6.                                                         THANSOHNAK

 

                      "Kan Lalpa le in Rundamtu Jesu Khrih zangfah lainatnak le amah theihnak sungah tthang vivo uh"( 2 Pet.3:18).

 

                        Himi thuhmaihruai bungcang hi thianhlimnak thu thawn peh aw in ka hrelh siang lo. Khrihfa diktak hmuahhmuah cun tthansohnak cu kan neih hrimhrim dingmi asi. Hi bungcang hin thusutnak a suahter mi cu zangfahnakah kan tthang maw? Kan biaknakah hma kan sawn maw? Kan sakhuanakah hma kan sawn maw? Tthangso dingin kan hmang aw maw? ti asi.

                        Khrihfa sathliah pawl hrang ahcun hi hliakhlainak pawl hi ngai pawimawh tlak an si lo ding. Thildang hnakin cawlhni sakhua neitu-a khrihfa sinak cu a cawlhni thuam vek, zarhkhatah vawikhat a hrukih a rettthat sal theu vek asi. Cuvek minung pawlin zangfahnakah tthansoh ding thu a ngaihven thei lo hrimhrim. Cuvek tthansohnak thu khal theihmi a nei lo hrimhrim. Cu pawl cu a hrangah atthlak asi ( I Kor.2:14 ). Asinan a thlarau hrangah ttanla mi le thlarau rilrawng ti halih umtu hrang ahcun huham cahnak mamawhnakin a khat ding. Cule a nun in Pathian a halnak cu a sunglam nunah a thei aw ding. Kan sakhuanakah hmasawnnak ding tuah mi kan nei maw? Kan tthangso maw?.

                        Hi thustunak hi a kumkhua in a thupi mi thusutnak asinan a hleice ih pawimawh zualnak can a nei. Zarhte zan, cawlhni khawm awk can, birthday tuahnak, kumcem zan-hi tikcu pawl ahhin kanmah le kanmah cek fel aw ding kan si. Tikcu cu rangzet in a zam hlo rero mi asi. Nunnak khal hi rang zetih tawplam pan asi. Nazi pakhat hnu pakhat hin kan khrihfa sinak a tak asile silo hliahnak ding tikcu lamah in hruai vivo ih lungpi parah maw vunnel parah inn kan sak ti kan hmu cing ding. Hihi cankhat hnu cankhat kanmah le kanmah cek aw felin kan thlarau hrangah man siar rero ding kan si. Thlarau lam thilah hma kan sawn maw? Kan tthangso maw ?.

                        Hi thusutnak pawl hi tulaisanah a thupi hleice mi an si. Ruahdan bulhlawk le a tlamtling lomi thu fehpi dan pawl hi zirhnak hrekkhat thluntu pawl lakah a suak vivo. Cun khatlamah zangfahnakih tthansohnak hi thianhlimnak hmasawnnakah a ttul taktak mi asi tin mi hrekkhat pwlin an zum. Cuti asi laiah mi hrekkhat pawl cun thianhlimnakih hmasawnnak hi an el thla lellel. Cun a hrekkhat pawl lala cun an simfiang tum tukah zianghman lo ah an canter. Cuticun mi thawng tampi in hi thutak hi an theihsualih an ngaihthah men. Tulaisanah khrihfa thansohnak hi ciang zetin zohsal ttul mi asi.

                        Hi thutak kan ruat khawmnak ahhin thil pathum run tarlangin hmuhter ka duhmi a um:

                        1) Sakhua hmasawnnakih a tak nunram. Pathian zangfahnak ih thansohnak.

 

                        2) Thlarau lam tthansohnakih theihtheihnak. Pathian zangfahnak thansohnak ahhin hminsinnak a um asi.

 

                        3) Thlarau lam hmasawnnak thil pawl. Zangfahnakah thansoh a duhtu pawl hrangah hman dingmi Pathian rua hman mi a um asi.

 

                        Zo na si ti ka lo thei lo. Hi cahnah hi zo hnenah le zawi kutah a thleng ti ka thei lo. Asinan a sung um thu lakih a ttha bik lo sut dingah ka ning a zak lo. I zum aw, hihi thu tuahcawp men le thu el awknak men asi lo. Mi pakhatkhatin sakhua nun ka nei a ti asi ahcun a tak ramih a nunpi ding hi a thupi ngaingai asi. Himi thu hi cawp le cilh in le then theih rual loin thianternak thu thawn a pehtlai aw mi asi. Hihi mi thianghlim pawl an tthansoh theinak hmuh theimi pawl an si. Thlarau lam hriselnak, lennak, lungawinak, khurh awmnak suahtertu asi ih thinlung takin sakhuanak nun a nei tu le a thianghlim mi khrihfa pawl hrangah cun thlarau lam hmasawnnak thawn cawp le cilh in a pehtlai aw mi asi.

 

1.                     Sakhua hmasawnnakih a tak nunram.

 

                        Ahmaisa bikah talrang dingih ka rua hman mi cu zangfahnakih thansohnak thu asi.

                        Khrihfa pakhatkhatin hi thu hi a el asi ahcun cucu ruatdan danglam le ngiofeo thu asi ding. Curuangah kan theih ding mi cu milai sia-tha-theihnak hi milai tisa hiarnak le duhnak hnuai ah a tlu se zomi asi. Zirhnak thu ah kan lung rual lonak hi thildang hnakin tongfangih san pawl kan lak dan a bang aw lo theu mi ruangah asi theu. Cucu tui ka thu ah hin a dik asi tin ka ruat. Zangfahnakah thansohnak ka ti mi thu ah ka unau pa in i el asi ahcun anih in thildang a ti duhnak asi tiah ka zum. Curuangah ziang ka sim duhsan ti ka run tarlang tum ding. ( Tongfang cun a tongtu pai duhsan lenglamah san a neih lo vekin ka sim duhsan hi thei tum in ka sim duhsan lenglamah tongfang ka hman mi pawl hi san nei ter lo dingah ka casiartu pawl ka ngen duh hai ).

                        Zangfahnakah thansohnak ka ti tikah khrihfa hmasawnnak hi a phur zawngin ka tinak asilo. Himdam zetin Pathian kilvennak hnuai ah a tthang so ding ka tinak asi fawn lo. A hram thawk ih a zumpek hnakin thiamcoter sinsin, ngaidam sinsin, ngaithiam sinsin asi ding ka tinak asi fawn lo. Hihi ciangzetin ka pom, zumtui thiamcoternak cu a cemzo mi le ttheh zo mi, a famkim zo mi hnatuan asi. Cuticun a cak lo bik zumtu hman amah cun a thei aw lo men ding nan, a cak bik pa thawn bang aw cekci in thiamcoter asi. Hitin fiang zetin ka pom asi. Thansohnak ka ti tikah mi pakhatkhatin thiamcoternakah thansohnak tiin a rak theih asi ahcun ka sim duhsan pumhlum in a rak theihsual asi. Pathian bawmnakin ka sim fiang asile thutak ropi sungah thiamcoternak thuthawn peh aw in, Pathian hmai ah zovek zumtu khal Khrih ah famkim kan si ( Kol.2:10). A zumthawk pek hnakin ziangtik lai khalah thiamcoter a sinak cu zianghman bet theih asilo ih zianghman lakhloh sak theih khal asi fawn lo.

                        Zangfahnakah thansohnak ka ti tikah Thlarau Thianghlim in zumtu pawl thinlung sungah a ( ret sak mi) pek mi zangfahnak pawl hi duhdawtnak le huham cahnak hnuai ah hmasawnnak a um ka tinak asi. Zumtu pawl hmuahhmuah cun Pathian zangfahnak laksawng pawl hi an nitin nunah a tthang so ringring in an thei ding ti ka zum. Hihi ka pom, zumnak, ruahsannak, duhdawtnak, hnuaidawrnak, phurnak, raltthatnak, le thildang pawl hi zumtu pakhat cio nunah a cak maw cak lo maw, a tam maw a mal maw, a ttawnttai maw a ropi maw, zumtu pakhat cio nunah can khatkhatah a bang awk lo can tampi a um asi. Mi pakhat cu zangfahnakah a tthang ka ti tikah ka sim duhsan cu thu awlte asi: amai nunah sual hi thuk sinsin in a thei, a zumnakah a cak sinsin, a ruahsannakah hmailam a pan sinsin, duhdawtnak kau sinsin in a nei, a thlaraumi sinak cu hmuh theih sinsin in a lang ka tinak asi. Cu pawl cu a nunnakah a lang sinsin. A thinlung sungah Thlarau Thianghlim umpinak le huham cu a karzai sinsin. Zumnak ihsin hmasawn sinsinnakah a feh vivo. Hivek zumtu pawl dinhmun hi mi-in an hmuh tikah an hmuh vekin anmai duhzawng ttongkam thawn an sim dingah ka tanta men ke. Keimai hrang ahcun a ttha bik le a dikbik ka ti mi cu himi hmasawnnak ahhin a tthang vivo mi hi asi.

                        Zangfahnak thansohnak zirhnak ka laksuak nak thuhrampi pakhat cu a fiang felfel mi Baibal thutlang sung ihsin asi. Baibal ttongkam pawl hin san an neih asi ahcun hmasawnnak timi hi a umih zumtu pawl hi hmasawn dingin fawrhfial ding an si. Paul in ziang simmi a nei? "Na zumnak kha nitin nuncandan ih langkhawp in a tthang so " (2 The 1:3 ). "Cuhnakih ttha sinsin in nungcang dingah ka lo fawrhfial duh asi" ( 1The.4:10). "Pathian  nan theihnakah tthang sinsin ding" ( Kol.1:10). "Nan zumnak a tthang sinsin ding ti hi kan ruahsan mi sawn asi" ( 2 Kor.10:15). Pathian in duhdawtnakah tthangso dingah a lo tuah " ( I The.3:12). "A phunkim in amai sungah kan tthang ding asi" ( Eph.4:15 ). Pakhat le pakhat nan duhdawt awknak cu tthang sinsin hram seh ... tiah thla kan cam" (Phi.1:9). "Pathian duhzawngih nan nunnak dingah ziangtin nun ding ti cu kan hnen ihsin nan zir zo. Cuvekin nan nun thei sinsinnak dingah Lal Jesu hmin in kan lo fawrh asi" (1 The.4:1). St.Piter in ziang a sim? "Nan tthansoh theinak dingah thutak hnawi kha duh uh" ( 1 Pet.2:2 ). "Kan Lalpa le in Runtu Jesu Khrih lainatnak le amah theihnak hi ziangtin an ruat ti ka thei lo. Ka hnen ahcun ka lungkim zetmi zirhnak an simih cumi bak lo thildang ruah thei mi ka nei lo. Zangfahnakih hmasawn dinghi Baibal in a zirhmi asi. Hinah ka cawl hrih kei ka sim nawn lo ding.

                        Zangfahnakah tthansohnak hrangah thutlangpi ka laknak dang pawl cu hmuhtonmi dik felfel pawl an si. Thuthlungthar siar tu pawl hnenah ka zirh duhmi cu Thuthlungthar sungih mi thianghlim pawl nuntudan an tonmi zangfahnakah an thansohnak pawl hi sunlai fangih a fiang keukeu mi ni vekin an hmuh thei maw, ti asi. Milai cu tisa sinakah naute ihsin pitling tiang a tthanlen vekin thlarau lam khalah cankhat hnu cankhat ah a tthanglian rero mi an hmu thei maw?. Thuthiang in hi thu a sim tikah a fiangzetmi ttongkam a hmanmi pawl hi an thleidang thei maw? A ttongfang hman mi tthenkhat pawl hi an fiang zet; zumnak caklo le zumnak cak, khrihfa upa le naute suak pek, nauhak te, mino le mi upa tivek ttongkam pawl hmanmi kan hmu thei ( 1 Pet.2:2;1John 2:12-14). Tulai zumtu pawl thlirthlak tikah an tthansohnak pawl hi na hmu thei maw? Zovek milai in maw zumtu pakhat cu a pianthar veten zumnak le theihnakah tthansoh a ttul lo titu ding an um maw? Nitin nunnah khrihfa nun a tthanglian mi hi thingkung vek asilo maw? Zangfahnak a dawnmi pawl hi a thu cun an bang aw ringring ko nan an tthangso asi. Hi thu hin mi dang pawl ziangtin a khawng ti ka thei lo, ka mithmuh ahcun hi pawl hi an fiangih eltheih rual an si lo, zangfahnak ih thansohnak cu a tak asi.

 

                        Himi thutlangpi ah reituk ka cambangih ka ning lamlam a zak zik. Mi pakhatkhatin piangthar pek pai zumnak, theihnak, ruahsannak, le thianhlimnak pawl hi a rak piantharnak a rei zo tu pai dinhmun thawn a bangrep asi a ti ahcun cuvek el rero cu khabe kham le tikcu cem men asi. Piangthar pek zumtui nun ahcun rinhlelh ding um loin a dikin an thei aw ding nan hro thak zetin an au ngam hrih lo men ding; a tak cu an si ding nan thazang a cak hrih lo ding; Thlarau ci tuhmi cu an si ding nan rah an rah hrih lo ding. Cuvek pawl cu ziangtin a cak zetah an cang thei ding tiah in sut ahcun, ka sim dingmi cu thildang nunnak nei mi vekin an tthan a tul, ti asi. Hihi zangfahnakah tthansoh ka timi cu asi.

                        Ka sim rero mi hi vun hersan in thildang a tak nunram ih thupi sawn mi zohhnik uhsi. Zumtu pawlin zangfahnakah tthansoh ding hi an thlarau hrangah a siat thei lomi thilttul pakhat vekin an ruat thiam ka duh. Midang in ziangtin ruat khal hai sehla, ka ngaihven tthat bik dingmi cu thusutnak hi dikzetin an sang thei ding, ti asi: Kan tthang so maw?

 

a.                     Zangfahnakih tthansohnak hin zumtui nunah thlarau lam hriselnak le lenngannak a ummi langtertu asi ti thei uhsi. Milai nuahak te maw, pangpar maw, thingkung maw, an tthan lo ahcun thil ziangmaw tal a ciangkuang lo a um asi tin kan ruat thei . A  hriselmi rannung siseh, rawlkung siseh anmah te an tthansohzia le hma an sawn zia hmuhtheih in an langter theu. Kan thlarau hrang khalah cutivek cun asive. Dinhmun ttha le hmasawnnak a um asi ahcun an tthang tinak asi.

 

b.                     Cuitlunah zangfahnak ih tthansohnak hi kan sakhuanakah kan lungawinak asi ti thei uhsi. Pathian in fim thiam zetin kan tthansohnak le kan lungawinak hi pakhat le pakhat a peh awk ter asi. Khristian pitling nun lam kan pannakah hma nawr sinsin in kan phurnak ding hrangah Pathian in ngilnei zetin kan hrangah a rak  ruat cia mi asi. Pakhat le pakhat kan tahtthim tikah biaknakah kan nawmnak le phurnak cio hi bangawk lonak tampi a um asi. Asinan, awlaiten na theih fiang ding mi cu, 'Thlarau cencilhnak thawn zumnakah lungawi in thinlung daiten mai dinhmun a fiang aw tu cu a tthangso mi asi.”

                        Zangfahnakih tthansoh hi mi hrangah ttangkainak thuruk pakhat asi. Midang hnenah thilttha kan hmuhter thei mi cu kanmah ah ziang an hmu timi parah a tthum aw asi. Hi leitlun milai pawl hin khristian sakhuanak hi cuai an thlai tikah an mitih an hmuh mile an hna in an theih mi parah hngat aw in an buukton asi. Khrihfa zumtu a kumkhua ttawnttai ringring le mitin hnenah langdan kel nei ringring, tlaksamnak le thiamlonak a kel thawi um ringring, sualnak le thlarau hliamhma thawi um ringring pa cu thilttha tampi a tuah tu khrihfa si dah lo. A lu ttha ten thingih a ruahnak tthangharh terin leitlunah a nitin nun tthaten a ruattu zumtu cu catbang lo ih to delh aw mi le hmai lam pan vivo tu asi. Tthansohnak hi mi-in an hmuh tikah nunnak le a tak thil a um asi ti ah an ruat.

 

d.                     Cuitlunah zangfahnakih tthansohnak hin Pathian a ti lungawi asi ti thei uhsi. Rinhlelh ding um loin hihi thilmak tla a bang men ding. Kannih sersiam mi milai hin sersiam tu Pathian tla kan ti lungawi thei ding ti hi, mak na ti men ding. Asinan hihi a dik asi. Thuthiang in Pathian ti lungawi ih nung dingah in sim; Pathian lungawi zawng thawinak a um thu Thuthiang in in sim ( 1 The.4:1; Heb.13:16). Thlaici cingtu cun a thazang sengih a cin mi pawl an tthangin rahttha an rah cu hmuh a duh a si. Hmasawnnak um loin an um kelten an um ringring asi ahcun a riahsia in a bei a dawng ding asi. Kan Lalpa amah rori in ziang a sim ti zoh hnik uhsi. "Cuticun rah tampi nan rah tikah ka pa cu cawimawi in a umih cuticun ka dungthlun tu nan si" (John 15:1,8). Lalpa cu a mipi pawl parah a lung a awi. A bik takin a tthangso mi pawl parah a lung a awi.

 

e.                     Cu hmuahhmuah tlunah tthansohnak hi thilcang thei men lawng si loin zumtu pawl mawhphurhnak le zuam ding hrimhrim khal asi. Piangthar lo, sual sungah a thi mi pai hnenah zangfahnakih tthansohnak thu kan sim ahcun zianghman umze nei lo a si ding. A piangthar zomi le Pathian in nunnak a pek zo mi hnenah tthangso dingin kan sim tikah Thuthiang vekin a mawhphurhnak le a tuah ding hrimhrim khihhmuhnak asi. A nunnak sungah nuntudan thar a nei ih cucu titawp loin tthanglian sinsin dingah mawhphurhnak tumpi a nei. Mi hrekhatin tthansonak an ngaihthah ruangah hmasawnnak can tha pawl a cem lakih Thlarau riah siatterin an thlarau-rangleng ke cu her cak thei loin a um asi. Zo ih mawh asi ti cu ka thei fiang. Pathian kan mawhthluk thei lo. Pathian cun a milai pawl hnenah zangfahnak tam sinsin pek a duh ih, 'A rawngbawltu pawl ropitnakah a lung a hmui asi' ( James 4:6;Sam.35:27). Zianghman ruahhar ding a um lo, mawhnak cu kanmai mawh asi. Kan tthansoh lo ahcun zohman mawhthluk ding kan nei lo, kanmah le kanmah mawh thluk aw ding kan si. 

 

2.                     A tthangso mi thlarau cu ziangtin an theithei?.

 

                        A pahnihnakah thutlangpi ka hman duhmi cu, zangfahnak hnuai ah thlarau nun tthansohnak cu ziangtin kan theithei ding ti asi.

                        Zangfahnakih tthansohnak a tak a sizia le a thupitzia pawl hi zohman in an ngaihven lo asi ahcun keimah in hma ka run la hnik ke. Cucu thilttha asi tiah ka ruah ruangah asi. Mi pakhat cu Pathian zangfahnak hnuaiah a tthang so maw tthangso lo ti ziangtin kan thei thei ding. A pakhatnakah hihi ka sim zo, kanmah te thutthen aw dingin theihnak kan tlasam tuk ruangah kan kiangkap ummi pawlin thaten in thei fiang sawn a si. Cuitlunah hitin ka sang bet duh, zangfahnakih tthansohnakah theihtheihnak le hminsinnak tumpi a um asi. Cu pawl na hmuh tikah thlarau tthangso mi na hmu asi. Himi hminsinnak le theihtheihnak pawl hi a sangsang ten ka run tarlang tum ding.

 

a.                     Mi pakhatkhat zangfahnakah a tthangso ti kan theihtheihnak pakhat cu tangdawrnakih tthansohnak hi asi. Thlarau lam a tthangso mi pa maw nu cun kumtin te amai sualnak, a tlaklonak le a tlinlohnak pawl a hmu fiang aw sinsin. Pathian mi pawlih an rak sim vek hin sim duhnak thinlung a nei ve: Job vek in, 'Mi bawrhhlawh ka si'; Abraham vekin 'Kei cu leivut le vutcam men ka si'; Jacob vekin, 'Na zangfahnak a fate bik hman hmu tlak lo ka si' , David vekin, 'Ti-bawrhlawh tu ka si', Isaiah vekin, 'Hmur thiang lo mi ka si', Piter vekin ,'Lalpa, keicu misual ka si’ (Job.40:4;Semtirnak18:27;32:10;Sam.22:6;Isai.6:5;Luke5:8).

Pathian cu a naih deuhdeuh ih Pathian thianhlimnak le famkimnak a hmuh fiang sinsin tikah amai nunah  siar cawk lo tlaksamnak le bawrhhlawhnak pawl fiang sinsin in a hmu aw asi.

                        Vanram zinzawh ih a khualtlawnnakah a feh hlat poh le Paulin ziang a rak sim duhsan tihi a thei fiang sinsin, "A famkim cia mi ka si lo", "A tirhmi tiah kawh ka tlak lo", "Mi thianghlim pawl lakah a tebik hnakih a tebik ka si", "Misual khawnbawlpa ka si" ( Phi.3:12;II Kor.15:9; Eph.3:8;I Tim.1:15). Cawimawinak ni a naih vivo tikah theirah hmin bangin a lu a kun deuhdeuh asi. A nunnakah eng a  tam poh le a thinlung sungih sualnak le tlinlonak pawl cu fiang sinsin in a hmu. A pianthar pek ahcun tui a hmuh hnakih malte lawng a rak hmu asi ti a lo sim thei ding. Zotalin zangfahnakah tthangin a thei aw maw? Hihi fiang aw, a tthang a si ahcun tangdawnakah tthang ding a si.

 

b.                     A dang pakhat, zangfahnakih tthansohnak hminsinnak cu kan Lalpa Jesu Khrih zumnak le duhdawtnakah tthansoh hi asi. Hmasawnmi thlarau cun Khrih ah hngat awknak a nei sinsinih hivek Rundamtu a neih hi a lung a awi sinsin. Rinhlelh ding a um lo, a zumpek te ahcun Khrih ah thil tampi a hmu ding. Khrih aiawhnak cun zumnak le ruahsannak a pek. Asinan Khrih ah a tthansoh vivo tikah a mang hmanih a rak man ban lomi thil thawng telin a hmu ding. A duhdawtnak le huham cahnak, a thinlung le a tumtah mi, a duhdawtnak le a aiawhnak, a palai ttuannak, a puithiam ttuannak, thutthentu a ttuannak, Sibawi, Tuukhal, Rualpi ttha sinak, hi pawl  tlunah sim cawk loin a tthangso mi thlarau cun Jesu thawi an peh thlaih awknakah a hmu fiang sinsin ding. A tawi zawngin a thawkih a rak hmuh dah lomi a thlarau in a mamawhmi pawl kha Khrih ahcun a hmusuak thluh hai asi. Mi pakhatkhatin zangfahnakah a tthangso maw ti a theih a duh maw? Khrih ah a tthangso mi a theihnak kha zoh seh.

 

c.                     A dang zangfahnakah thlarau nun tthansohnak hminsinnak pakhat cu nun thianhlimnak le ttongkam thianhlimnak hi asi. Thlarau ah a tthangso mi pa cun kumtin ten Sual, Satan le Leitlun parah nehnak a nei sinsin. A thin tawinak, a ttongkam, a tuahnakah a fimkhur deuhdeuh. A nunnak ziangkimah a nuntudan hi fimkhur zetin a zoh fiang deuhdeuh. Ziangkimah Khrih bang dingah le a hmuihmel keng dingah a zuam sinsin. Cuitlunah amah Zesu zohtthim in a thlun tum ringring. Cuticun Khrih ah a hngat aw sinsin. A hlanih a hmuh tonmi le a dinhmunah a lungawi tawk lo. Dunglamih thil pawl cu a hngilhta hai ih hmailam thil pawl kha a ban vivo. 'Saang deuh deuh, tlunlam pan deuhdeuh', 'hmailam pan deuhdeuh', hmasawn deuhdeuh' ti hi nitin a thuput mi asi ringring (Phi.3:13). Hi leitlunah Pathian duhnak thawn a rem aw mi thinlung duhnak neih ding hi a duh ih a cak zet. Vanramah a thupi bik thilih a ruahmi cu Khrih ih hmaika hmuh hnu ah sualnak hmuahhmuah thawi then awk hi asi. Zotalin zangfahnakah a tthang tiah a thei aw maw? Cuti a sile a tthangsomi thianhlimnakah zoh aw seh.

 

d.                     A dang zangfahnak hnuaiah thlarau nun tthansohnak hminsinnak pakhat cu thlarau ah a thaw ti mi le ruahnakah tthansohnak hi a si. Thlarau a tthangso mi-pa cun kumtin ten thlarau nunah phurnak a nei sinsin. Hi leitlunih mawhphurhnakah a ngaihthah lo. A nunnak thawn a pehtlai mi hmuahhmuah ah rin um zetin a ttuanih zaidam zetin le fimkhur zetin a tuah. A insangah maw a hnattuannak hmunah maw khuitawk hmun khalah a mawhphurhnakah a fimkhur ringring. Asinan a duhbik mi thil cu thlarau lam thil a si. Hi leitlun mawinak, phurnak, le leitlunmi ih ngaisan mi thil pawl hi a thinlung sungah a nep sinsinih cuvek thil pawlin a thinlungah hmun tampi a luah nawn lo. Hi leitlunah a hnawmhnawih aw mi pawl khal misual tuk vekin a ngai cuang hai lo, hivek pawl cu hremhmunah an tla ding tiah a au ciamco lo. A thlarau mi sinakin a in hnen pawl thawn ralah a can ter lo. Leitlun thil pawl cu a mithmuh ah an nep deuhdeuh ih a thinlung sung te cun thil lolam men in an lang thluh. Thlarau lam rualpi, thlarau lam hnattuan, thlarau lam thurel khawm le ti-ti nak pawl hi a hrangah man nei sinsin in an lang. Zangfahnakah a tthangso ti zotalin a thei aw maw? Cuti a sile, a sunglam nunah a thlarau in 'thaw' a timi kha zoh seh.

 

e.                     A dang zanfahnakah a tthangso mi hminsinnak pakhat cu a tthangso mi duhdawtnak a si. A tthangso mi thlarau neitu cun kumtinte duhdawtnakah a tthangso sinsin- a biktakin Khrih ah u le nau pawl a duhdawtnakah. A duhdawtnak a tthangso ti cu amah le amah a lang awter ding; ngilneihnak, midang hrangih har tuar duhnak, zohrang khalih thilttha tuah duhnak, tirhsiannak, lainatnak, thuruat thiamnak, thinlung nemnak, le mi zawnruah thiamnak pawl ahhin duhdawtnakah a tthansohzia cu an lang ding. Cuticun amah le amah mi hmai ah thinnemnak le thinsaunak pawlin a lang aw ter dingih a kiangkap minung pawl thawi pawlkawm awknakah el awknak hnakin zawiawinak le ngaithiamnak pawl a suahter sawn ding. A tthangso mi thlarau cun midang pawl nuntudan khal a ttha bik siter a duh ding, mi tthatnak dingah ziangkim a zuam dingih ziangkim a ruahsan ding. (Ziangvek misual hman Khrih ah rundam si in Thlarau in a ti danglam thei a si ti zumnak a nei dingih ruahsannak thawn a pawlkawm ding). Zangfahnak hnuaiah mi pakhat cu a thlarau nun a tlusia ih a dunglamah a tawlh a si ti kan theihtheinak (hminsinnak) pakhat cu thildang ziangdang hnak hmanin midang tlaksamnak le tlinlonak pawl phawrhsuaknak hi a si. (Zumtu pakhat thlarau lamah a tluksiat tikah amah le amah misual vekin a hmu aw thei nawn lo ih a kiangkap um pawl hrangah mawhsiattu le sawiseltu ah a cang riangri). Zotalin zangfahnakah a tthangso maw ti theih a duh maw? Cuti a sile a sunglam nunah a tthangso mi duhdawtnak kha zoh seh.

 

f.                      A dang zangfahnakah a tthangso mi theihtheinak pakhat cu thlarau hrangah thilttha tuah duhnak ah felnak thawn hmasawnnak hi a si. A tthangso mi thlarau cu kumtinte thlarau hlo kaihnakah a phurnak a tthang sinsin ding. Ramsung ramlengah rawngbawlnak, Thuthangttha karhzaiternakah a hmang aw sinsin ding. Thuthangttha phuansuahnakah a phurnak a tthangso sinsin ding. Ziangkim a tuahnakah a pitling lomi a hmuh tik khalah a bei a dawng lo ding. A upat vivo tikah a hrangah zianghman hlawknak um lo hman sehla Khrih hmin hrangih ngaihtuahnak le khawkhannakah a ttumsuk lo dingih a tumtahnakah Khrih hmin phuanzarhnak cu a thupi bik ringring ding. A rah suakmi cu ziangvek si hmansehla a tuah sunzawm vivo ding, peknak, thlacamnak, thusimnak, thu phuansuahnak, zumtu unau vehvaihnak, le thlaru lam hnattuannak pawlah a nun a hmang aw ding. Thlarau lamih tlakniamnak pakhat cu midang thlarau hrang tthatnak ngaithahnak le Khrih ih lalram ngaihthahnak pawl hi a si. Zotalin zangfahnakah a tthang so maw tthang so lo ti a thei aw ding maw? Cuti a sile thlarau hlo a ngaihvennak hi zoh seh.

                        Hi pawl hi zangfahnakah a tthangso le tthangso lo theihtheihnak le hminsinnak pawl an si. Hi pawl hi ziangtin kan thei ti tthaten cekfelin ruat hnik uhsi. Tulai ih khristian ti aw pawl hin an duh lo ding ti ka thei. Vancaler ih sakhua nun neitu pawl, sakhua nun cu a kumkhua ih hnih ziamziam ringringnak ti phun ih hmang tu pawl, harsatnak le thlarau doral lenglam sakhuanak nei tu pawl, cuvek sakhuanak nei tu pawl cun tui thlarau lam tthansohnak hminsinnak pawl ka lo hmuh mi hi 'dan-pa-ngai', 'tisa sinak', 'mah le mah hrengsut awk nak' le thil mumal lo men a si an lo ti ding. Zianghman bawm thei mi ka nei lo. Ziang ti ttha! Himi thu ahcun zohman upatnakin 'Pu' ti ah ka ko hai lo. Ka thu fehpi mi hi Thuthiang thawn feh tlangih buuk aw ton ding lawng ka duhmi a si. Ka simmi pawl hi Thuthiang thawn mil aw le buuk aw ton lawng si loin hi leitlunah a rak nung dah mi thianghlim pawl nunah an rak hmuh tonmi pawl thawn a mil aw a si ti ka fiang. Sankhat hnu sankhatah mi thianghlim pawl nun hin tui ka sim mi pawl hi a takin zumtu mi thianghlim pawl nunah a thlen zia an lang ter. Hi hminsinnak paruk ka tarlang mi pawl kan hmuh theinak mi pakhatkhat in hmuh hnik aw. Amah cu tui ka thu sutnak hi lungkim um zetih sang thei tu a si ding: Kan tthang so maw?

 

3.                     Thlarau hmasawnnak bungrua pawl

 

                        A pathumnak le a netabikah ruat tlang dingih ka rua hman mi cu, zangfahnakih tthansoh a duh tu pawl hman dingmi 'bungrua' a si. St.James ih ttongkam pawl hi theihhngilh lo ding mi an si. 'A ttha mi le a famkim mi laksawng hmuahhmuah cu vancung ihsin a ra mi an si' (James1:17). Hihi thildangah a dik vekin zangfahnakih tthansohnak thu khalah a dik a si ti cu rinhlelh ding a um lo. Hihi Pathian laksawng a si. Asinan kan thinlung sungah kan ret ringring ding mi cu a rua hman cia mi 'Bungrua' pawl hmangih hna ttuannak ahhin Pathian a lung a awi a si. Pathian in zumtu pawl tthansohnak  hrangah hman ding mi Bungrua (Hmanrua) pawl le ziangkim tawpnak pawl khal a rua hman cia. Curuangah zokhal zangfahnakah a tthangso ding mi cun Pathian rua hman cia hmasawnnak bungrua pawl hi a hman tengteng a ttul a si. Zumtu pawlin hi Pathian rua hman cia hmasawnnak bungrua pawl hi an ngaihthah pang ding ti ka phang. Mi tampi cun anmah in hma sawn an duh vekin mi dang hmasawnnak khal an duhsak. Asinan hitin a hrek cun an ruat, “Pathian in tthangso dingah laksawng pek hleice mi a nei ih cu pawl lawng an tthang so”. Cule annih cu cui tthansohnak laksawng hleice cu an co ve lo ruangah an tthangso loin an um kel te ah lungawi tawk ding an si tiah an ruat aw. Hivek ruahnak hi thuphan tawmtawhlawt a si ih tu ah ka tha neihsun suah ih ka sim rero mi thaw khalin a kalh aw a si. Ka simmi hi ka casiar tu pawlin an thliarhrang thei ding ti ka zum. Zangfahnakah tthansohnak cu Pathian rua hman cia 'bungrua' pawl hman thiamnakah a tthum aw ih zovek zumtu khalin hman theih thil a si. Curuangah zokhal thlarau lamah a tthangso tu pawl cu hi Pathian rua hman cia "bungrua" pawl an hman ruangah a si.

                        Pathian ruahman ciami hmasawnnak hmanrua pawl pakhat hnu pakhat ka tarlang hlanah ka casiartu pawlin an ngai pawimawh theinak dingah thu malten ka sut ta hai ding. Zumtu pakhat a tthansoh thei lo nak hi amai mawh asilo tiah a ruattu pai thuphan suangtuahnak hi sanmureng hrangin hlawn hlo aw. Cule hihi na ruahnak sungah ret aw, Thlarau kaihthawhmi pakhat zumtu hi mithi vek si dingah Pathian in a sersiam thar mi a si loih mawhphurhnak le thiltitheinak tumpi nei dingin Pathian in a kaihthawhmi sawn a si. Solomon ih ttongkam hi na thinlung sungah cam ringring seh, 'A taima mi pai thlarau cu thau ter a si ding' (Thu.13:4).

 

a)                     Thlarau nun tthansohnak dingah a lotheihlo ih ttul mi thil pakhat cu zangfahnak bulpak hmanrua pawl hi taima zetih hman ttangkai hi a si. Hi bulpak thlarau lam hmanrua pawl hi zumtu mimal pakhat cio in hman ttul mi a si ih midangin hman sak awk, ai awhsak awk, le bawm awk theih khal a si lo. Hi mi mila hmanrua hnuaiah a telmi pawl cu: mahte thlacamnak, mahte Baibal siarnak, mahte hlan awknak (meditation) le mahte cek awk felnak pawl an si. Hi thil pathum pawl hmangih nunpi dingah harsatnak a tuar paih lo tu cu ziangtik hmanah tthansoh ding khal beisei hlah seh. Hi hmanrua pawl hi khristian mimal nunah a lotheihlo ih hman dingmi hmansawnnak hrampi pawl an si. Himi a tuah paih lo le a ngai pawimawh lo tu pa cu a feh sual pumhlum a si. Hi mi an ngaihthah nak ruangah khrihfa ti aw mi tampi pawl cu hma an nawr vivo thei lo. Anmah te bulpak thlacamnak hi zianghmanah an ngai lo. Thinlung phur lonak thawn an Baibal cu khui maw lak cang ahcun an siar theu. Anmah te ttha te ih ngaihtuahnak can an hmang dah lo ih an thlarau dinhmun an ruat dah lo. Anmah te mimal nunah Pathian Thlarau thawn pawl awknak nun an nei lo.

                        Tuisan zumtu pawl hi ttihnung zet can le dinhmunah kan um a si ti au rero hi umze nei lo a si. Tuisan hi sakhuanak lamah hmanhmawh zetih cangvaihnak, phur hlawptlonak, pawnlang sakhua mi sinak san a si. Mi tampi cu 'khatlam le khatlamah' an vak celcelih theihnak cu a pung a si (Dan.12:4). Mi thawng tampi cu mipi khawmnak hmunah feh in, thusim tthattha ngai dingah, ziangvek  khal sisehla an sunglam phurnak a cawkphur tertu cangvaihnakah tel dingin an man cia rignring. Mi malte lawngin 'thinlung ciamciam ten ruahnak an nei' (Sam 4:4). Asinan mah le mah thinlung tthaten ruat aw ciamciam dah lo tu pawl nunah thlarau lam tthansohnak taktak a um khaat zet. Tui hlan kum zahnih hrawngah kawhhran zumtu pawlin tulai zumtu hnakin an Baibal hi an rak siar ttha sawn ding ti ka zum. Kan thlarau lam hmasawn kan duh ahcun mimal sakhuanak hi hmaisa ah thinlung pe uhsi.

 

b)                     Pathian zangfahnak hnuaiah tthangso dingin a lotheihlo ih a ttul mi a dang pakhat cu vangtlang hman mi hmanrua pawl fimkhur zetih hman thiamnak a si. Hi hmanrua pawl hi zumtu mi pakhat cio in Khrih kawhhran milesa sinakin a neihmi a si ti ka thei. Hi vangtlang hmanrua pawl cu: cawlhni hmannak, Pathian minung pawl thawi Pathian biaknak, thlacamnak, thuthangttha simnak/ngaithlaknak le Lalpai zanriah kilkhawmnak pawl an tel. Vantlang hmanmi hmanrua pawl hman thiam danih zirin zumtu pawl thlarau lam hmasawnnak a um a si. Pathian in kan tthansohnak dingah in pekmi hmanrua pawl hi phurnak um lo le thinlung tel loin hman a awl zet. Hi pawl hman nal dekdeknak hin a man khunnak a nep ter sawn ttheu. A thawmvang kelte theih salnak, ttongkam kelte hmansalnak, le tuahdan pa-ngai ih tuah ttheu nak pawl hin ihhmuh a suakter ih phur lonak a suahter men thei. Hihi a hmin thangih khrihfa ti aw pawl an tluksiatnak a si. Tthansoh kan duh ahcun kanmah le kanmah kan kil awk thiam a ttul. Hi hmanrua pawl ngaihthahnak ruangah Thlarau cu vawitampi riah siatter in a umih a hma laknak pawl vawi tampi cu ti siatin a um ttheu. Kan zum pek kumih kan thinlung phurnak vek thawn kan thlacamnak hlun pawl kha cam in kan hla hlun pawl kha sakin, kan khuk bilnak kelte ah bilin, thutak kan theih mi pawl cu thinlungah tharter ringringin kan nun hi tharter a ttul. Mi pakhatkhatin a rawl a ei ttha duh lo ahcun a hriselnak a ttha lo a si ti theihtheihnak pakhat a si. Cuvek thotho in kan thlarau lamih hmasawnnak hmanrua pawl kan ngaihthah ih a manhlatnak kan hloh tikah thlarau ah kan tlaksiatnak langtertu a si. Vangtlang bungrua hman mi pawl kan hman tikah thinlung ti tak zetin hmang uhsi (Thusim. 9:10). Cucu kan tthansohnak lamzin a si.

 

c)                     A dang pakhat ka sim duh bet mi cu kan nitin nunah thil fate bik tiang fimkhur zetin hman thiamnak a si. Kan thinsaunak, kan ttongkam (Kan lei hmandan), kan mawhphurhnak, kan tikcu hmandan pawl hi ralring zetin hman thiam ahcun thlarau lam hmasawnnak ah mi lam a hruai a si. Nunnak pakhat cu a rei lam kan tuak a si ahcun ni tampi kawm khawmmi a si ih, nikhat cu nazi tampi kawm khawm aw a si vekin nazi pakhat sungih thil cang mi pawl hi ngaihsak lo dingle pawi ti lo ih umsan men ding a si lo. Thingkung pakhat hi a hram sunglam in maw, a kung sung muril in maw a nget thawk tikah a hnah zimte in maw, a hnge zimte ah maw theih thawk a si theu. Ca ngantu pa cun 'Thil fate a ngaihsak lo tu pa cu malteten a siat ding' tiah a ti. Hitin a cang mi a takin hmuh ding a um. 'Fimkhur tuk, thil cik fel tuk tiin' midang pawl in an duh le in hnihsan hai seh. Kan fehnak lamzin hi thinsau ten thlun uhsi, ziangkim cikfeltu Pathian kan bia asi ti hi thei ringringin, kan Lalpai in hmuhter mi pawl hi a fate ihsi thawkin a tumbik tiang fel le famkim zetin thlun ding kan si. Sualnak hnak cun kan khros hi nitin nazi kar tin ten phur ringring ding kan si. A nung mi thingkung pakhat cun a hnge le a ttek tinte ah hnahhring le tuaino a neih vekin kan khristiannak khalah cerhno thawn a hring ringring mi nunthar neih kan tum ding mi a si. Hihi tthansohnak lamzin pakhat a si.

 

d)                     Kan thlarau lam hmasawnnak dingah a lotheihlo ih thil ttul mi pakhat leh cu kan rualpi pawl mi le kan umpi mi pawl ralrin a si. Rualpi pawlmi hnakin mi pakhatkhatih nuntu hi a danglam tertu thildang a umlo kan ti asile kan sual lo men ding. Kan kiangkapih um pawl nuntudan le ttongkam pawl kan cawngih tthatnak hnakin siatnak cawn awk a awl, cucun lungawilonak mi a thlen theu. Damnak si loin nathrik pawl kan kai awl deuh ttheu. Khristian ti aw mi pakhatkhatin Pathian rualpi a si lomi pawl, leitlunih a thlaih aw ringring tu rualpi kha a mai duhnakin a hril asi ahcun a thlarau cu hliam a tuar tengteng ding. Leiltunah cutivek dinhmunih rawngbawl hi a har ti tlak a si. Asinan Pathian mi lo le leitlunmi pawl thawn kan rualpi tthat ahcun cuhnakin a har sinsin. Rualpi le nupi ham mi fuhlo ruangah mi hrekkhat cun an thlarau lam hma an sawn thei lo phah. 'Rualpi ttha lo cun ziaza a siatter'. 'Leitlun thawi rualpi tthat cu Pathian thawn ral a si' (IKor.15:33; James 4:4). Kan thlacamnak, Baibal siarnak, hna ttuannak tikcu, kan thlarau, kan rundamnak, a ra thleng lai dingmi lei thar le vanthar thu thawn peh aw in kan tthansoh theinak dingin bawmtu rualpi ttha kan neih tum hrimhrim a ttul. Rualpi ttongkam in siatnak a suahter ding maw, tthatnak a suater ding maw ti zoso a sim thei um? Rualpi ttha neih hi  tthansohnak lamzin pakhat a si.

 

e)                     Cun, Jesu thawn catbang lo ih pawlkawm awknak neih hi ttansohnak ah a lotheihlo in a ttul mi a si. Cutiin ka sim tikah zohman in Bawipa zanriah thu ka sim tiah ruat hlah seh. Cuvek thu ka simmi a si lo. Ka simmi sawn cu zumtu pakhat nitin te a Rundamtu thawi pawlkawm awknak nun, zumnak, thlacamnak, le  thutak ah hlan awknak pawl lawngin a cang thei mi a si. Himi khrihfa nuncan hi minung malte lawngin an theih mi le an nunpi mi a si ding ti ka phang. Mi pakhat cu zumtu diktak, lungpi parah a bunmi aw mi nunak neitu si nacingin Khrih insangah a canpual hnakih niam dinhmunah a rak nung ringring thei. Jesu Khrih thawn peh zawm awknak nei na cingin Jesu Khrih thawn malte lawng pawlkawm awknak neih theih a si. Cuvek cu mi tampi tonmi a si.

                        Mi thianghlim pawlin an nitin nunah an rak nunpi mi Khrih ih sinak le Khrih ah zumtu’i dinhmun pawl hi milai suangtuahnak men an si loih a takin a um mi a si. Khrih le a zumtu pawl pehzawm awknak Thuthiangin a simmi pawl cu: Mopa le monu, Lu le taksa peng; Sibawi le mina damlo; Thureltu le thubuai neitu; Tuu khal le tuu rual pawl; Zirhtu le tlawngta pawl - hi pawl hi an si. Himi pehzawm awknak pawl hin Khrih le amah zumtu pawl kar lakah neihniam zetih pehtlaih awknak a um a si ti a langter ih zumtu’i nitin nun mamawh mi pawl dilnak; phurrit tthumnak; thinlung ruahnak lam hmuh tu le ziangkim nun khawsak danah kai hruai tu ah a takin hman a si. Khrih thawi nitin nun pawlkawm awknak ahin Khrih in misual hrangah a rak tuah mi pawl zum satliah men hnakin danglam zet nunpi ding a um a si. Cuticun Khrih thawn nai aw vivo in' (rinsannak thawn amah ah tthum aw sinsin in) duhdawtnak le rinsannak thawn Khrih ah hngat awknakin pawlkawm awknak neih a si. Khrih ah hnat aw in Khrih in ttha a ti mi cu ttha ti ve in le ttha lo a ti mi cu ttha lo ti ve thei nak neih sinsin a si. Hi pawl hi pawlkawm awknak ka ti mi cu a si.

                        A diktakin Khrih thawi pawlkawm awknak nun a takih nunpi lo tu cu Pathian zangfahnakah an tthangso thei lo ding tiah ka zum. Kulmuk pawl theihdan tlangpi vek, Khrih cu Pathian le milai lakah palai a si ih thiamcoternak cu zumnak in a si ti kan zumnak hin lungawi tawk ding kan si lo. Khrih ah kan hngat awknak ahhin kan ziangkim tthum ding kan si ih kan nitin nunah amah thawi pawl kawm kan zir a ttul. Umhmun zumnak hnakih hla fehsuak ding kan si. Kan rualpi kan nel hnakin Khrih cu nel sawn ding kan si. Kan duhmi hmuahhmuah amah theihterin, kan harsatnak hmuahhmuah amai hnen thlen in, kan kekar tinte amah rawn in, kan riahsiatnak hmuahhmuah amah sim in, kan lungawinak hmuahhmuah ah amah telter in, nitin kan nunnakah amai parah zau in, amah zoh ringring ding kan si. Hihi St.Paul ih rak nun khawsak dan a si: 'Tisa ih a tui kan nun hi Pathian Fapa zumnakih nung ka si'. 'Kei ka hrangah nun hi Khrih a si' (Kal.2:20: Phi.1:21). Hivek nun an neih lo ruangah mi tampi cun Pathian thangttatnak hla kan sak mi pawl mawinak zianghman an hmu theilo. Curuangah hivek nuntudanin a nung tu, Khrih thawi tlaitluan pawlkomnak a nei tu hi a thlarau a tthang ding ti ka khihhmuh duh mi a si.

                        Pathian zangfahnak hnuai ih tthansohnak thu hi vialin ka tanta hrih ding. Tikcu in in daih sehla cu tampi simding a umlai. Asinan a mawitawk cu ka sim zo tiah ka ruat. Ka casiartu pawl hnenah himi thu hi a thupi le a kau zet mi thu a si ti ka theihter zo tiah ka ruat. A tak kan nunram hrangah kan zir ding thu pawl thawn ka thu ka ti tawp hrih ke.

 

1)                     Himi cahnah hi zangfahnak hnuai ih tthansohnak thu zianghman a thei lo tui kutah a thleng thei men. Sakhuanak thu hi malte lawng a silole zianghman ngaihsak lo lawlaw a rak si men thei. Cawlhni tinte biak inn feh ttheu ih khawm ttheu nakin khrihfa tla a bang men thei. Cuvek minung cun thlarau nun an nei lo ih hmasawn ding khal an nei lo. Cuvek pawl lakah mi pakhat na si ve maw? Na si ahcun zangfah um zet dinhmun ih um na si.

                        Kum le can hi an liam vivo ih tikcu hi a zam in an zam. Thlanmual hi a khat deuhdeuh ih insungsang minung khal a mal aw deuh deuh. Thihnak le tthen awknak hin in neih deuhdeuh . Asinan, na thlarau hrangah mi itthat vekin na nung! Ziangtluk mumal lo saw na si! Ziangtluk atnak hnuai ah saw na um? Hi hnakih mah le mah thah awknak a um nawn kei maw?

                        Khua a tlai tuk hlanah tho aw, tho aw, thihnak ihsin tho aw la Pathian ah nung aw. Na Rundam tu le Rualpi a si theinak dingah Pathian kut vawrhlam kutih a totu hnenah her aw thlang aw. Khrih hnenah her aw la na thlarau hrangah naa pi’n ttap aw. Ruahsan ding a um lai. Lazarus kha thihnak ihsin a kai tho tu kha a thleng aw hrih lo. Nuhmei nui fapa mangbang thlak zetin a kai tho tu khan na thlarau thihnak ihsin a kai tho thei a si. Hmakahtte ah, a tu rori ah amah cu hawl aw: catuan ih hloral ding na si lo ahcun Khrih cu hawl aw. Tum ringring, ruahsan ringring, sim rero, le ziangmaw puhmawh rero, ziangmaw beisei mi nei ringring, duhthusam ringringin um hlah aw. Khrih cu hawl aw la na nung ding. Thinlung thup in puhmawh ding le beisei ruk mi nei ringring aw hlah. Cuticun na nung dingih na tthang ding.

 

2)                     Himi cahnah hi zangfahnakih tthansohnak a duhtui kutah a thleng men ding. Asinan, tufangah zianghman theih mi nei loih um a si thei. A thawk ih an pianthar ve ten zianghman hmasawnnak ding an tuah lo. Cuvek cu, 'mah le mah zum aw zet le hnangam zetih um tu pawl' (Zaph.1:12) an bang. Kumkhat hnu kumkhat an hmasawnnakah a mah kel, an hmuhtonmi a mah kel, an theihnak a mah kel, an zumnak a mah kel an tuahnak a mah kel, sakhua cangvaihdan a mah kel, an ttongkamseh a mah kel,cutiih anmah kel dinhmunah a kel an awh thei ahcun an lungawi tawk men a bang. Putar, pitar thizik bangin an ttunghmunih an kel an awh ahcun an lung a awi tawk. Hmasawnnak nei in an lang dah lo. Hivek milai pawl lakah mi pakhat na si ve maw? Na si ve ahcun na canvo le na mawhphurhnak thawn na siding mi hnuai lam pi ah na nung lai ti nak a si. Tuican hi nangmah le nangmah cek aw fel dingah tikcu can ropi a si.

                        Khrihfa taktak ka si ti awk theinak na nei si, na tthnsoh lo ahcun nangmah ah thil ciangkuanglo (felfailo) a um ti nak a si. Hmun khatkhatah ttha lo zetih damlonak na nei a si ding. Na thlarau kha amah kelin um ringring ding cu Pathian duhdan a si lo. 'Pathian in zangfahnak cak sinsin in a pek' hai ih 'a siahhlawh hlawhtlinnak ah a lung a awi a si' (James 4:6; Sam 35:27). Na thlarau a mah kelin na  um ter tikah na lungawinak maw na tthathnemnak khal a si thei lo. Hmasawnnak um loin mi hrangah tthatnak khal na tuah thei dah lo ding. Himi hmasawnnak neih hi thil thupi ngaingai a si! Hihi na thinlung sung ihsin thungaithlakin hawl ding na si. Na tthangso lo asi ahcun thil thuhruk mi a um tengteng ding (Job15:11). San a um tengteng ding.

                        Ka lo khihhmuh mi hi tuah aw. Ziangruangah na dinhmun kelah na ding ringring ti hi thei suak dingah tuisunah tthaten ruatsal aw. Rin um zet le thutak zetin na thlarau kut thawn na sunglam kha vun dap hnik aw. Na sunglam nun kha khatlam deng ihsin khatlam deng tiang vun dap ttha hnik aw la na kut a lo bangter lole a lo dohtu ziang maw tal a um ding. Thlarau lam Sibawi thiam Lal Jesu hnenah feh aw la, na sunglamih na thlarau natnak kha lo ti dam dingah na thinlung za ten rinsannak thawn va pan aw. Tuihlanih na dil dah lo vekin phundang le duhnak nasa zet thawn pan aw la na damnak ding a si ahcun na kut vawrhlam tan maw na mit vawrhlam phorh khal pawi ti aw hlah. Asinan na thlarau cu a tthansoh lo ahcun na lungawi taktak dah aw hlah. Daihnak na neih theinak dingah le hman ttangkai mi na si theinak dingah ziangruangah na tthangso lo ti zoh aw fel aw.

 

3)                     Hi ca hnah hi a tthangso zet nan tthansohnak a ngaihsak lo tu pawl hnenah a thleng thei men. An tthansoh ruangah an tthangso ti an theih awk lonak a si. Hnuai dawrnakah catbang loin an tthansoh ruangah an hmasawnnak pawl thei aw loin an um sawn a si.

                        Moses kha Pathian thawn tlang parah an pawlkhawk awk hnu ih a rung ttum tikah eng thawn a khah vekin an nih khal an eng ve a si. Asinan, Moses bangin an sinak an thei aw lo (Sualhlan 34:29). Hivek khrihfa pawl hi an tam lo kan ti thei ding. Asinan khui maw lakah cun hmuh ding an um a si. Vancungmi rung thlawng vekin khui maw hnihkhat ngaingai an si. Cuvek a tthangso mi khrihfa innhnen nei tu cu an vanttha a si. Anmah pawl thawi hmuh le ton awk hi leitlunah vanram hman vek a si.

                        Cuvek minung pawl hnenah ziang thu saw ka sim ding! Ziang sim thei ding saw ka neih? Ziang sim ding saw ka si? An sia-ttha-theihnak cu tthangharh in an tthansohnak cu theihter in an lung ka awiter ding maw? Cu pawl lakah zianghman ka tuah lo ding. An hlawhtlinnak pawl ka hmuhter hai dingih midang hnakin an ropit deuh nak ka theihter hai ding maw? Pathian in a duh lo. Cu pawl zianghman ka tuah lo ding. Cuvek pawl sim rero nak cun zianghman an hrangah thathnemnak a pe lo dingih tikcu cem men a si ding. A tthangso ti a theih awknak pakhatkhat a um a si ahcun a sualnak ih a thukzia, a kauhzia le a thlinlo zia a theih awknak hi a si ding. Amah le amah ah cawisan awknak ding zianghman a hmu dah lo. Amah le amah hi a ttangkai lo nak le misual khawnbawl a sinak pawl lawng hi a thei aw. Hihi mi thianghlim pawl in thutthennak ni ah Lal Jesu an sannak ding a si, "Lalpa ziangtik ahsaw na ril a rawn ih rawl kan lo pek dah? (Mth.15:27). A cancanah misual pawl le mithianghlim ropi pawl hi bang awknak te an nei. Zohman an dinhmun taktak an thei aw lo. Pakhat cun a mai sualnak a hmu thei lo, cun a dang pakhat cun Pathian zangfahnakah a tthansohnak a thei aw lo.

                        Sikhalsehla a tthangso mi khrihfa pawl hnenah ziangtal ka sim lo ding maw? Ttongkam khat tal sim theimi ka nei lo maw si? Aza te kawmih ka sim thei mi cu catlang pahnih te sungah a famkim: Hmailamah feh vivo aw?' 'Feh vivo aw' ti a si.

                        Thinnemtuk, Khrih ah zumnak tamtuk, thianghlim tuk, ruahnakah thlarau mi tuk, duhdawtnak nei tamtuk, midang hrangah thilttha tuah tamtuk ti ding khawp in neihmi kan nei thei dah lo ding. Kan dunglamih thil um pawl cu theihhngilh in hmailamih thil um pawl kha ban sawn uhsi (Phi.3:13). Hi thu khalah khrihfa pakhatin a tthatnak bik cu a Lalpa thotho ah a si. Hi leitlun kan nun sungah ziangtlukin kan zuam rero hmanah tha tuk dinhmun kan thleng thei dah lo ding ti hi fiang uhsi. Leitlunmi pawl cun tthatuk ih theih awknak tla an nei men thei, asinan khrihfa pawlih tthatnak cu Khrih Thlarau ihsin a ra mi a si ih kan zohtthim ding mi cu amah kan Lalpa Jesu Khrih a si ringring ti thei uhsi.

                        Sakhuanakah a ttha tuk le a luan tuk dinhmun kan thleng thei ti ruahnak dik lo hi  hlawnhlo verver ding a si. Hihi satan ih thuphan duhzawng tak a si ih a thuphan khawl ihsin a suahter mi a si. Curuangah leitlun sakhua mi ti aw pawl mitampi cu ttha tawkin an theih awk tikah porh awknakin an khatih an kiangkap ih a ttawnttai deuh mi an unau pawl parah zangfahnak thawn bawm hnakin nautat awknak le zohniam awknak a suahter ttheu ih zumtu lakah buainak a suahter ttheu. Cun anmah le anmah cu satan thang sungah an tla a si ti an thei aw lo ttheu. Hivek zumtu ti aw pawl at le hlawptlo nak ruangah khristian sakhuanakih tthat lo nak tiang mi hrekkhatin an sim theu. Cutikah kan theih dingmi cu hivek phurnak le thlarau mi si awk ternak ahhin ziangmaw phurnak thlarau cu a um a si ti a fiang. Asinan mi pakhatkhatin a siat thei mi milai taksa ahhin zumtu pakhatkhat cu a nunnem tuk, duhdawtnakin a khat tuk, a thianghlim tuk, thilttha a tuah tam tuk a si, a ti ahcun cu-pa-cu mibang lo maw thluak kim lo a silole theihnak famkim lo mi a si ding. Nawmcennak le sumpai hawlnak ahcun a hla tuk thlen theih a si. Asinan, a dik mi khristian biaknak sungah thilttha tuah tamtuk ti le Khrih dungthlun hla tuk ti a um thei lo.

                        Kan sakhuanak ahhin kan innhnen pawl zoh in cuai thlai aw ding kan si lo. Cutin kan inhnen pawl zoh in kan tuah a si ahcun kan innhnen pawl hnakih kan tuah tthat deuh nak kan hmuh tikah kan lung a awi tawk dingih mahte porh awknak thang sungah kan tla pang ding. Hihi satan ih thang pakhat a si. Kanmai hnatuan te hi zoh uhsi. Cucu na hrangah ziang a pawi? 'In thlun sawn aw' tiah ngan a si (John 21:22). Famkimnak taktak hi kan thleng thei lo a si ti thei cingin hmailamah nawr sinsin uhsi. Khrih ih nuntudan hi kan nuntudan ah le kan zohtthim dingah hmangin hmailamah nawr sinsin uhsi. Nitin kan nunnakah kan tthatnak bik hman hi Pathian hmai ahcun rapthlak zetih sual le bawrhhlawh a si ti thei cingin hmailamah pan sinsin uhsin. Midang hnakin kan ttha deuh maw, ttha deuh lo maw ti hi Pathain hmai ah zianghman a si lo ti thei ringringin Khrih dung thlun vivo uhsi. Kan tthatnak bik khalah hin Pathian fa te dinhmunah kan si ding hnakin a sual tuk mi kan si ringring lai a si ti thei cingin hnuaidawrnak thawn Pathian zangfahnak hnuaiah hmai nawr vivo uhsi. Kan damsung cu hmasawnnak ding hi a um ringring a si. A netabik tiangah Jesu Khrih ih duhdawtnak le zangfahnak hi leiba pek ding kan nei ringring ding a si. Midang nun zoh ih mah le mah ttha zetih thei aw dingin cuai thlai awknak dik lo hi tanta uhsi. Kanmai thinlung kan zoh a si ahcun sual sir ding le kan ttuan ding mi pawl hi kan hmu ringring ding.

                        A netabikah, a nepbik si cuang loin, zangfahnak ih tthansohnak hi malte lawng kan thei ih kan thei duh sinsin a si ahcun hi leitlun buainak le harsatnak hnuai ah kan feh a ttul ti kan hmuh tikah mangbang hlah uhsi. Hivek buainak le harsatnak pawl hi tui hlan mithianghlim pawlin an rak ton zo mi a si. An Bawipa vekin riahsiatnak an tuarih ninghannak in a zel hai, asinan tuarnak sung ihsin famkim nunah hma an sawn vivo (Isai.53:3; Heb.2:10). Hihi kan Lalpai simmi a si: 'Rahttha a rah mi kan par ihsin hnge ttek pawlin rahttha an rah sinsin theinak dingah rahttha a rah lo tu hnge ttek pawl cu (Ka Pa in) a  thianhlim hai a si' (John 15:2). Hihi thu fal zetih um le theih awl te a si, zumtu pawl cu thianhlimnakah hma an sawn theinak dingin an thlarau hliam a tuar ter theu. Hihi mitampi in kan tuar thei lo ttheu. Natnak, hlohnak, khros putnak, thinthipnak, beidawnnak pawl hi in thianhlimter tu dingah le fimkhur zetih tangdawrnak thawn thlarau thinlung in neiter tu ding an si. Hi pawl hi Grape hri thianfai ternak dingah namhriam zet a ttul vek le sui thianfai ternak dingah meisa a ttul vekin kan thlarau thianternak dingah a tul hrimhrim mi an si. Hi pawl hi thisen le tisa ahcun tuarhar zet an si. Hivek harstnak pawl hi kan duh lo zet ttheu ih an um ttulnak khal kan thei lo theu. 'Hremnak kan tuar tikah kan tuar lai ahcun kan lung in awi ter tu a si lo ih kan riah in siat ter tu a si. Sikhalsehla, a hnu ahcun cu bangtuk hremnak in nunsimnak a tong tu pawl cu an nunnakah daihnak le dingnak laksawng an ngah ding a si" (Heb.12:11). Vanram kan thlen tikah ziangkim hi kan tthatnak dingah a rak cang mi an si ti kan hmu leh ding. Zangfahnakah hmasawnnak kan beisei a si ahcun hi thutak hi kan thinlung sungah ret uhsi. Kan nunnakah thihnak le lungngainak pawl a thlen tikah thildanglam pi ah ruatt hlah uhsi. Kan theih dingmi cu cuvek dinhmun lai ih kan zirmi pawl hi nisa remrem lakah zir theih an si lo. Kan thinlung sungah hi tin kan pawm thei ve a ttul, " Hi pawl khal hi ka hrangah tthatnak a si ahcun Pathian thianhlimnak cu ka pawm ve ding". Hihi duhdawtnakin thlentermi an si. Pathian minung pawlih tlawng (zirhawknak) ttha bikah kan um a si. Hremnak hi zirhnak a si. Hihi kan tthansoh theinak dingah a si.(Hi harsatnak meisa hin kan thinlung sungih hnawmbuar pawl hi a kangfai thluh dingih thianhlimnakah hma kan sawn thei nak ding a si).

                        Hitin zangfahnak ih tthansohnak thu ka tanta hrih ding. Ka casiar tu pawlin tthaten an ruat ding tawk cu tarlang famkim pam in ka ruat aw. Ziang hmuahhmuah hi tarlam an pan vivo; leitlungpi hi a tar deuhdeuh, kanmah khal kan tar deuhdeuh. Tthal tikcu malte, thlatang malte, fur malte, natnak malte, riahsiatnak malte, nupi pasal neih awknak malte, phum awknak malte, khawm awknak malte tthen awknak malte, cun cumi hnu ah-ziang? Ziangruangah kan thlan tlunah an ding hliarhliar ding!

                        Tu cu mah le mah sunglam vun zoh aw in kan thlarau hi thusutnak malte le awlte vunsut hnik sehla a ttha lo ding maw? Kan sakhuanakah, kan thinlung hnangamnak le daihnakah,le mimal thianhlimnakah hin hma kan sawn vivo maw? Kan tthang so maw? (Nangmah le nangmah cu ziangtin na sang ding na thei ko).

 

 

 

                        Theihttulmi pawl :

 

1.                     Pathian zangfahnak taktak cun zumtu sunglam nunah hna a ttuan tikah a tthangso in a karhzai ih hma a sawn mi a si. Zangfahnak hi eng vek a si; a hmaisa bikah khua a vang thawk ih cui hnu ah maltete in eng cu a rung suak hnu ah sunlai padir-eng keukeu ah a rung cang. Mithianghlim pawl ih ennak hi arsi pawl thawn tahtthim a si; an tthansohnak ah thingkung pawl thaw khalin tahtthim an si (Isai.61:3;Hosi.14:5). Khristian diktak dinhmun cu Hezekiah ih 'Ni' vek kha a si lo, cun a dinhmun ih a ding ringringmi Joshua ih 'Ni' vek kha a si fawn lo, asinan thianhlimnak ah a tthangso vivo ih Pathian thianternak thawn a tthang vivo.

 

2.                     Zangfahnak ih tthansohnak hi mi pakhatkhat cu Pathian zangfahnak thutak hnuai ah a um a si ti theihtheihnak ttha bik a si. Ziangkhal nunnak a nei lomi cu a tthangso dah lo ding. Asinan thlaici ttha rah tampi a rah ding mi cu a tthang vivo ding. Zangfahnak ih tthansohnak in a thlarau a nung a si ti a lang ter ding.

 

3.                     Zumtu unau, Zangfahtu Pathian cawimawi dingin midang tha na pek vekin nangmah le nangmah kha zangfahnak hnuai ah na tthangso maw tthangso lo ti cek aw fel ringring aw. Mi fahrah zet hnen um pa pakhat hman khan a pu pa ih zumnak, duhdawtnak , fimnak, tuarfainak, le thinnemnak pawl kha van ih arsi eng vekin a hmuh tikah, cuvek insang nuamaha rak um ngah ve ruang ah a pupa ih biakmi Pathian kha a thinlung ten a cawimawi ding. Zumtu pawl hin zangfahnak hnuai ah Moses ih eng vek an neih ih Joseph vekin an nun in thu a sim tikah midang pawlin Pathian an thangtthat ding. Nitin nun mawinakin khristian sinak diktak an au suak ding. "Hi pawl hi khristian diktak sinak neitu pawl cu an si ih, cui an nuntudan cun an Pathian cu cawimawi in an Rundam tu Zesu Khrih cu an thuammawi ding. Cucu zumtu diktak cun Khrih thuthangttha parah leiba an pek ding hrimhrim a si ! (T.Brooks,1661, Unsearcheble riches).

 

4).                    Hmasawnnak dik umtuzia cu mai mithmuh ah tthansohnak men a si lo. "Kei cu milai  khal ka si lo, cangcel men ka si"( Sam.22:6 ). Tisa sualnak le theihlonak ruangah khristian diktak pakhat cu amai tisa duh lo zawngin a tthan a ttul . Amai mithmuh ahcun a siat thluh zomi a si. Job khan amah le amah leivut tluk fangin a hmu aw ( Job.42:6 ). Porh aw phahphah ih tthansohnak hnakin hnuaidawrnak thawn tthansohnak hi a ttha sawn a si. ( Thomas Weston: A Body of Divinity, Banner of truth trust, 1974).

 

5).                    Sualthu hi kan buaipi lo tikah kan tthangso fello tinak a si . Tuisan hi sualnak a fate bik hman in zumtu'i nunah riahsiatnak a thlen thei tikcu can a si. (Mit sungih samphang phangkhat te in mitthli a tlak ter bangin), asinan mitampi khristian ti aw ve pawl hin sual cu zianghman pawisa loin kan tthial hmuahhmo. Tui kan tikcu can hi khrihfa pakhat in thlacamnak a daithlan ahcun riahsiatnak a ton ding can a si, asinan insungsang thlacamnak kan theihnghilh men ttheu. Tui hlanah ruahnak ttha lo pawl hin zumtu pawl a rak cawkbuai lo can a rak um dah, asinan, tu ah mitampi cu tuahnak ttha lo pawl an tuah tikah an zianghman a pawi lo. Sakhuanak ah riahsiat thlak zetin tlakniamnak a um rualrualin Pathian zangfahnak hnuai ih tthansohnak cu thawmvang theih ding a um nawn lo.

                        Zangfahnak ah tthangso sinsin dingin na nuntudan kha zoh ttha aw. Hihi theihnak thlarau le ttongkam tamnak thlarau men a si lo. Pathian thawi a fehtlang mi thlarau, thu awih mi thlarau le a tthangso mi thlarau a si sawn. Midang pawl cu ruahnak le neihnak a phunphunah an lian zet men ding, asinan, thlarau lam ih hmuhtonnak, thianhlimnak le vanlam zangfahnak thilah tthansohnak an nei lo. ( Thomas Weston, A body of Divinity , Banner of Truth trust, 1974).

 

6).                    Tisa lamah kan tthansoh vivo ahcun thlarau lamah kan tthangso lo ti hmuhternak a si. A vawikhatnak ahcun boruak zangkhai zetin in tuam dingih kan thinlung  cu vanlam thilah tthumin Kanaan pawl ttong tla in kan ttong men ding. Asinan, tu ahcun kan thinlung cu vanlam thil ihsin kan la kiang salih satan umnak leitlunah kan tisa diriamnak ding khur kan lai ciamco. Hitin a si tikah, zangfahnak lam ahcun kan ttumsukih zangfahnak kan rak comi cu a ziam cuahco a si. Hihi thudik a si, milai pawl hi tisa lamah an ziam cuahco ih an thihzik thlang tikah anmah le anmah an tthum aw niam ih tthansohnak hmuh ding a um nawn lo hnu ah an lu an kun ttheu a si. Hi khal hi a dik a si, mi pakhat cu tisalam thilah a tthanglian tikah vanlam thilin a thinlung sungah hmun kaupi a luah thei nawn lo ih a zangfahnak co mi cu a thi hrih lo a si hmanah a hnuk a catlo fangfang a si ttheu.' ( Thomas Weston: A Body of Diviniy, Banner of Truth Trust, 1974).

 

7).                    Nitin hmuh le tonmi in khristian pawl hi a sim fiang ding, Pathian thawi naih sinsin le catbang lo ih feh tlangnak ahhin mawhphurhnak khal a tam sinsin ih cakzetih tthansohnak khal a um a si. Ziangkimah hma lak ngamnak mizia hi tuahnak ih rahsuakmi a si. Maicam par ih halral thawinak thil pawl kha kangral dingah vancung ihsin meisa a rung thlak hmaisak hnu ah a kang sunzawm vivo ding kha puithiam pawl kilkhawi a ttul vekin zangfahnak hnuai ah thlarau lam kan tthansohnak hi Pathian ih thawh hmaisak mi asinan kanmah in kan ttuannak le Pathian catbang lo ih kan pehzawmnakin Pathian mi kan sinak hin hma in sawn ter vivo a si.  Khrihfa pakhat cu amah le amah a hman awk tam poh le a tthangso vivo ding ( Collinges on Providence,1678).

 

8).                    Na rualpi pawlmi kha Jesu Khrih hi a nunnakih a thupi bik le pakhatnak ah a ret tu pawl hi si hai seh. Pawnlang thil pawl ahhin zoh tuk aw hlah. Sunglam sinak sawn zoh aw. Mi tampi cun a lenglam ih thuam awknak lawng ahhin an zoh ttheu. Asinan, sunglam nun a zoh thiam tu khrihfa cu a duhthlannak ah Pathian thawn a neih aw bi a si dingih, a rualpi pawl mi pawl khal Pathian a hril tu an si ding ( T. Brooks. 1661 ). 

 

9).                    Khristian pawl hi an tthang lo sihmang an ti awk lai ah an rak tthang ziar thei . ' A lian zet lai ah amah le  amah farah zet vekin a thei aw ter tu a um a si' ( Thuf. 13:7) . Anmai tlaksamnak an thei aw ih, zangfahnak tam sinsin an duhnak ruangah anmah le anmah tthangso lo ah an ruat aw ttheu a si. Lo ram kau zet a duh tu cun a duh zat a neih lo ruangah farah ah a ruat aw ringring a si. (T.Weston: 1660. A Body of Divinity, Banner of Truth Trust, 1974).

                        Thlarau cu zangfahnak ah alian zet men ding nan cucu theih loin a um thei. Nauhak te cu lo ram kaupi ro cotu ding asinan, a ro co dingmi theihnak a nei lo. Moses khan amai hmai a eng hemhem mi kha miin an hmu nan amah le amah a hmu aw lo. Mitampi cu thlarau lamah an lian zet nan miin an sim lawngah an thei aw ih Pathian an thangtthat, anmah le anmah an thei aw lo ttheu. Hihi vawi tampi cu thlarau malsawm tumpi beiseinak ruangah zangfahnak ih an tthansohnak hi an thei aw lo ttheu a si. Mi duh am pawlih duhnak cu leitlun thil le ri neihnak ah an thinlung an pe ih an len zet hmanah an di a riam thei dah lo. Hiti vek hin zumtu tamtak thlaraulam ih an tthan lennak khal ah a si ve theu. Thlarau lam ah len duhnak thinlung a cak tuk ruangah an sunglamah zangfahnak ih an tthansoh cu theithei loin an um theu. Ziangah tile an zohtthim mi Jesu cu milai mitih zoh ngam lo ding khawpin thianhlimnak thawn a khat mi a si ih milai tuahtthatnak le thianhlimnak thawn tahtthim ding rual a si lo.

Zumtu tampi  cu an sunglamah mankhung zet a um nan anmah le anmah an thei aw thei lo. Hitin a sim tu pa hi mi ttha pa a si, "Pathian cu hinah a rak um nan ka rak thei lo". Hivek hi mah le mah cuai thlai awk a theihhngilh tu pawl hnenah a thleng theu. Dung an tawlh maw, hma an sawn maw ti an thei lo ttheu . Hihi mankhung zet thlarau tampi nunah a thleng ttheu mi a si . Cun khatlam zawngah , mah le mah tu le tu cuai a thlai aw ttheu tu pawl nunah a thleng ttheu fawn. Mi pakhat cu zarhkhat ah vawikhat maw, thlakhat ah vawikhat maw cuai a thlai aw ringring ttheu ahcun a tthan le tthan lo a thei aw lo ding. Cucu thlarau lamah a tthan zet laiah thil thleng thei mi a si. Asinan, kumkhat hnu ah vawikhat cuai a thlai aw a si ahcun a tthansohnak cu a thei aw ding. Cuitlunah mah le mah cuai thlai sual awknak in a cangthei fawn. A thlarau lam cuai a thlai ih a teh awk nak ah zakhat cu pahra vekin le pahra cu zakhat vekin a ngai a si ahcun a sinak taktak a thei aw thei lo ding. Mi porh aw pawl hi zoh hnik, an piasen cu sui tluk ah an siar, an thilman cu bazar thil man hnak in a khung sawn ringring. Cuti a si laiah mi zaidam zumtu ttha pawl hi an sinak hnakih niamah an ret aw ringringih an neihmi thawngkhat tluk cu fangkhat hman nei lo tlukin an um thei ringring. Bazar thilman hnak ih niam ah anmah le anmah an ret aw ringring. ( Thomas Brooks. Unsearcheble riches,1661).