THE SINS OF FALAM (Falam Sualnak Nathrik)

India ramah tuini tiang mi tampi cu ek-inn nei loin lamzin kap, ram-awl ah taw-hlip in ek an thawh lai. Mi pakhatin hitin a sim: “Mahatma Gandhi in mirang a rak do laiah mirang pawl tuahsak mi ek-inn ah ek thawh lo dingin, mirang pawl tuahmi hnipuan hruh lo dingin Mirang dodalnak a rak tuah ruangah Mahatma Gandhi a thih hnu tiang India mi tampi in ek-inn hmang duh loin lamzin kap, le hmun-awl ah ek an thawh asi, Gandhi a thi zo ih simtu an um nawn lo asi ding” tiah capoh thu in a rak sim dah.

1948 ah minung 5000 pungkhawm in Chin miphun kaihhruai awknak lalsan duhlonak an rak langter. Democracy kan duh tiah mipi lungkimnak an rak nei. Cucu thiltha zet asi tiah Chin Miphun Ni (Chin National Day) tiah kan run hmanglan ta. Asinan thil pakhat langhngan zet thuanthu rahsia pakhat Falam milesa pawl thuanthu zoh asile hminsintlak zet a um: cui rahsia cu ‘hruaitu dodal” asi. Cucu mirang tong cun “The Sin of Falam” tiah hmin ka vuah hngehnge. 1948 ih Chin mipi tawngkhawm awtu pawlin minung, khuahlan lal pawl an do mi si loin uk awknak, system kha an do mi asi ti kan theihhngilh lo a tha. India pawlin mirang donakah mirang pawl tuahmi ek-inn ah ek an thawh duh lo ih mirang an um nawn lo tiangah ek-inn an hmang duh lo vek si lo dingin lal uk awknak san cu kan tlansan zo ih santhar uk awknak sungah zovek hruaitu kan nei tla asile dodal loin upatnak le duhdawtnak thawn dinpi ding kan si. Dodal rero ding kan sinawn lo.

Falam pastor pakhat, international level scholar kan neihmi pakhat in ‘Falam politics a siatnak hi biaknak (Baptist kawhhran) sung ihsin a suak asi” tiah a hmuhdan isim dah. Falam Baptist kawhhran sungah Bible zo in a let ding timi thu ah nasa ten ruahdan bang aw lo a rak um dah timi cu upa tampi in an theihmi asi. Falam Baptist kawhhran hruai awknak sung ihsin lungawilo in a suakmi Falam milesa upa hruaitu ziangmawzat an rak um. Baptist kawhhran pi a rak kuai tikah a tangtu le a suaktu zo mawhsiatnak le lawmnak si loin kawhhran a tekdarh ihsin society a siatzia sim duhmi asi. Ruahdan bang aw lo a um tikah remdaihnak in lairel si loin then awknak in lamzin dang hawl a rak si.

Thuanthunung zohsal asile biaknak sungah siseh, social, politics khalah siseh Falam milesa lakah nathrik, the Sins of Falam a um mi cu 1) Hruaitu dodalnak, 2) Mahlemah hruaitu ah cohlan awk thei lonak, 3) Miphun thuanthu dungtunnak pawl fiangzet in a lang. Falam peng milesa pawlin hril ding kan nei: kan sual kan sir in kan thleng aw ding maw, miphun dang dunglam ah kan tlan rero ding maw, kan tesinfa tiang thuanthu miziasia kan tan vivo ding maw?

Na kiangkap ah mai pawlkom, mibur hruaitu dodal rero na hmuh tikah na mang bang hlah seh! Falam nathrik a kai ih Falam sualnak a tuah rero tinak asi. Na kiangkap ah mi pakhatkhat amai khuk hrihruai hruaitu pakhat a pom thei lo, a simse rero, dodal rero na hmuh tikah mangbang hlah. Falam nathrik a kai ih Falam sualnak a tuah rero tinak asi. Na kiangkap ah mai miphun le ram thuanthu dungtun zotu na hmuh asile mangbang hlah. Falam nathrik a kai ih Falam sualnak a tuah rero asi.

Pupa lal uk awknak a siat tikah thil poimawzet siatsuahmi a rak um: society pakhat uk awknak, kaihhruai awknak a siat. Democracy an duhmi asinan democracy ngah lo in “Kawlkaracy” ti dingmi Kawl miphun kutsungah kan lut. Chin miphun society cu innpi pakhat leihnuai ihsin a hram siatsuahmi, a tlunlam lawng a langten tohmi vek fang ah kan cang. Ziangtin mibur kan um khawm ding, zovek milai in ziangvek tuanvo a kai ding, zo in zo hnenah ziangvek upatnak a pek ding, zo in zo ih thu a ngai ding, zo in ziangvek dinhmun ah ziangtikah ziangvek tuanvo a lak in ziangtin a tuan ding, tvp, society pakhat ih hram asi mi milai nunthlung thuken hrampi, milai pehtlaih awknak thuhrampi siatsuah theh in a um. Kan pupa innpi kan bal ih santhar innpi Democratic society kan din ding tiah lungkim asi. Asinan innpi a dingcia mi bal in inn thar sak ding timtuah rero lai ah Kawl pawlin a hramthohnak innpi bungrua, hmanrua, bantung, sutpi bang pawl hmuahhmuah an rak lakhlohsak thehmi vek asi. Cutin santhar Chin society ah mah le dinhmun thei aw nawn loin innsaknak bungrua retkhawm men mi vekin zovekin  ziangvek hmun le caan ah ziangthu a sim in ziang tunvo a kai ding ti thei aw nawn loin a pingparangah society a tekdarh vivo.

A hih nathrik Falam society eisiattu hi cimih rori uhsi!

Hruaitu dodal: Lalsan uk awknak rak hlawn asi zo. Thiltha asi. Thleng awknak hrang kekarkhat thuanthu a feh asi. Kawlram ralkap uk awknak do asi. Thleng awknak a tul ti alang. Malte a thleng aw rero zo. Asinan lalhrin, lal pawl dodal ding asilo. Kawl uk awknak do ruangah kawl miphun do ding asilo. Anmah thawn Ram Dinkhawm sungah rampi pakhat milesa kan si. Cuvek thiamthiam in Chin mi pawl kan umnak mibur tinkim ah hruaitu pawl dodal bansan in hruaitu upat thiam, cawimawi thiam, dinpi thiam, thape tu, bawmtu tha si dingin pek awk thiam si zuam thlang uhsi. Na duhlo zetmi le a lo duhlo zettu tla hruaitu an tuan khal asile na miphun na duhdawtih na miphun a duhdawttu Pathian na duhdawt asi ahcun Pathian hriakhthih hruattu dodal aw hlah, upat aw, bawmtu tha si aw. A thihnak aiah thingam dingin hruaitu in thiltha tampi raltha zetin a tuah ngam nak ding hrangah napum pe aw sawn aw.

Mahlemah hruaitu ah cohlang thei lo: Falam khua hi Mirang pawl rak dinmi asi. Falam pawlin Falam peng sungsuak milesa ih lehmi Bible siloin Falam tong zircawptu ih lehsak mi Bible kan hmang rero lai ( A tha lo tinak asi lo, asinak vek cekci in simmi asi). Falam peng milesa pawlin anmai khuk hrihruai, anmai unau lala hman hruaitu ah pom cu an harsatzet. Pengdang, miphun hmai ahcun kun in upatnak pek cu an awlsam zet. Mai pengsung milesa pawl thawn hnatuan tlang thei loin pengdang le miphun dang pawl thawn lungrual ten hnatuan tlang cu kan duh zet. Kan awlsam in nuam kan ti zet. Miphung dang le peng dang pawl mawhnak cu awlten kan ngaidam kan pomrem ih kan peng milesa hruaitu pawl ih mawhnak le palhnak cu tumtuk ngaidam theih lo ah kan ruat theu. Mai peng sungsuak, kan ram milesa, mai miphun thawn lungrual ten hnatuan tlang, kanmai miphun sungah Pathian in hriakthih hruaitu pawl upat, cawimawi, pomrem, cohlan awk kan zir a cu tuk zo.

A tlunlam thil pahnih in a hrinsuah mi cu miphun thuanthu dungtunnak asi. Hruaitu dodaltu pawlin anmah in an duhlo, an dodal tikah midang in an tuah vekin tuah ve dingin pawl an sawm, hruaitu an thangsiat, an relsiat rero tikah hruaitu bawm duhnak, miphun thuanthu tuahthat duhnak thinlungput a siatsuah asi. Mai khukhri hrual, mai tlukpi ah ruahmi pawl hruaitu ah cohlang thei lo tu pawlin anmah in an co hlang lo lawng si loin midang in an tuah vekin tuah ve dingin pawl an sawm, mi an thangsiat tikah mi tampi in hruaitu co hlan thei lonak, miphun hrang pum pek awknak a selam lungput an neih phah ih an thancih asi. Chin miphun thuanthu tuahtha dingin Chin miphun pawlin zaahza tuanvo kan nei. Kan peng kan ram thuanthu tuahtha dingin kan peng kan ram sung milesa in zaahza tuanvo kan nei. Zovek hruaitu an tuan khal asile kan duhmi in an tuan lo khal asile, kan duhlo zetmi le in duhlo zettu in hruaitu an tuan khal asile kan liangparah a thum aw mi kan miphun thuanthu cu hruaitu pawl lamhruainak thlun in leitlun killi ihsin liangparah suang cio uhsi. Chin mi lakah Falam milesa pawl hi USA ramah a rak thleng hmaisa le khua rak sat hmaisatu an si. Asinan kan pupa ram  le miphun thuanthu cu dunglam ah an dungtunta. Cuvek si loin ramsung ramleng, lei killi ah a tekdarh aw mi, santhar minung pawlin Pathian in in sersiam vekin kan miphun thuanthu kan liangparah suang cio uhsi.

Santhar minung pawl The Sins of Falam, Falam sualnak dungtun in santhar nuntuzia mawi, kan umnak mibur lak cio ah Pathian hriakthih kan miphun hruaitu upa tihzah, upatnak thawn sunloih hna thiam in raltha zet in miphun hrang hna an tuan theinak dingah bawmtutha, dinpitu tha, pumpe tu si cio uhsi.  Kiangkap cio mai khuk hrihruai siseh kanmah hnakin kum nauta sawn siseh fimnak thiamnak thawn Pathian hrilce mi hruaitu pawl co hlang uhsi, pomrem uhsi, dinhmun pe uhsi, bawmtu tha si zuam sawn uhsi, simse nawn hlah ushi, dodal nawn hlah uhsi! An hnen ihsin fimnak zir uhsi, thutha zir uhsi, an hmuhnak lamzin ah in hruai dingin ngen sawn uhsi! Cuticun a tum a sem in kan miphun thuanthu liangparah suang in kan miphun sersiamtu kan miphun Pathian hmin sunlawinak hrang kutkai in kekar tlang uhsi.

Bawipa Pathian in nun kilkip ah pehtlaihmi ziangkim parah a thabik hrilthiamnak fimnak lo pe hram seh!