WELCOME TO MY PAGE‎ > ‎CA SIAR AW!‎ > ‎

SANTHAR PAWLKOM

SANTHAR PAWLKOM

(Part I: THU HMAIHRUAI-SANTHAR MIZIA, PAWLKOM LE SANTILUANG)

Hre Mang

            Milai cu mahte um thei kan silo, mai miphun, biaknak, hnatuannak, le phurzawng, ramkhelhnak ah tvp in thu pakhat ruangah maw thu pakhat hnakih tam ruangah maw midang thawn abur in um dingin sersiammi kan si. Mi zokhal midang thawn a pehtlaih lo tu cu milai pakhat dinhmun in a cen, nawmpi dingmi thiltha siseh a thansoh dingzat hmasawnnak siseh a sung ding asi. Cun khatlamah, santhar minung pawl kan zoh asile mibur pawlkom awknak ah buainak tambik a suahtertu cu milai thuken thuhrampi ah siloin kaihruai awknak, milai pehtlaih awkdan, pawlkom dindan, ruangzingdan, le hlawknak le canpual zem awkdan pawl ruangah mi tampi riahsia in thenthek awknak a suak theu. Santhar pawlkom, milai pehtlaih awknak, mibur lakah ziangtin ziangvek in pawlkom awk tikah milai zocio khalin amah le bulpak cio in man an neihtermi, diriamnak hrangah tuan cio in senpi vangtlang, pawlkom le hnatuantu hrangah a hlawkbik, a tha bik a hringsuak ding timi thusuhnak sang thei dingin a hnuailam cahram cu ziangvek mibur pawl hrang khalah hmanrua tha le ruahnak pe tu hrangah ngan mi asi. San a thleng awk vekin mibur pawlkom pawl cu an thleng aw ding maw, an thi ding, hrilding an nei cio.

            Santhar, leitlun pumphuap pehtlaih awksan (globalization age) kan thlen vekin Chin pawlkom pawl khal ‘kan thleng aw ding maw, kan thi ding” timi lawng hi pawlkom tin ih hmaitawnmi asi. Santharsan pawlkom pawl cu ziangtluk an cangvai thei, hnatuan tha an tuansuak thei, ih ziangtluk rei an awh timi cu a hnuailam thu panga pawl parah a hngat aw ding: i) Santiluang thawn a kaih aw mi kaihruai awknak, ii) san a thleng aw mi vekin pawlkom sungah thleng tulmi ziangtluk an thleng aw cak, iii) pawlkom hnatuantu pawlin santhar fimthiamnak pawl an nei in an hmang maw, iv) pawlkom thawn a pehtlaihmi, mipi pawl thawn ziangvek pehtlaih awknak an nei, v) pawlkom sunmang, tumtah, hmuisel le a takin pawlkom in a fehpimi lamzin tluan a deng aw maw, timi pawl parah hngat aw in pawlkom tampi cu a ziamral vivo dingih pawlkom hrekkhat cu a cak sinsin in hlawknak tampi a suahpi ding.

            Santhar pawlkom ahcun ziangvek pawlkom ruangzing, ziangvek dindan, daan  le dun pawl siloin ziangvek hnatuan suak thei mi a nei timi parah a hngat vivo ding. Zo in ziangtin ziangtik canah ziang a tuah timi hnakin ziangvek rahsuahmi a nei timi parah pawlkom a hngat aw vivo ding. Santhar pawlkom in hrial theih loin a hmaitawn rero zo mi pawl tla cu i) Leitlun pumhuap pehtlaih nak (global village), ii) santhar kutthilthiam (technology) thansohnak, iii) hnatuantu danglam zetzet, thiamnak le miphun dangdang cawhpolh celcel hnatuantu, iv) mipi dinhmun a thleng aw cak tuk mi, duhmi le mizia, nunphung a thleng aw cak tukmi rianmi mipi, v) sumpai thawhsuaktu pawl lakah sumpai hlawknak lawng si loin senpi vangtlang hrang man a neimi hnatuan hrang a pe duh, tuan duhtu, le vi) zuam awknak danglam zet san ah tuisan mibur pawlkom pawl cu kan ding zo asi.

            Curuangah santhar pawlkom cun i) pawlkom sung hnatuantu pawl lakah thiambik (talent) nei thatha a hawl thiam a thupi. Ii) Hoha, kaihruainak thiamtu, santiluang thawn san a man ih pawlkom bungrua le hmuisel ruangzing thiamtu hruaitu a tul.  Pawlkom hmasawnpi theitu ding milai thatha hringsuak thei dingin tanlak thiamtu hruaitu a tul asi. Iii) Santhar a thleng awk cak tuk vekin pawlkom khal ti-kel tuah-kel ti siloin san ih zirin a thleng aw cak ve hrimhrim a tul fawn. Santhar thawn a kaih aw in thleng tikah pawlkom dinpimi thuhrampi thleng si loin pawlkom ih tumtah le man neih termi tuansuah dan pawl cu san ih zir in thleng cakcak an thangso ding asi. Thleng awknak ruangah zovek milai pawl an hlawk in an  sun phah, pawlkom rahsuahmi zapi khaikhawm in a tulnak vekin danglamnak tuah thiam a thupi.

            Santhar pawlkom cun pawlkom thawn a pehtlaihtu pawl hnenah a tiamkam cia vekin a tuansuah thei khal a thupi lala fawn. Hnatuantu pawlin pawlkom sung hna an tuan tikah midang ta, pawlkom neitu pawl ta an tuansak, kuli hlawh vekin ruat loin an hnatuan mi cu anmai sunmang tuansuah ding vek rori in an tuansuah thei mi, sunmangttawn aw tawn mi mibur vekin an cangvaih nak pawlkom cu a cak ding asi.  Cuticun pawlkom hmuitinmi thlen thei dingin santhar fimthiamnak le kutthilthiam bungrua thatha hmang thiam in a tulmi fimthiamnak le kutthilthiam pawl tla finfiah thiam in hawlsuak thei ringring a thupi. A hmun ringring dingmi santhar pawlkom cu pawlkom dindan le ruangzing pawl parah a hngataw lo ih hnatuan rah tuansuak thei dingin thuthluknak tuahtu pawl parah a hngataw sawn ding asi.

            Cuvek dinhmun, a liam cakzetmi santhar santiluang parah kan san minung pawl kan feh rero vekin pawlkom ciar in hmailam zoh in hnatuantu mibur cu sunmang tumtah tawm aw tawn in thazang hlawm khawm thiam a thupi sinsin. Ziangkim le milai zokhal hi a pehtlai aw thluh vekin kan san minung pawl pehtlaihnak leitlun pumhuap in a cak tuk tikah thleng tulmi thleng lohli in thuruk le zep mi nei loin lailan, langhngan zetin mipi pawl rinsantlak mi pawlkom asi ringring khal a tul fawn. Hruaitu cun santhar kutthilthiam bungrua pawl pawlkom hrangah hmang thiam in a tulmi milai pawl khal pawlkom sungah dinhmun pe in, hnatuantu zapi thawn mai sunmang, tumtah, le thatnak hrang cio tuanin intek, mai tabul hna vek rorin an tuan thei nak ding hrangah kaihhruai thiam khal a thupi fawn.

            Khuahlan san, dunglam sanah a fehzo vekin mibur pawlkom sungah hruaitu lubik pakhat ih duhmi le tumtah mi parah hngat aw aw in kaihruai awknak si loin pawlkom sungtel, le hnatuan tu zapi te in “keimai ta” an ti thei mi pawlkom lungput nei dingin hruaitu pawlin sangka kauzet ong in pumkhat le tumtah pakhat thazang hlawmkhawm thiam khal a tul hrimhrim fawn. Cucu santhar minung pawl lungput thawn a mil aw mi asi: santhar minung pawl cu midang ih fial an duh lo ih anmah te palungsuak in anmai duhmi anmai ta vek rori in anmai hmin a telvenak ah an tha neihsun le fimnak suah in tuanrah tambik an tuansuak theu sawn asi.

Santhar minung lakah a dingsuak thei dingmi pawlkom cu mipi, bawmtu, hnatuantu pawl zapi te in anmaita cio asi timi lungput a neihter lawng si loin a danglam mi pawlkom asi ti khal fiangzetin a langter a thupi zet. Pawlkom sungtel, hnatuantu, bawmtu le mipi pawl khalin pawlkom pakhat cu pawlkom hnakih a sunglawi le man nei sawn mi tumtahnak hrangah a um, a cangvai, hna a tuan asi ti mi zapi te’n an theihmi , an fiang mi asi a thupi. Fimvarnak, raltha zetin ruantlang ten kekar tlangnak, mibur thazang hmang thiam in tumtah rahsuak dingin tuannak in a fiangzetmi tumtah hrangah kekar reromi pawlkom asi fawn ding. Cutin pawlkom tumtah tuansuah asi tikah hnatuantu, pawlkom sungtel, hruaitu, mipi le society hrang khalah man nei zetmi, upattlak, le cawimawi tlak rahsuahmi a nei asi ti ah an fiang ding a thupi. Cutin tuansuak dingin hnatuannak hmun, pehtlaihnak le pek awknak can khalah khat le khat pehtlaihnak, pawlkomnak, le tuanvo pek awknak khalah hnatuantu, mipi, le hruaitu zapi ten khat le khat upat awknak thawn a peh tlai aw mi pawlkom asi a tul fawn.  (Part II Peh Leh Ding……..)

 

****************************

SABU SIRHSAN: The Organization of the Future 2, Hesselbein & Goldsmith

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            SANTHAR PAWLKOM

(Part II: SANTHAR PAWLKOM LE AMAN)

Hre Mang

Pawlkom in a tumtah tuansuak dingin hnatuantu, sungtel, hruaitu, mipi le a pehtlaih mi mi pakhatkhat siatsuah tahratin pawlkom thatnak le hlawknak hawlsuaktu asi fawn lo ding. Pawlkom pakhat cu a tuan rahsuah dingmi siseh a tumtah mi tuansuak dingin a cangvaihnak ah siseh midang zohman ti-na lo le siatsuah loin a cangvaimi asi fawn ding. Cuticun pawlkom cu a pawlkom ih man hnakin a sunglawi sawn mi tumtah nak hrangah nunphung nei in a cangvaimi asi ti khal a langter thei a tul fawn.

Cutin hnatuan tikah hnatuan tu pawlin an mai tuanvo cio tuansuak thei dingin a tulmi thuneihnak khal pawlkom in a pek hrimrhim dingmi asi. Cutin hnatuantu pakhat cio in anmah le hnatuan cio ah a thabik, pawlkom mibur pi khalin a thabik in tuansuak ringring thei dingin a tulmi hmanrua, thuneihnak, le canpual pawl khal rualran zetin sangka a on hrimhrim ding. Pawlkom tumtah tuansuak thei dingin hnatuantu pawl pakhat cio zuamnak, pumpeknak, phurrnak, hmalaknak pawl ruangah asi vekin cupawl hnaihnoktu hrimhrim pawlkom sungah hmun luahter lo ding a thupi zet.

            Leitlun pumhuap (globalized village) san kan thlen zo vekin pawlkom tin in ziangkim tuahnak ah leitlun pumhuap ihsin hmanrua, bungrua, canpual, tuansuahmi hlawkpitu, tuansuahmi dawrtu pawl khal huap in khawkhan thiamtu pawl cu bite ruahnak le tumtah nak neitu pawl hnakin an thangso cak sinsin ding. Pawlkom in a tuahthat tummi buainak khal buainak pakhat te cinfel tum hnakin pawlkom pumpuluk ih khaikhawm thiam le ziangkim a pehtlaih mi tuahthatnak hrang khawruat le hmalakdan (system thinking, in stead of sport treatment management) hmanthiam a thupi fawn.  Santhar fimthiamnak le zirnak, kutthilthiam lam khalah khuahlan lungput le theihnak hmuhnak vek siloin thiamnak hleice pawl hmangthiam tu pawlkom cun santhar hmanrua le bungrua thatha thawn a tlan cak vivo ding asi.

            Tuihlan pawlkom ahcun khuahlan lungput thawn mibur pawlkom hruaitu lubik thuneihnak, cawimawinak, uk awknak in thu tampi a rak feh. Cutin mi pahnih khat ih ruahnak, hmuhnak, le duhdan cu sangpi ah retin midang pawl cu sal vekin ukbet, hnatuanter an rak si theu. Santhar pawlkom sung ahcun mi pakhat cio in pawlkom sunmang, tumtah le thuken cu anmai bulpak ta vek in an rak ruat tikah, anmai fimnak thiamnak, theihnak, cahnak pawl cu a thabik in an suah ih an tuan khawm tikah siseh mi pakhat cio hnenah Pathian vozem thiambik (talent) thatha pawl cu a sangbik thiltha rahsuah thei dingin zocio hrang khalah canpual tha sangka on asi tikah pawlkom mibur cangvaihnak ih rah tambik a suah asi.

            Pawlkom ih cahnak cu pawlkom hantuantu mi pakhat cio ih cahnak kawmkhawmmi asi vekin bulpak pakhat cio ih lungput, thazang, le phurnak, pek awknak parah a hngat aw mi asi. Curuangah zo cio khalin an mai hnatuan, tuanvo cio ah upat zetin, sunloih zetin an tuan ih man nei zet in an ruat hrimhrim dingmi asi. Cutin hruaitu pawlin pawlkom sung hnatuantu pawl, pawlkom thawn a pehtlaih mi mi pakhat cio cu upatnak thawn pehtlaih in mi pakhat cio in hruaitu ih thuhnuai ah siahlawh le sal vekin hnatuantu si lo in anmah pakhat cio in an lei damsan, thiltha tiah an ruahmi an duhmi tuan rori in an theih awk ih anmai lunghmuizawngin pawlkom hnatuan cu lunghmui zetin an tuan thei ding a thupi mi asi.

            Cutin mibur pawlkom ih man cu a rahsuakmi sumpai le bungrua thilri men si loin pawlkom neitu, hruaitu, tuantu, le a pehtlaihmi zapi te nunnak tuahtha le khaisangin thiltha tiah an ruahmi, man an neihtermi  cu thupi sawnah an ret mi an pom tlangmi asi. Cuticun mibur pawlkom cun a pehtlaihmi zapi te hrangah nuncan ziaza mawi le tha, nundan sang le mawi hring suak dingin hnatuannak ah fel le tlamtling thei bik in zuamnakin mibur le society hrang thiltha ruahsuaktu tiah ruahsannak a suahtertu, mibur pawlkomnak le khatlekhat pehtlaih awknakah mizia tha hringsuaktu man nei zet asi dingmi asi.

            Cuvekin lungput le nuntu, felnak nun thuken nei thei dingin catbanglo in tuan phah zir phah in zir sunzawm rero mi pawlkom, sunmang tawm aw tawn in hmailamah senpi hrang thiltha rahsuah dingmi tumtah nei in mibur pawlkom tlaihsannak le pek awknak thawn zapi ten lungtho ten hma an lak tlang tikah a cakbik a thabik tuanrah an rahsuahpi lawng si loin hnatuantu le pawlkom thawn a pehtlaihmi zapi te hrangah lungawi diriamnak a suahter a si.

            Cutivekin hmasawnnak kekar pi thei dingin santhar pawlkom in a neih hrimhrim dingmi pakhat cu bang awlo mi rualremnak (diversity) pomrem le lawm in a hmanthiam a thupi tuk. Santhar sanah fimthiamnak a karhzai vivo, miphun cawhpolh awksan asi, theihnak, hmuhnak, duhdan, nuncan ziaza, nunphung, a phunphun a dang aw vivo. Cutikah khuahlan lungput vekin mai nunkel, tuahkel, hrin le hram sungah khurbing zetin cang-ai bangin mai khua sungah a tang ringringtu pawl cu dunglam ah tanta an si ringring ding. Tumtah ihsin tuandan le tuanrahsuah pawl khal leitlun huap khuaruahdan, khawkhandan, le hnatuandan, tumtah tuanrah suah ding khalah huapkau zet khaw ruatin thil fate hrang khalah a pehtlaih mi thu, minung, fimnak thiamnak, hmanrua le bugnrua pawl telhcih ringring thei tu an hlawkin an thangso cak ding asi. Cutin santhar fimthiamnak phunpun, duhdan ruahdan, nuntu khawsak, nunphung dangdang huap tel in thiamnak citintian burkhawm in pum a pe aw mi, phur hlawptlo zetin hnatuan dan felnak , phurnak, thawn ruantlang ten ke a kartu pawlkom cun santhar dinhmun thar le buainak thar phunphun sukiang in ziangvek san khal thleng sehla a pah tlang vivo ding asi.

            Santhar pawlkom cun a dinpimi thupibik ah a retmi a thleng a tul zo. Leitlun mifimtham filawr hrekkhat Fukuyama le hrekkhat pawlin Democracy le open market hi mibur kaihhruai awknak thawn pehpar in milai khawruahnak  a tawpnak asi ding tiah an rak sim theu. Asinan Democracy le Open Market hi milai nuntu ziazatha kaihremtu um loin khat le khat an siatsuah aw rero zo asi ti leitlun hmun tampi ah hmuhtheih asi. Curuangah hlawknak hrang tumtah in dinmi pawlkom mibur hnatuannak khal in siseh cozah asilomi pawlkom khalin siseh mibur pawlkom cangvaihnak in a tumtahtawp cu society, senpi vangtlang thatnak, milai thuanthu tuahthat ding si thei dingin pawlkom tumtah tawp pawl khal thleng vivo a tul. Tuini tiangah capitalism cu milian pawlih kutken asi tiah hmuh asi ringring lai. Asina’n santhar ahcun capitalism khal kaihremtu nei loin senpi vangtlang thisen dawk rerotu vekin a cangvai sunzawm vivo asile santhar minung pawlin lamzin an khamsak dingih milai nuntu khawsak, senpivangtlang, society thatnak sawn kha pawlkom sumpai hlawknak hnakin thupi sawnah ret, liangsuan thei dingin santhar milai thuanthu in a remthat dingmi asi sawn.

            Tuihlan ahcun lothlo tu in rawl ngah duh ah lo a thlo, company ah hnatuantu in sumpai ngah duh ah hna a tuan, cozah zung le pawlkom ah hnatuan tu pawl khalin thil pakhatkhat ngah duh ah hna an tuan. Santharsan ah hril ding a tam vivo, milai ruahnak a thangso vivo. Hnatuantu milai zokhalin sun ni eng can tamsawn cu hnatuannak ah tikcu hman asi. Cui tikcu tamzet an hman mi cu nuam zetin le phur hlawptlo zetin tuan tu si loin thil pakhatkhat ngahduh ah an tuan rero mi hi san nei lo, milai sinak nam thlatu asi tiah santhar minung pawlin an ruat vivo. Curuangah mi zokhalin an hnatuan mi cu thil pakhatkhat ngah duh ah si nawn lo in an tuan mi hrimhrim kha nuam zet, lungawi sopar ten diriam zetin an tuan dingmi asi tiah an hmu fiang vivo. Lothlo tu khalin lo thlawh kha nuam zetin a thlawh ding le zung hnatuan tu khalin a hnatuan kha nuam le diriam zetin a tuan ding kha a thupi zetah ruahmi asi. Leitlun cu mi zapi hrangah rualran zetin canpual a ong aw vivo. Mi zokhal in midang ruahnak hrangah nun an duh nawn lo, anmai palungsuak in tha an timi, nuam an ti mi le man nei ah an ruahmi hrangah nung dingin duhhrilnak khal an neih kau sinsin vekin an hnatuannak cio ah nuam, tha, man nei an timi diriam zetin tuan ding an duhmi asi. Cutin santhar milai pawlin tikcu rei lo te sunglawng an nawnpi ding hrang ah tikcu reipi hnatuan in bang zetin hnatuan kha man nei lo asi tiah an hmu vivo ruangah sumpai, lennak le thatnak si loin hnatuan sawn kha nawmpi dingin santhar pawlkom in lamzin a sial thiam ih canpual tha khal a onsak thiam a thupi fawn. (Part III Peh Leh Ding……..)

****************************

 

 

SABU SIRHSAN: The Organization of the Future 2, Hesselbein & Goldsmith

 

 

SANTHAR PAWLKOM

(Part III: THLENG AWKNAK LE SANTHAR PAWLKOM)

Hre Mang

            Milai san thuanthu a thleng cak rualrual in santhar fimthiamnak le thansohnak thar a kaiban lotu, kum upa pawlih fimnak pawl khal santhar pawlkom cun anmah le dinhmun thate in a ruatsak thiam khal a thupi fawn. 2010 ah America ramah hnatuantu pawl lakah 40% cu kum 50 tlunlam mi an si. Tuihlan kum 10 sungah cozah asilomi pawlkom hi 50% tluk a karh, pawlkom million 1 ihsin milian khat le hrek (1.40m) ah an karhzai. America ram lawngah milai 2 million tluk thawng inn sungah an um ringring ih 6.6 million tluk court ih khuahkhirh (probation) in an um. 1.5 milion tluk phunhra tlawng an bang. 24, 000 tluk leitlun ah nitin rawl khawpkham lo ruangah an thi ringring. A tlangpi thu in America ramah company CEO pawlin nahzi 5 sung an hlawh mi le anmai company lala ah zaaran hnatuantu pawlin kumkhat sung an hlawhmi a bang aw. Leilungpi hi a hlum deuhdeuh, kum 2050 ahcun Artic ih vurtlangpi khal a zup theh ding ti asi. Leitlun pumpi sumpai lam sicih awknak, politics lam hnawihnawih awknak, leisungsuak a har vivo nak, ram khat le khat pehtlaih awknak, leitlun khawmual pehtlaihnak, tvp, santharsan ah tuihlan ah a rak um dah lo mi thil tampi a thleng vivo. 2011 ah hliahlaitu pawl hmuhsuakmi vek asile nikhat ah lelitlun milai pawlin 600 billion email an kuat suak. Leitlun ah ram khuitawk hman an mahte a ummi, ramdang parah hngat awknak nei lo in anmai ke lawngin a dingmi an um nawn lo. Cuvek santharsan kan thlen rualrual in milai mibur pawlkom pawlin santhar milai thuanthu santiluang thawn mil in cangvai theitu si dingin a zir, a thleng awk vivo a tul asi.

            Cutin milai santhuanthu cu a pawhtlang aw vivo, miphun dangdang, fimthiamnak dangdang abur in le a hlawm in umkhawm vivo, cawhrawi vivo asi tikah milai khawruahnak khal a hlawm aw in a pehtlang aw vivo. Cuvek thotho in leitlun milai pawl harsatnak, lungawinak, le ruahsannak, milai thuanthu cu a hlawm aw tawn vivo tikah senpi vangtlang in thiltha, tha lo tiah an ruahmi khal a hlawm aw vivo. Cutikah santhar mibur pawlkom cio in thupibikah an ruahsanmi, an retmi le tumtah mi cu sumpai hlawknak si nawn loin senpi vantlang, society hrang thiltha tuahnak asi vivo. Cutin thiltha an tuah rualrual in an tuanrahsuah hrangah har fialfial in hnatuantu si loin an tuahmi, an tuanmi, an tuan le an tuah rero lai ah hnatuan kha nawmpi, diriam zetin tuantu si dingin mibur pawlkom in a ruatsak vivo fawn. Cutin mibur pawlkom in pumkhat sinak, community pakhat sinak, mibur pehtlaihnak khal tuahthat vivo zuam asi.

            Milai thlarau in a duhzetmi cu mibur sungah tel venak, pehtlaihnak, “kanmah” ti dingmi hngat awknak asi. Curuangah santhar pawlkom cun hnatuannak ah pehtlaihnak pawl cu hlawknak hawl ciocio tawng aw khawm men si loin thlarau lam pehtlaihnak tha, community pakhat sung milesa vekin sihcih awknak, tha timi le hlawm aw tawn in tumtahmi pakhat hrangah a nungmi sinak langter vivo in pek awknak a rahsuah ter vivo asi. Cutin mibur pawlkom awknak ah pumkhat sinak, man neihtermi, thiltha milai nunsan le hnatuannak sanbik siseh khawruahdan siseh a hlawm aw vivo in a pehtlaih aw vivo asi.

            Curuangah milai pawlkom awknak cu thuk sinsin in pehtlaih awk asi tikah mibur pawlkom lakah khatlekhat danglamnak pawl cu nautat awknak, thleidan awknak, le hmuhsual awknak si loin ruahnak thatha, hmuhdan thatha kawmkhawm in hman thiam dingin zir awknak le hmansawnnak  hrang sawnah  hman thiam a thupi sinsin. Cutin bang awklonak cu upat aw thiam in ruahdan hmuhdan duhdan fehdan pakhat hnakin a dangdang kawmkhawm mi cu senpi vangtlang thatnak hrangah thiltha a suahpi sawn asi tiah santhar pawlkom cun ruat in mibur lakah a tlasam deuh mi le hmasawn a tulmi sawmdawlnak thawn thiltha tuahnak ah santhar pawlkom cu an zuam aw sinsin asi.

            A tlunlamah simzo mi dinhmunah leitlun milai thuanthu cu a thleng zovek in santhar mibur pawlkom hrangah a thupi zet mi cu ziangtin pawlkom ruangzing asi, ziangtin zovek hnatuantu pawl in an tuan ding, ziangtin a tlancakzetmi santhar fimthiamnak thawn a tulmi fimthiamnak zir pehzawm vivo asi ding, ih ziangvek ziangtin ziangtikah pawlkom a thleng aw vivo ding, tvp hi a thupi zetmi asi. A thleng aw dah lomi pawlkom cu thih ding lawngin a hngak. Santhar ah leitlun kilkip ihsin hnatuantu pawl khuitawk ram khal an thleng thei zo. Thiamnak phunphun, fim zirnak cititian, kutthilthiam le hmanrua phunphun lei killi ihsin hman theih dingin pehtlaih nak a tha zo. Curuangah mibur pawlkom cun a tulmi tuansuak thei dingin siseh cakzetin ke kar thei dingin a tulmi pawl hawl thiamin milai a hmuhsuak thei a thupi tuk fawn. Mai ram sung, vengsung, khua le tlang sung lawng si loin tumtahmi, senpi vangtlang hrang thatnak rahsuak thei dingin leitlun kil kip ihsin thiambik nei le thansonak hrang tuansuak theinak dingin milai le bungrua pawl khal lakkhawm thiam a thupi sinsin fawn. Cu rualrual in hnatuantu pawl diriamnak hrang khal pawlkom in a ruat tel ringring a thupi. Ameirca ramah 50% hnatuantu pawl hi an hnatuannak ah an lungkim in an di a riam tawk lo ti asi. Santhar pawlkom cun hnatuantu pawl diriam zetin hna an tuan theinak, an hnatuan mi cu anmah nunthuthlung thuken thawn, milai damsan tiah an ruahmi thawn ruantlang ten man an neihtermi, senpi vangtlang, society hrangah thiltha asi tiah an ruahmi siter ding a thupi fawn.  

            America ramih kawhhran pakhat cun zarhpi ni an khawm tinte thilthar, an tuah dah lo mi danglam zet pakhat Pathian biaknak program sungah an telh ringring ti asi. Ziangruangah tile a khawmtu pawlin tuahdan kelin an tuahmi si lo dingin zarhpi ni tinte an tuah mi cu a thar ringring asi ti an langter nak hrangah asi. Santhar pawlkom cun san a thleng aw mi dawi men ding si loin thleng awknak ah hmaihruaitu sisawn dingin hruaitu, pawlkom thuken, dindan, le hnatuandan pawl siseh thleng a tulmi pohpoh thleng dingin timtuah cia ringring in a dingmi a si a tul fawn. Khuahlan san vek si loin pawlkom tumtah le sunmang khal, hnatuantu pawlin “kanmaita” an ti thei dingin ruahnak burkhawmmi, thiltha, senpi vangtlang hrangah a tha timi tuansuak dingin hnatuantu pawlin hnatuandan thu ah siseh hnatuan tu pawl in diriam zetin an tuan ve thei nak ding hrangah a tikcu le can ih zir in a thleng aw mi asi a tul. Hnatuantu pawlin zalen zetin an kutthilthiam fimnak an hmansuah thei nak ding hrang ah a tulmi thuneihnak le canpual khal an neih hrimhrim a tul fawn.

            Mibur pawlkom tinkip ah pawlkom dindan, daan le dun, pawlkom ruangzingdan, tuanvo kaitu, luban, dinhmun pawl hi thupi tukah an ruah theumi hnakin santhar pawlkom ah thupi zetin ruatmi cu pawlkom nunphung asi. Cahnah parah nganmi si loin milai nuntu mizia, mibur mizia, pawlkom nunphung in pawlkom hlawhtlinnak hrangah lai tampi a relmi hi ngai pawimawh a thupi zet. Pawlkom sungtel mibur pawlin pawlkom fehnak lamzin, sunmang, tumtah, hmuisel pawl thupi zetah ruat in a fiangzetmi tumtahmi lamzin parah ruantlang ten an feh ding a thupi. Cui hleiah, sungle lenglam ah ziangvek hnaihnohnak lamzin khamtu a um ti mi hliakhlai thiam in ziangvek harsatnak le dawnkhamtu pawl cu ziangtin pahtlang in tumtah mi tuansuah asi ding tiah hliakhlai ringring khal a thupi. Cutin santhar pawlkom ahcun tumtah mi tuansuah dingin thleng a tulmi thleng dingin timtuah cia ringring mi asi fawn ding.

            Abiktak in cozah asilomi, sumpai hlawknak hrang asilomi pawlkom pawl hrangah hmaitawn rero zomi harsatnak a um: Santhar mipi le hnatuantu, sumpai hmuhsuakdan le tuanreldan pawl tla ah asi. Santhar ahcun miphun burkhat lawng si nawn loin miphun citintian cawhpolh theh asi vivo; thiamnak phunphun a karhzai vivo; rualran zetin hlawhman le canpualtha zem thiam ding a harsa vivo. Curuangah miphun dangdang, thiamnak dangdang neitu pawl hmunkhat ah lungkhatpu in hnatuan tlangdan, thiambiknei hnatuantu pawl neihtheidan, catbanglo in fimthiamnak lamah hnatuan phah in zir sunzawm dan, hnatuantu tha pawl an cawlh tikah an aiawhtu ret thei dan le leitlun sumpai lam tlanzuam awknak lakah a rualran zetmi hlawhman pek thiam dan pawl tla thil harsa zet asi theu. Cuihleiah duhdan, thiamdan, mizia, le miphun sinak bang aw lo pawl ruantlang ten tumtah mi tuanreldan ruangzing thiam khal a har sinsin. Cutin pawlkom sungtel pawl bang awk lo nak phunphun ruantlang ten tumtahnak pakhat hrangah hnatuan tlang dingin funkhawm awknak siseh catbanglo in fimthiamnak lamah thansohpi dingin siseh pawlkom lenglam  ihsin hmanrua le bungrua thatha thawn tuanpi dan thiam ding khal santhar dinhmun in a lotheihlo in a phutmi a si fawn.

(Part IV Peh Leh Ding……..)

****************************

 

 

SABU SIRHSAN: The Organization of the Future 2, Hesselbein & Goldsmith

SANTHAR PAWLKOM

(Part IV: SANTHAR PAWLKOM LE KAIHHRUAI AWKDAN)

Hre Mang

Santhar fimthiamnak lam hmalatu mibur pawlkom pawl khalin khuahlansan vekin rikham bite sung zirh awknak le kaihruai awknak sungah zirnak sinawn loin leitlun pumhuap khawruahnak, zirnak, theihkauhnak thawn cazir ding sung khalah telh vivo asi. Phunsang tlawng zirnak ah siseh pumcawnak hrang kutthiam le fim zirnak ah siseh zirmi le thiammi thawn a pehpar mi thu pawl cu leitlun pumhuap in zir, hliakhlai le theih, buktawn asi ringring. Kutthilthiamnak zirtu, silam zirnak, daan, milai mizia, pursum leilawnnak ah siseh, fimthiamnak lamzin dangdang pawl khal khuimaw talah pehtlaihnak an neih theh vekin zirnak lam khalah huap kau sinsin in a thleng aw rero mi santiluang thawn a semrem aw dingin zirnak sunzawm vivo khal alotheihlo in a tulmi asi.

            Khuahlan san hruaitu pawl vek sinawn loin santhar hruaitu pawl cu hruaitu pakhat ih duhnak in mibur pawlkom cu hruai sin awn loin duhdan ruahdan hmuhdan dangdang burkhawm mi lak ihsin thulai dinpi in kaihruai awk nak san a suak zo fawn. Mi pakhat ih ruahnak le hmuhnak dinpi si loin mibur ruahnak burkhawmmi thurual tlangmi fehpi san a suak zo. Cutin santhar hruaitu cu mi zakip huap, tangdor,midang duhnak ngai pawimawh, mipi pawl ruahsanmi theihsak le ngai pawimawh, mai nuntu ziaza ah tuanvo la ringringtu, kiangkap minung pawl thawn rualrem zet in pehtlaihnak tha a tuah ringring theitu, milai canpual upat thiam in midang canpual palzut le nekcep loin cawisang thiamtu, nun pitling nei in kaihruai awknak le milai pehtlaihnak ah fimthiamnak a neitu asi a tul. Caan khirhkhan ah kan din vekin santhar mibur pawlkom cun pawlkom milesa pawl thansohter a thupi zet fawn; thazang pek, thathawhter, thansohter, fimthiamnak zirnak lam ah lamzin onsak, catbangloin pehtlaihnak nei ringring, an awmsungsuak au aw ngaisak in an tulsam mi ngai pawimawh tu, mi zocio khalin pawlkom cu maibulta vekin an ruahcio nak dingah thinlung a funkhawm thiamtu, mi pakhat cio in upatnak, cawimawinak le an tuanman rualran ten co in canpual tha le hlawknak siseh upat le cawimawinak ah sieh bangran ten pawlkom sung pehtlaih, pawlkom, sihcih awknak a thupi. Cutin pawlkom hruaitu cun nu in insang a kilkhawi vekin a kaihruai ih pawlkom sungtel le hnatuantu pawl khalin rinsannak thawn pehtlaihnak tha hruaitu parah an neih tikah anmah le ti theitawk cio in an tuanvo cio ih thazang le fimthiamnak suah in mai bulta vekin an tuan tikah pawlkom a cak in a thabik a rahsuak ringring ding asi.

            Santhar pawlkom ahcun hnatuantu pawl mizia kha pawlkom hnatuan dan le dun, pawlkom nunphung sungah alotheihlo in benlut si loin hnatuantu pawlih mizia thawn a rem aw in tumtahmi tuansuak dan sawn kha remruat thiam a thupi zet. Milai nunphung le mizia cu awlai ten thleng theih asilo vekin pawlkom hnatuandan ah le pehtlaih awknak, pawlkom sung nunphung pawl cu pawlkom tumtah mi tuansuah nak hrangah hmanrua ah hman thiam ding a thupi. Pawlkom thuneihnak cu lubik ih uk awknak san asi nawn lo ih hnatuan tuan suak thei dingin a tulmi thuneihnak sawn ah hman thiam a thupi fawn. Hruaitu le hnatuantu pawl pehtlaih awkdan, sunmang pawlkom tumtah nemhngetnak ah siseh pawlkom thuneihnak le lairel dan pawl khal khuahlan salsan vekin tlun lam ihsin uk awksan asi nawn lo ih zapi ten theihmi neihmi ti theimi suahkhawm le burkhawm in a tha bik rahsuak dingin tuantlangnak, mibur thazang hmanthiam a thupi sinsin. Cutin pawlkom hlawhtlinnak le tuanrah pawl cu hnatuan tu zapi ten in anmai bul tuanrah vekin an ruat ih lungawinak anmai hminthatnak vekin an ruat cio tikah zapi thazang hlawm in hnatuan rah tambik a rahsuak theu asi. 

            Cutin santhar pawlkom kaihruaidan cu san a thleng awk vekin a thleng awk vivo a tul. Hlansan vekin pawlkom in a tuanrahsuak thei mimi mipi in ei le hmang si nawn loin santhar ahcun mipi pawl tulmi le duhmi tuansuak dingin pawlkom cu a dingih hna a tuan sawn asi. Cutin pawlkom sung khalah kutthilthiam a phunphun, fimnak a phunphun neitu pawl cu an thiamnak le ti theinak vekin dinhmun hmaan tikcu hmaan ah ret an si tikah a thabik tuanrah an suahpi thei asi. Cui hleiah pawlkom lenglamah pawlkom hnatuanrah thawn a pehtlaih mi pawlkom, mipi, le mibur pawl thawn pehtlaihnak tha zet tuahthiamtu pawlin hlawknak an nei sinsin. Thuthimnakah Microsoft company in IBM thawn rualpithatnak a tuah ih Microsoft ih a tuansuahmi pawl cu IBM a hmansuak ter tikah Microsoft tuanrah hmansuahnak hmun kau sinsin a neih vekin ziangvek pawlkom khalin anmah le pawlkom cio thawn a pehtlai aw mi lenglam pawlkom pawl thawn tuantlangnak le pehtlaihnak thate an neih thei a thupi sinsin. Santhar san ahcun leitlun nitlaknak le nisuahnak lamkapah a ummi pawlkom  le mipi, hnatuantu khal hnatuan tlang thei dan a um zo. Thuthimnakah, America ramih sibawi pakhat in computer thawn a mina a zohmi, scan a tuahmi cu India ramih a ummi thiambik nei sibawi pa hnenah a hi zoh ter tikah zianghman tikcu hngak awk tul lo te in cankhat te ah online internet thawn pehtlaihnak in hna an tuan tlang thei. American ram ih company tampi cun India le China ramah an company hnatuantu an ret ih man awlzetin thiamnak sangsang neitu hnatuantu pawl an ngah. Curuangah santhar pawlkom cun pawlkom kaihruaitu, pehtlaihnak tuahtha tu, pawnlam le sunglam pehtlaih awknak tuahtha tu le fimthiamnak lamah kilkip in a dingkhawmmi lepehtlaihmi tha neitu pawlkom cu santhar ziangvek harsatnak le thleng awknak khalah a dingin a thangso vivo ding asi.

            Lungto san (stone age) ahcun micakcak an rak lal, ih ramtawihsan ahcun sakap theithei an rak lal. Tribal san ahcun sungkhat nei tamtam le hrinhram thatha in mibur hruaitu an rak tuan. Tuihlan ahcun cathiamnak lamah dikari ngah tapoh in anmah le dikari ngahnak lamah hnatuan sang le thatla an rak kai theu. Asinan santhar san ahcun dikari hnakin hnatuan rah tuansuak thei tu zoh asi sawn. Cui hlei ah bulbak nuncan ziaza zoh asi ih mahlemah a tungding aw thei tu, thuthen thiam, khawruahthiam, minung, harsatnak hmaitawndan, le tumtah tuansuak dingin tuanrel ruangzing thiamtu hruaitu santhar pawlkom in a tul vivo. Mahte nun timtuah awknak lamah senpi vangtlang pawmrem theimi nuntu ziaza, milai nun thuken a nunpitu, midang thawn remrual ten pehtlaih a thiamtu, midang canpual upatnak pe thiam, le midang sunloih tiamtu, catbang loin midang thawn pehtlaih nak a nei tu, hruainak le harsatnak lakah dungsip loin tuanvo liangparah suangin hmai a nawr tu, santhar santiluang vekin thleng awk a tul tikah thleng aw thiamtu, hnatuantu pawl thansohnak lamzin sialsak tu, pawlkom hantuanrah, thilleri, sumpai hankin milai nunnak le lungawinak cu thupi sawn ah aret thiamtu, tivekin santhar pawlkom mibur hruaitu cu a thleng aw vivo dingmi asi.

            Hlan ahcun hnatuantu pawl cu hlawhman pek in tuanter an si. An hnatuan dingmi tuansuah theinak hrangah a tulmi thuneihnak khal pek an si lo theu. Santhar pawlkom sungah a thleng awk vivo mi a um. Hnatuantu cu hlawhman duh ruangah tuanter si loin ziangruangah a tuan timi a thu thawn ciahneh asi hnu ah amai palung, duhnak liolio in a neihmi theihnak le fimnak thazang hmangin a tuansuak tikah a hlawhtling sawn ih santhar minung lungput thawn a kaih aw sawn mi asi. Cui hleiah hruaitu pawlin hantuantu cu caw-le-hna khawn in khawng si loin tuanvo pek an si rualrual in an tuanvo tuansuak thei dingin a tulmi thuneihnak khal pekcih an si tikah lungawi sopar ten tlunlam upa tihzah le huphurh cingin hnatuan si loin bulpak nunnak ih a thabik tuan theinak thawn an tuan tikah an hlawhtlingbik sawn asi. Cutin sim tikah an palh thei lo tinak sisawn loin santhar pawlkom cu mi zokhal palh thei, thiltisual pang thei an si vekin an tuahsal pang ding khal ruatsak cia in zalen zetin an tuah dah lo mi tla tuanngamnak an neih phah nak asi. Cutin mi zokhal a thiamcia in an suak lo vekin tuanphah zir phah, zirphah thiam phah, thiamhnu ah catbang loin a thangso rero mi hantuantu  in santhar pawlkom cu a cakbik, rahtha bik, le a sunglawi mankhung bik thiltha an rahsuah pi sawn asi.

            Cuihleiah santhar mibur pawlkom hnatuannak ah hnatuantu pawl ciahneh dan cu hlawhman pek ding lole hrem ding, funghreu le banhla, tiamkamnmak in si loin hnatuantu pawlin man an neihtermi, an damsan thawn a rem aw mi hnatuantha an tuan ih hnatuan tu in amai hnatuan cu pawlkom le mipi hrangah ziangtluk a thupi timi ruahsannak thawn mai duhhrilnak liolio in hna a tuan tikah a tambik le a thabik an tuansuak thei asi. Cutin hnatuantu pawl lungsungah tuanduhnak san neihter dingin hruaitu pawl in catbangloin pehtlaihnak, thu hla relkhawmnak, sunmang tawm awk tawnnak, a rahsuahmi cu zanpi hrang thatnak le hnatuantu ih tuanvo a thupitiza pawl langternak in ciahneh an si theu ding. Cutin sim tikah mi zapi ten mizia a bang awk theh lo tikah bulpak pakhat cio dinhmun, fimnak, le sinak ih zir in a thabik hmanrua hman thiam khal a thupi fawn. Santhar pawlkom cun pawlkom ih hnatuan a thupitzia khaisan nak in siseh hnatuan dan tha sinsin in khaisannak in siseh hnatuantu pawl bulpak dinhmun khaisannak in siseh hnatuan thasinsin le rahtha tam sinsin tuansuak thei dingin pawlkom dinhmun khaisan vivo asi ding.

            Leitlun thiamsangfilawr hrekkhat in Democracy le free Markect cu milai khawruahnak tawp asi an ti theu. Milai, bulpak siseh mibur siseh diriamtertu abur in hnatuan dan le senpi vangtlang pehtlaih awknak hrangah a tawpnak asi tiah an sim theu. Asinan, tuinaite leitlun hmun dangdang ah capitalism duhlo in aukhuangnak pawl zoh tikah kaihremtu umlo capitalism cu milian pawlih funghreu, hmahrua, farah pawl thisen an dawknak vekfang in ahmutu an tam vivo tikah  capitalism in democracy ih thuhrampi a eisiat zik cuahco vekin a hmutu an um fawn. Zianglam khal asile leitlun milai thuanthu a thleng aw rero mi cu leilungpi a tawp lai hlanah a thleng aw rero hrih ding ruangah santhar pawlkom mibur pawl cun ziangtik lai khalah thleng aw rero dingin a tim a tuah cia tu, a thleng aw rerotu, santhar santiluan man in a thleng aw rero tu, le san thlengnak hrangah tuansuaktu, thlengtertu pawl cu ziangvek milai santhuanthu khalah an dingcang vivo ding asi. Thleng aw duh lo pawl cu an thita dingin dunglam ah tanta an si ding. An thleng aw dingmaw an thi ding, hril ding zocio khalin an nei.

            Santhar thleng awknak lakah fimthiamnak, kutthilthiamnak lamah thleng awknak, mipi phun dangdang thiamnak le sinak miphun dangdang cawhrawi mi ruantlang ten hnatuan tlangnak, catbang loin bulpak hnatuantu pawl dinhmun khaisannak, hnatuandan khaisan nak, ruahnak thatha ngai pawimawh in khaisan thiamnak, leitlun kilkip ah pawlkom tumtah le hnatuan thawn a pehtlaih mi pawl pehtlaih thiam in a tha bik ruahnak le hmanrua pawl hril thiam in hnatuan thiamnak pawl tla a thupi zet mi an si. Thil pa 5 a thupi zetmi pawl tla cu 1) bang aw lomi ruahnak, milai, sinak, nunphung, tvp hlawmkhawm in mibur thahlawm khawm in hnatuannak, 2) Minung pawl le an danglam nak thleidan thiam in an thatnak hmang thiamnak, 3) cagbanglo pehtlaih awknak tha hman thiamnak, 4) bulpak pakhat cio ih sunlawinak pawl khaisan thiamnak, 5) midang thawn rualran ten upat awknak thawn hnatuan tlang thiamnak pawl tla an si. A thabik kaihruai thiamnak nunpi in mibur pawlkom a thangso ter thiamtu cun ziangvek san thleng awknak khalah santhleng tertusawn an si ringring ding.

 

SABU SIRHSAN: The Organization of the Future 2, Hesselbein & Goldsmith

Comments