pianthar nile thleng awk ni ah Pathian hnenah hlanawknak an neih lo ahcun cui piantharnak ih umzia cu ka thei lo. Pathian in milai nunah thleng awknak a pekmi thlawsuah ropi ngainepin ziangsiar lo hi a tihnung zet lo maw? Zumtu hrekkhat pawl 'thlarau nunsang' ‘vawihnihnak thlengawknak’ zirhnak an pom tikah Thuthianghlim in hrintharnak, sersiamtharnak, thlarau thawhsalnak thu simnak bung tumpi pakhat ih a sau, a kauh, a thuk  le a sanzia zianghman lo ah can tluk a si lo maw? Keimah tla ka sual thei men. Asinan, tuihlan ihsin ka rak ruat theu. Thlengawknak neitu pawl cun an thlengawknak sim fiang theitu tongkam nem te an hman thiam a thupi ih thleng awknak hi zangvek theihmi an nei ti khal thaten an cekfel awk a tul a si. Asi-dan ding cun hlan awknak an neih tikah hlan awknak dik cu vawikhatnak an thlengawknakah a si dingmi a si.

                        Fiangten ka lo sim, kei cu zinhlun hi ka ngaina. Hifi a fimthlakin a him sawn, zumtu thlengaw zo hmuahhmuah zangfahnak ah catbang loin thangso vivo dingih hma nawrpi nak, a lotheihlo ih hmalam pan vivo theinak dingah, thang sinsin in anmah le anmah an hman awk sinsin theinak dingah, le Khrih cun an taksa le thinlung le thlrau ah a luahkhat sinsin theinak dingah hma hruai awknak hi a tha ih, tui zumtu pawlin kan ton rero mi hnakih a sangsawn le a nuam sawn leitlun vanram cen thei ve dignah kaihhruai awknak pawl hi a tha si. Sikhal sehla, zovek piangthar cia khal siseh a vawihnihnak a thleng aw dingih ni khatkhatah maw a dangah maw thawk le khatah pumpuluk ih hlan awknak a nei ding ti cu sim ka duh lo. Cuvek zirhnak ka elnak cu Thuthiang sungah cuvek zirhnak a um lo ruangah a si. Hivek zirhnak ka duhlonak cu bum awknak pumhlum a si ih thinlung nem pawl namthlak nak, pawnlang minung pawl kha hlirsohnak, ziang thei lo ih mah le mah bumaw rero tu pawl kha tihnung dinhmunah a thlenter ruangah a si.

 

7.                     A pasarihnak le a netabikah, ka sut duhmi cu, "zumtu pawl hrangah sual hi do a tul lo ih sual ding khalah ruat awk a tul lo, mah le mah Pathian hnenah hngat aw in, Khrih kutsungah daiziar um men ding" ti vek zirhnak hin thiltha a suahpi maw si? Hihi Pathian thu ih a khihhmuhmi a si maw? Ka ringhlel.

                        'Nanmah le nanmah apaw  aw' tihi thu thlaitluang te a si ih Thuthlungthar sungah hmunkhat lawngah kan hmu thei ih cucu zumtu pawl mawhphurhnak ih fawrhfialnak a si. Hi tongfang hin kanmah le kanmah mi pakhat hnenah daiziar i va pek awk ding a si ti a khihhmuh lo. Greek tong zir pawlin in sim thei ding, a sim duhsan cu kanmah le kanmah hnatuan cangvaihnak ih hman dingah pek awknak a si. Asinan, khatlam zawngin zumtu pawl cangvaihnak ih tel thei dingah zirhnak hi Thuthlungthar ih cakuat pawl sungah hmun tamzetah kan hmun thei.  Khrih in tuan dingah a duhsak hai vekin thazang cahnak thawn tuan dingah mawhphurhnak pek an si ih, anmah le anmah kha midang hnenah daiziar va pek awk ding tinak si loin hnatuan dingah forh an si sawn. A thianghlimmi hriamhrei kaihnak, buaina, raldonak, ralkap nun le sual awknak nun pawl hi Khrihfa taktak nun ih a simmi a si sawn. Ephesian bungruk nakah a simmi Pathian ralthuam timi hi mi pakhatkhat in thusut ding a um a si tin a ruat men thei. Cuvek thotho in hitin sim hi a awl bik ding. 'Pathian hnen ih daiziar pek awknakin thianhlim nun zirhawknak' hi kum zabi 17 laiin Antinomian zirhnak a si (Rutherford ih 'Thlarau Khrih ral' timi ah ka tarlang zo, himi ih a fehpi mi cu sual tuk a si). Cuitlunah fiang deuh in ka sim a si le 'Pilgrim Progress' pawlih zirhnak ti siattu a si. Cucu kan pom a si le Bunyan ih nganmi cabu hlun kha meisa ah kan ur ding maw kan hlawn hlo ding maw pakhatkhat kan ngaihtuah a tul ding. Zumtu pawl hin 'Pilgrim Progress' vekin sual buai, buan buai, le do let loin Pathian hnenah daiziar pe aw men sehla hi kawhhmuhnak cabu cu ka rak siarlak menah a cang ding. Asinan, cu hmuahhmuah lakah thutak zumtu pawlin kan tleidan thiam a tulmi cu sual thiannak le nun thianhlimnak ih a danglamnak hi a si. Sual thiannak hrangah milai hnenih kan sim dingmi cu 'zum' zumnak lawng a si.  Nun thianhlimnak hrang ahcun kan sim dingmi cu 'fimkhurnak' ‘thlacamnak le sualthu pawl a si. Pathian in a thleidan mi cu cawhpawlh in rawi hlah uhsi.

                        Ka thu hmahruai thutlangpi pawl cu hiti si hrih sehla a cemnetnak lam kan pan hrih ke. Himi ca ka ngan tikah hin thinthip le riahse zet cingin ka cafung hi ka hman mi a si. Ka thinlungah i ngaihven tertu le hmailam hrang phannak i neitertu khrihfa ti aw pawl nuntudan pawl tulaiah tampi an um a si.

                        Vanduaithlak zetin sakhua hnget khoh din le neih duh pawl lakah hin Thuthianghlim theihlonak maktak a um theu a si. Awlsam nunih nung pawl, nauhak te bangih ziangvek zirhnak thlihrang lak khalah hran kawi rero mi minung pawl hi rintlak an si lo (Eph.4:14). Athenian pawl bangih sinak ngaisannak, thilhlun deuh, thil sikelte, kan pupa pawlih rak nunpi mi zirhnak pawl ninnak le cu pawl cu thinlung duhnak thawn tlun nuam ti thei lonak pawl a um a si. Mi thawng tampi in an theihmi cu zianvek a si ti ruat ta loin zirhnak thar le au on thar an thlun ding.  Anmai thinlung diriam tertu an hawl ding.Thinlung tharthawhnak, phurnak, hiarnak, hiarnak suak tertu, thinlung hloptlo tertu zirhnak pawl hi catbang loin beisainak a um ringring a si. Phur hlawptlonak le thin diriamter duhnak pawl hrangih cak tiatia nak hi khrihfa ti aw pawl lakah a um a si. A hrekkhat pawlih sakhua nun, Peter ih simmi, a tamsawn in an theihhngilh zomi lungnemnak le thindaihnak a neitu (I Pet.3:4) cu khuang thlarau ri-tu pawl hnak cun a zia um deuh. Mitampi cun miburpi lakih tah celcel, biak inn ih thawmvang celcel, hla sak ring dupdo le phur hlawptlo nak pawl lawng hi an rak ruahsan theu. Zirhnak diktak ih a danglamnak thleidan thiam lonak hin khua a rak luah kau tuk zo. Thusimtu pa in fimverveknak in thu a rak sim tikah mi tampi in a tha ko tiah an ruat. Cucu a ciangkuanglo, a pitlinglo na ti ahcun 'khuaruah thiamlo, fehzim pa' an lo ti ding! Cuvek pawl mit ahcun Moody le Haweis, Dean Stanley, Canon Liddon le Mackonochie le Pearsall Smith pawl hi an bang aw thluh in an lang. Cuvek pawl hi riahsiat thlak ngaingai a si. Cuitlunah, thinlung takih thianhlim lamzin zirhnak hi pakhat le pakhat hmuhsual awknak karlakah thlau hloh men a si ahcun ningnat thlak deuhdeuh a si. Sualnak dinhmun harsa ih tangah kan cang ding.

                        Keimai hrangah cun ka fimkhur tawkin ka thei aw a si. Rawngbawltu nauhak te men ka si nawn lo. Ka ruahnak a ruhseh zo ih zirhnak tharhlam ka pom nawn lo. A hlunte hi a tha ko ve! keimah cu Evangelical Pathianthu zirhnak tlawnghlun pawl zirhnak tluntu lakih telah ka ruat aw. Sibber le Manton ih nun le zumnak, le William Romaniane fehdan le zumnak ih nun thianhlimnak zirhnak ah hin ka lung a awi in ka lung a kim lo a si. Asinan, ka nau le pawlih nun thianhlimnak hmuhdan thar ruangah a tul lo pi in thenthek awknak um lo dingin fimkhur dingah hihi ka tarlang a tul. Tulai sanah khrihfa thlarau nunsang pawl hi a tul tin an ruat maw si? Kei tla in ka ruat ko. A cak deuh mi, a fiang deuhmi, le a famkim deuhmi nun thianhlimnak zirhnak hi a tul tin an ruat maw si? Kei tla in ka ruat ko. Khrih cu sual thianfainak ah le nun thianhlimnak ding hrangah a hrampi bik a si tin an ruat maw? Kei tla in ka ruat ko. Zumtu pawl hi zumnak ih nung ngam sinsin dingah fawrh an tul tin an ruat maw si? Kei khalin ka ruat ko. Nun thianhlimnak le nehnak nun thuruk nunpi dingah Pathian thawn nitin te fehtlang dingah zumtu pawl forhfial a tul tiah an ruat maw? Kei khalin ka ruat ko. Hi pawl hmuahhmuah ahhin kan bang aw ko a si. Asinan, himi hnakih hla deuh an feh pi ahcun ziang an ti duhsan ti fimkhur zetin hrilhfiah dingah le thleidan a tulmi thleidang thiam dingah ka forh duh hai.

                        Aneta bikah, nun thianghlim zirhnak ih an hmanmi tongfang thar le Thuthiang thawi a mil awlo mi cangvaihdan thar pawl hi ka pom thei lo zia duhdawtnakin ka tarlang a tul. Nun thianhlimnak hrangih cangvaihnak, tongkamthar hmannak, Thuthiang sung ihsin a hrekkhat lawng la ih a hrekkhat lawng fehpi kaihhruaidan, belhcawp thu zirhnak, thuthlang pakhat hmangih thutlang pakhatkhat hlir soh ciamco nak, Thlarau in a rak remmi vek si loin Thuthiang san neih ternak, bungcang remkhawm ih a san herkawinak pawl, kan nunnakah a takih a si thei lo mi pawl, kan mitih kan hmuh lo hulhualmi pawl hrothak zetih aupi reronak pawl, hi pawl hin zumtui nunah thianhlimnak lam a hruai lo ding. Hi pawl hin daihnak a thlenter lo ding, minung tampi a thekdarh ter sawn a si. Hi vek cangvaihnak pawl hin thianhlimnak taktak lamzin a dal sawn a si. Nun thianhlimnak cangvaihnak tisi ih Pathian fale lakih huat awknak, el awknak a suah tertu cu rinhlelh um a si. Khrih duhdawtnak le thutak ruangah daihnak le thianhlimnak hi thlun dingah zuam uhsi. Pathian ih a zawmmi pawl cu zohman in then hlah hai seh.

                        Hihi ka thinlung duhmi le Pathian hnenih nitin ka thlacammi a si. Kan ramih khrihfa a ti aw pawl lakah thianhlimnak nun a karhzai vivo nak ding hi. Asinan, thianghlim dingah a zuamtu hmuahhmuah cun Thuthiang ih a zirhmi thlun dingah, thil a bang aw lomi pawl thleidang thei dingah le thil hlu cu thil thalo karlak ihsin thleidang thiam dignah mi pakhat cio in mawhphurhnak kan nei a si. (Jer.15:19)