7 deadly Social Evils in Chin Society

 

Sam 119:136, “Ka mitthli cu tidai bangin a luang; Milai in na daan an thlun lo ruangah.”

 
 

7 deadly Social Evils in Chin Society

May 2009

 

 

 

Atu sanih santiluang, thuanthunung zoh tikah buri dip lu parah khuh in ttap rero ding kan si, Pathian hnenah tangdawrnak thawn lungsir in ttap rero ding kan si. Thangthar no nawn pawlin kan pupa roram an suahsan vivo, kan pupa nunphung, dingfelnak an tlansan vivo, kan biaknak sakhua dingfelnak an tlansan vivo. Leitlun lennak le fimnak ah ziangtluk tlancak hman sehla Pathian ttihzahnak dingfelnak a um lo ahcun santiliuangin kan miphun cu a fen hlo theh ding asi.

 

II Sansiarnak 7:14ka hmin in kawhmi ka minung pawl in ka hnenah lungsiir in thla an cam ih ka mithmai an hawl ih an thil ha lo tuahnak ihsin an kirsal a si ahcun van in an thlacamnak ka thei ding ih an sualnak ka ngaithiam ding ih an ram cu ka damter ding

 

 Hminsin: A biktak in kawhhran, pawlkom, le mibur hruaitu le midang hrang hnatuan tu pawl fimkhurnak ding hrangah, a hnuailam ih laimi thinlung eisiattu nget-hrik pawl thu hi khaikhawmnak vekin ngan mi asi ih mimal pakhat, pawlkom, le mibur pakhatkhat kawkbulmi a um lo. Zocio khalin zir awknak hrangah zalen zetin hman theih asi ih print, copy tuah, le zemsawng sian asi.

 

7 Deadly Sociel Evils in the Chin Society:

Laimi lakih mi that thei Vengsung ngetrik pasarih

 

 

A hnuailam ih nathrik pasarih pawlin laimi a siatsuah ruangah laimi pawl in an hloh/sun mi kawm hi kawl ralkap a cozah pi in 1962 ihsin tuini tiang a siatsuah mi hnakin a tam sawn ti sehla, ziangtin na ruat ding? Tongdang in sim asile, kawl ralkap a cozah hnakin a hnuailam ih nathrik (social evils) pasarih pawlin laimi lungawinak a siatsuah tam sawn ding ti na ruat dah maw?

 

Mi pakhat cu cangvai loin ihkhun parah kum reipi a it asile ziang a cang tiah an sut theu vekin mibur pakhat miphun pakhatkhat khal ram le miphun thu ah zianghman cangvai loin thuanthu nung in a sia a tha a fehpi rero mi santiluang thu ah milai tuanvo dingzat ngaihven le ttuan thei nawn loin a um asile society cu a na, a cawr, lole a thi asi maw, ziangruangah ziang a cang tiah hliakhlai asi theu. Mi hrekhat hmuhnak ahcun laimi society hi kan cak zet, kan tlan cak zet, kan tthang cakzet tiah a ruat tu an um rualrualin laimi society cu a cawr, a naa, a bese zet asi tiah a ruat tu khal an um ve. Bawi Zesu leitlun a rat laiah Jews miphun pawl lakah Samaritan mibur pawl vek kha laimi pawl dinhmun hi asi thlang in thuanthu sungah a lang. Curuangah, thu zapi huap in sim a theih lo ding nan ruahnak tipungtu le thin titho tu dingah a hnuailam vekin laimi society natnak pawl ziang asi ti sim tum hnik uhsi.

Doctor pawlin mina pakhat an zoh tikah a natnak hrik an hawl ih ziangruangah a dam lo, ziang nathrik in a ei ih a ziangvek fang ziangtin a siatsuah, tiah an zoh theu. Nathrik an hmuh suak mi pawl cu hmin an vuah. Thim nakah, Malaria, HIV, Cancer, tvp. Cuvek in social scientist pawl khalin society a dam lo tikah ziangvek nathrik (social evil) pawlin society a eisiat ih ziangtin tuah tthat a theih, mipi in ziang an fimkhur a tul, ziangvek hmanrua, senpi vangtlang bungrua a um timi an zoh, an hliakhlai ih an simfiang theu. Laimi pawl society eisiattu nathrik pawl hi theih awlsam nakah a hnuailam vekin hmin vuah in tawiten zoh hnik uhsi.

 

1.      Ngambo (NGO): Thinlung lam riahsiatnak le beidawnnak nathrik-asezawng lungput, "thuanthu hmasia"
2.      Sialkiringcin (SKN): Lei tisa tlanzuam nak sual, nunphun hngekhoh nei lo tisa tlanzuam awknak
3.      Uikiu (UKU) nahrik: Biaknak nathrik-Thlarau Thianghlim dokalh tu sakhua cangvaihnak
4.      SPDC (PPDC): Thuneihnak duhtuknak, mai sitawk hnakih san duhnak in a ukmi cangvaihnak
5.      Pialtu-khamtawn (PTKT):  Theihnak tlaksamnak, theihnak dik lo, fimnak tello theihnak
6.      Malaysia (MLM): Lunput ziaza tha lo, (moral corrutption)
7.      Lailun (LIN): Hrin le hnam nathrik

 

A tlunih nathrik pasarih pawl hi satan le politicians, thuneih duh tuk, midang ukduh tuktu pawl hmanrua ttha zet an si. Hmunhrekkhat ahcun biaknak lam hruaitu pawl khalin an hman theu mi asi ding.

 

Himi nathrik pawl hin milai thinlung a eisiat dan a bang aw lo, mi (bur) hrekkhat cu nathrik pakhat hnakih tam in a ei mi an um ding. Cancer le HIV nathrik pahnih kawm in a ei mi milai cu reipi a dam lo ding vekin a tlunlam ih nathrik pathum li lai in a ei mi pa/nu, mibur cu society phurrit ter tu, siatnak tampi a thlen tu asi thei ding. Taksa nathrik pawlin milai a ei tikah mi hrek khat cu lenglamah theihtheih lo asinan sunglamah nunnak siatsuah thei a um thei theu vekin himi thinlung nathrik (social evil) pawl khal hi an cangvaihdan a bang aw lo ih milai nunah hmual a neither dan a bang aw lo. Taksa nathrik pawl cu ei in, thli thawtmi, taksa in a dai mi, thisen sungah a lut mi, kaa sungah a lutmi, le suahkeh ihsin neih mi nathrik ti in a phunphun in ngah a theih vekin himi society nathrik pawl khal hi a tamsawn cu nitin hmuhtawn mi (experience) ihsin, insang tappi kawm, nu-pa ihhkhun par ihsin, khawsung, inhnen, kawhhran pi, rualpi, nupi pasal, tvp ihsin ol-ai ten a kaisawng aw vivo mi an si. Himi nathrik pawlin a siatsuah mi hin ziangtiang a hngawng ti asile mimal nun ihsin, insang, khawsung, vengsung, khawhhran, le ram le miphun hrang a bur in cangvaihnak pawl le miphun thuanthu santiluang tinawi tu ah a cang thei, a cang rero zoih a cang sunzawm rero lai ding. Curuangah, Laimi zapi ten hnam damnak kan tul ti asi ti thei fiang cin, a hih ngethrik pawlin a eisiat hrih lo mi siseh a eisiat zo ih cawr/ngawr rero tu pawl siseh nasa ten laimi society damnak dingah zuam a tul. Tongdang in kan sim asile, social, spiritual reformation, thlarau lam le pawlkom thangphawknak thar kan tul. Nathrik hrekkhat pawl ti damnak hmuhsuak hrih lo mi a um vekin vengsung nathrik pawl khal tidam theih lo asilole tikcu reipi hnu lawngah thuanthu in a damter ding mi an um ih a hrekkhat nathrik pawl cu senpi vangtlang in ralring zetin do tlang asile ti-rem, damter theih mi an um. Ziangvek an si, sim bet hrih uhsi.

 

1. NGAMBO (NGO): Dunglam thuanthu sia nathrik-a sezawng lungput:

 

Dunglam thuanthu in a hliam mi sunglam hmasia ihsin a suak mi nathrik sim duhnak ah hman mi tongfang asi: insang, hrin le hram nekcep awknak, mimal tuahsiat awknak, pawlkom cangvaihnak ih tlaksiatnak, umnak hmun le dinhmun thlakthleng awknak, tlaksiatnak, hrin le insang thuanthu tlaksiatnak tvp in hliamhma a put mi, hmasia ihsin a suak mi nathrik (social evil) asi. Himi casiar tu lakah, suah ihsin a tu tiang suahkeh nak hmunah a ummi mi malte lawng an si ding ti ka zum. Mi tampi cu hmunthar ramthar vahvaihnak ruangah lungleng, thinbang, le umtu mizia a hloh mi an um ding. Cuvek thotho in, mi tampi nunphung thleng aw rang/cak tuk ruangah insang, vengsung le pawlkom pehtlaih awknak dinhmun a siatsuah ih thinlung hliamhma tuar an um ding. Hivek lakah khua-hlan lalhrin pawl hi an tel ve. Khuahlan lai ih an rak ngah theu mi society ih upatnak le cawimawi nak an tefa pawlin an ngah nawn lo tikah siseh thuanthu santiluang in danglam zetin lalhrin-mi-uk hrin le hrin dang thlah dang pawl parah a thlenter mi ruangah siseh thinlung hliamhma tuar nak siseh pehtlaih awknak hrisel lomi a umih society, senpi vangtlang pawlkom nak le hmalak tlangnak ihsin dungsip tampi an um ding. Cun a hrekhat lala cu senpi vangtlang hrang pumpek awknak ruangah hliamhma tuar an um ding; cupawl lakah "8888" milai pawl hi mibur pakhat cu an si. “8888” kawlram buai thawk pekte ah phur zet le hloptlo zetin ram le miphun hrang a rak zuam rero tu mi tampi cu an hlo theh; mi hrekkhat cu an thinlung siatnak tiang an tongih beidawnnak le thihnak tiang a tawng zo tu an um. Cun, mihrekkhat cu pupa san lai ih thuanthu tha lo, thinnatnak, nekcepnak pawlin a hliammi hliamhma tuar an um. Cupawl cun mibur, kawhhran pawlkom, hrin le hram an huat mi, hliamhma a tuarter tu pawl pawl parah a dam thei lo mi thinlungput, an tluak le ruahnak sungah a erh aw bet mi a um. Cui sunglam hmasin cun cancer nathrik vekin an sungah hna a tuanih senpi vangtlang pawlkom awknak ah dodal awknak kalhko awknak a suah ter. Hivek thuanthu tha lo, sunglam hma-pi tuarnak in a hrin suak mi nathrik hi ttihnung ngaingai asi thei.

 

Dunglam thuanthu in a tuahsiatnak ruangah  mi ziangmawzatin an nunnak an hloh phah, mi hrekkhat cu thinlung hmasi thawn an khat; cu pawl lakah mi tampi cu anmah te lawng tuar in an um, mi hrekhat cun an kiangkap milai sungkhat rualpi tha le pawlkom pawl tiang an ciahneh tikah himi nathrik in vengsung (society) tiangah siatnak a thlenter.

 

Taksa natnak cu lenglamah a lang theu vekin ahih (NGO) nathrik in a eisiat  mi pawl khal an lenglamah langnak a um theu: cu pawl lakah malte sim asile,

 

*       Mahlemah parah:  Mahte rinsan awknak an neinnawn lo (lack of self confidence), mahte um duhnak, sunglam thlaphang ringring (internal insecurity), mah hnakih upa pawl dodal duhnak, midang pawm rem thei lonak, mai sinak humhim duhnak (defensive mentality)-mai tthatnak ausuahpi duhnak (cry for recognition) –mahte porh awknak, midang hnakin zohniam mi si ttihnak (fear of repeating defeat), a sezawng lungput, mai mawhnak pawmrem thei lonak, mah mawhnak khuh nak dingah midang mawhsiatnak, ngaidam thei lonak, an thuanthu rak tuahsiattu pawl, hrin, pawlkom le mibur pawl thawn hnatuan tlang thei lonak, pomrem awk thei lonak, tvp.

*       Midang parah: Midang thawn lungrual thei lonak, midang bawm duhnak hnakin mawhsiat duhnak, mah hnakin upa le tha deuh pawl huatnak dodal duhnak, ukmi-dungthluntu si tihnak, tlunlam mi dodal duhnak, iksiknak, midang parah tthatnak hmuh thei lonak, hu-phurh awknak, ttihnak, lamttang tuahnak, mai lamtang lo pohpoh huatnak le dodalnak, tvp.

*       Senpi vangtlang parah: Senpi vangtlang hnattuan ngaihthah nak, senpi vangtlang ram le miphun thu cu mah thawn pehpar lo vekin dungtunnak, senpi lak tel zuam lonak, sengpi vangtlang bungrua le canpual cu mai hrang, mai mibur, mai hrin, mai lamtang hrangah hman duh lak lut duhnak, tvp, pawl hi theihtheih zetmi thuanthu in hliamhma a put mi, NGO nathrik in a ei mi mi hrekhat pawl nun a langdan a si. NGO nathrik in mi pakhat sinak nei milian zet, kawhhran hruaitu, pastor, khawlal, le lamtang nei tam zet mi a eisiat tikah senpi vangtlang hrang thiltha tam sinsin a siatsuah, lole a dal tinak asi. Ttih a nung zet.

 

NOG nathrik ka kai maw kai lo ti ziangtin kan thei aw thei ding? Hrinhnam pakhatkhat, mibur pakhatkhat, pawlkom pakhatkhat parah thinnatnak, a thazawng hmuh thei lonak, dodal duhnak, pom rem thei lonak, na nei maw, nangmah hnakin a fim le thiam deuh pawl na dodal dah maw, na relse dah maw, thiltha pakhat hman na tuahsak dah lomi na relsia in na dodal dah maw, nangmah ruangah midang an hua aw aw in an hmu sual aw dah maw, cutin asile NGO nathrik in na sunglam a lo ei rero zo asi thei.

 

A bik takhi himi nathrik hi kawhhran pawlkom le hrinhnam tete a bur in hlawm aw mi pawl lakah hmuhding a tam duh zet.

 

NGAMBO nathrik na kai maw? Na insang, na kawhhran, na khua, na veng sungah cuvek an um maw? Nat na kai ve lo nak dingah ralring aw la, ziangtin na bawm thei ding ngaihtuah tha aw!

 

 Hivek nathrik kai, micawr, mi ngawr pawlhin ram le miphun, kawhhran thuanthu tuahtha dingin thiltha ka tuah an ti laiah an kut khatlam in thiltha an tuahtha rero nan acaksawn mi an kut khatlam in an siatsuah rero asi.

 

2. Sialkiringcin (SKN): Lei tisa tlanzuam nak nathrik

 

SKN nathrik cu santhar nuntu ziaza tha loin a ukmi lungput mizia simduhnak ah hmin vuahmi asi. Milai pehtlaih awknak, sungkhat sinak, pumkhat sinak, biaknak thurin, phunkhat sinak, Pathian pakhat bia sinak, nunphung le dan le dun pawl hmuahhmuah ih tlunah neih/lennak le nuamnung cennak thupi sawn ah ruatnak asi. Himi nathrik in mimal nun, insang, biaknak, sumdawnnak, ramleng vahtawihnak, pawlkom awknak, tvp khalah nasa ten milai thinlung a eisiat theu. Ramsung ramleng, biaknak le politics, sumdawng le lothlo pa lak khalah a cangvai. SKN nathrik in mi a eisiat mi pawl cangvaihdan hrekkhat pawl cu nuamnung cen duh ruangah taksa zuar, lennak duh ruangah midang thihnak le mitthli tlaknak khal poi ti lo, mai taksa nuamnak hrangah midang siatsuahnak, biaknak thurin hnakin lennak le nuamnung thupit ter sawnnak, zumnak le nunthurin hnakin hlawknak le miatnak thupitternak, senpi vangtlang bungrua le canpual hmang tahratin mai bul hlawknak le nuamnak, ram le miphun thatnak hnakin mimal tthatnak, senpi vangtlang bungrua ruk duhnak, taksa nawnnak in a ukmi nun, neihmi hnakih tam nei vekin lang duhnak, sinak hnakih tha in lang duhnak, mai sinak hnakih lar duhnak, si duhnak, duhphan hman-rua hmang khalin ngah duhnak si duhnak, dik lo cing khalin hminthan duhnak, iksiknak, mah hnakin hlawhtling sawn tu pawl huatnak, mi phiarsawm duhnak, relsiat duhnak, tvp tla an si.

 

SKN nathrik in a eisiat ruangah insang tampi an buai, nu/pa kar lakah buainak a suak, pawlkom ah rinsan awknak a hlo, lungurlanak a siat, dik lo cingin thuphan puh awknak a suak, neihmi hnakih tam hman duhnak, mah hnakih upa le mifim mithiam pawl upat nak nei lo lawng si loin zuarthlai le dodal duhnak, sinak hnakin sangsawn vekin lang duhnak ruangah mah hnakih sang le upa sawn pawl dodal duhnak, phiarsawm duhnak a suak, cupawl ruangah mi tampi lungawinak a siatsuah ih mi tampi damman nei lo vekin leitlun tlanzuam awknak ah dan le dun nei loin an tlan, bang helhel in hna an tuan, thuphan phuah ding an hawl, pawlkom in a bur in um khawm tikah thudik thuhman, lai nunphung mawite le biaknak thurin dingfelnak pawl hnakin sinak, thuneihnak, lamtang tuah awknak, le lar duhnak pawlin milai thinlungah hmun kausawn khua a luah tikah zo in ziangtikah ziangvek tuanvo a kai dingih zo hnenah ziangvek upatnak ziangtikah pek a mawi, kan lai nunphung, biaknak le leitlun mipun pitling pawl nuntu ziazia tha pawl vek zohtthimtlak mibur nuntu mizia  thawn hmasawnnak a hlo sinsin. SKN nathrik in a kaih, a eisiat ruangah upa tampi, biaknak le ram le miphun hrang pumpe aw zet tu pawl tla an ruahsan zet mi le co tlak in an ruah mi senpi vangtlang rinsannak an hloh theu. Rinsan zet mimi milian mitha pawl tla SKN in a eisiat tikah an nunah senpi vangtlang uar awk ding hlo theh ko zangramza tuanthu in in hmuh ter theu. Ram le miphun a dam, a cak ih kumtluan hmasawn theinak dingah SKN nat hrik in a ei lo mi hruaitu, hotu,  le mipi in a hnget khoh mi le a hmun mi thuhram pi, dingfelnak nun thuhram pi ah a hngat aw mi lamzin pi ah kutkai in fehtlang in ram din lawngah a cang thei ding. SKN nat nei tu zo khalin “kawhhran ka duhdawt” an ti asile kawhhran kha anmai bulpak hlawknak lalnak, hminthannak le sum ngahnak hrangah an duh tinak asi. Miphun ka duhdawt an ti khal asile miphun hnen ihsin an duhmi an ngah duh ruang sawn ah asi. An ngah duhmi cu sumpai hlawknak, hminthatnak, lole lamtang tuahnak tvp asi theu. Cutikah kawhhran, vengsung pawlkom le ram le miphun hruaitu pawl lakah SKN nathhrik in a eisiat mi an tel tikah an telnak hmun kip pawlkom cu buainak hrampi, nget hrik tumpi in a hram a ei siat mi thingkung vek an si theu.

 

Israel pawl kha Egypt ramih an um laiah SKN nathrik in an thinlung a rak eisiat ttheh ruangah Canaan ram lut lo dingin Pathian in a kham hai ih nelrawl ramcar an thlen hnu ih a suak mi pawl lawng Canaan ramah an lut ngah asi kha! (Mi pahnih siar lo).

 

SKN nathrik in a eisiat mi pawl hi mah le insang hrang ahcun lianzet, thazet, uar aw zet tla an si thei na’n an lungawinak cu mawh nei lo milai ziangmawzat mitthli tlaknak tla arak si ziar theu. Pawlkomah upa le hmin lang zetzet tla an si thei nan, an tappi kawmah an ttong mi, upat an ngah nak le lamtang an tuahdan pawl, a thup ih an nun pawl zaphuan tikah le theih fiang tikah senpi vangtlang uar awk ding um lo, satan hmanrua (huatnak, duh-am nak, thuphan, hrawlhhrawl nak) pawl thawn inn a rak sak rero tu an si thei.  Ttih a nung zet. Tikcu/san rei lo te cu society ah lang zet in upat hlawh zet tla an si thei na’in thuanthu in “mah le mah bum aw aw” an sinak a lang ter theu. Anmah te bum aw aw asile a siatsuah mi a mal deuh lai nan, society ah pawlkom le mibur kaihruaitu an si sinsin asile an siatsuah mi a tam sinsin tinak asi.

 

Khuahlan pupa khrihfa sakhua nak a rak neih hlan, ri-rai biak lai hmanah rukru le thuphan per, dik lo zetin ngahnak le midang mitthli tlaknak in mai hlawknak le ngah nak cu ningzakza ah an rak ruat mi asi ih cuvek thawn pum a cawm, rualpi a tuahtu pawl cu khawsung hruaitu, upatnak an rak hlawh dah lo. Sanling a let ih Khrihfa kan si hnu ah khrihfa zumnak Bible thurin kalh in kan ramah milai thinlung a fehsual zo ruangah a biaknak zumnak thurin hnakin hlawknak le lennak, larnak le hminthannak, dingfelnak hnakin nuamnung cennak pawl cu mi  tampi thinlungsungah hmun luahtu le nun lamhruaitu asi sawn theu.  

 

 

SIALKIRINGCIN nathrik na kai maw? Na kiangkapah SKN nathrik in a ei siat mi an um maw? Fimkhur aw nathrik na kai ve lo nak dingah, na kiangah hivek nathrik in a ei rero mi an um asile bawm aw. Asinan nangmah riangri kha nathrik na kai ve lo nak dingah fimkhur aw.

 

Hivek nathrik kai, micawr, mi ngawr pawlhin ram le miphun, kawhhran thuanthu tuahtha dingin thiltha ka tuah an ti laiah an kut khatlam in thiltha an tuahtha rero nan acaksawn mi an kut khatlam in an siatsuah rero asi. Hivek nathrik pawlhi kai awl ngaingai asi tikah kiangkap um hrangah tihnung zet asi fawn.

 

 

 

3. UIKIU(UKU): Thlarau nathrik

 

 

Biaknak lam nathrik tha lo in khua ziangzat ah duhdaw aw zet ulenau a huat awkter, a tthentthek, milai ziangzat ninghang in a tuah ti cu laimi pitling tamsawn cun an mit rori in an hmu dah cio ding a zum um. Laimi khrihfa kan sinak kum zakhat a kim zo. Asinan, kan pupa zuu le sa ei in rirai an rak biak lai hnak hman in khawte sung tiang tthentthek awknak a suak deuhdeuh tisehla a sual pei maw? Vengsung farah nauta zoh le bawibawm awknak a siat deuhdeuh ti sehla a sual pei maw? Nuhmei le farah nauta thlauthlaknak a tam sinsin ti sehla a sual pei maw?

 

UKU nathrik hi ttihnung ngaingai asi. Muslim le Khristian ral tumpi a rak suaknak khal UKU nathrik ruangah a rak si dah. Bawi Zesu leitlun a rat lai ah a rak that tu pawl kha UKU nathrik in a uk mi, a eisiat mi pawl an si. UKU nathrik hnatuan dan hi ttihnung zet, theih harsa zet, damter harzet asi. Ziangvek in a lang ti tawiten zoh asile; UKU nathrik cangvaihdan tampi lakah malte zoh hnik uhsi; a pakhatnak cu biaknak bingkhur ah pek awknak, mai pawlkom fehdan lawng lamzin um vekin theih awknak, midang hnakin ttha cuang thianghlim cuang vekin theih tawknak, thlarau porh awknak, pawnlang thianhlim awk ter-sunglam cinghnia kau-ham sinak, midang hrang thuthangtha sim duhnak hnakin huatnak, then awknak, simsiat awknak, midang siatsuah duhnak, biaknak hmin in midang thangsiat le relsiat duhnak, biaknak hmin in lamtang tuah awknak, midang sualnak mawhnak hmanrua thawn mai hmaiphiat fai nak, biaknak hmin in ei in hawlnak le mimal hlawknak, hminthatnak hawlnak tvp tla an si. Bin La Din hi UKU le SKN nathrik in a eisiat mi asi ve ti sehla. UKU nathrik in a ei mi kawhhran sungah an um tikah ttihnungzet asi. Hruaitu an sile ttih an nung sinsin. Fimkhur a ttul zet. Biaknak, pawlkomnak le ram le miphun hrang tiang a siatsuah thei. UKU nathrik hi cangvaihdan a phunphun a um. A tlunih sim mi vek lawng si loin senpi vangtlang bungrua le canpual mai lamtang pawl hrangah hailut duhnak, biaknak ih cangvaihnak in mai sual thuhhruknak, biaknak bungrua le canpual tha pawl cu mai hlawknak le hmakhua sialnak hrangah hmannak, tvp pawl tla a tel.

 

A tawizawng in sim asile, khrihfa lakah UKU nathrik in a ei mi pawl cu sakhua mi zet si nacing in Bible cu a cafang lawng thei ih Pathian Thlarau colotu pawl an si. (Knowing and employing the letters of the scripture but not receiving the Spirit). Tih a nung ngaingai. Hivek in a eisiat mi kawhhran hruaitu pawl hrang ahcun biaknak milai rundamnak le Khrih hmuihmel an bang sinsin theinak ding hnakin anmai ttanhmun khuarnak ah biaknak cu an hman tikah thu fate thu men ah thih ngam in huat awknak an thlak lohli, nan hmu theu ding. UKU natnei pawl nuntu mizia ah a langhngan zet theu mi pawl cu, mah le mah midang hnakin ttha cuang in theih awknak, midang siatnak tlamtlin lonak in mai hmaiphiah nak, huatnak le biaknak canpual tha pawl hmangin lamtang tuah awknak, Khrih hnakin mai pawlkom le milai (mai lamtang) ttan sawnnak, ti pawl tla hi asi theu.

 

UKU natnak nei pawl hi hna tampi an ttuan thei ih kawhhran nasa ten an hnaihnok thei fawn, zumtu Pathian fa le mi tampi ti riahsia in a ti-ninghang ringring theu. Asile ziangtin UKU natnak nei le nei lo thleidan theih asi ding, ti ahcun an hmanrua zoh uhla an tumtah tawp theih a theih mei. Pathian thlarau in huatnak, mi thangsiatnak, iksiknak, relsiatnak, a thup ten hruaitu dodalnak, tivek pawl satan hmanrua a hmang dah lo vekin satan hmanrua thawn ziangtik hmanah kawhhran sungah Pathian Thlarau a cangvai dah lo ti theih tikah ziangvek milai pawl hi UKU nathrik thawn satan in a thunun, a uk mi an si ti theih a awl te. Pathian in satan hmanrua thawn kawhhran a din dah lo. Huatnak, thentheknak, midang thangsiat zualthlainak, mah le mah thianghlim bulce vekin theih awknak, Pathian milesa pawl dodal ih mai lal le thuneihnak hawl nak pawl hi satan hmanrua an si.

  

Falam peng kan zoh asile, UKU nathrik hin nasa ten a siatsuah in a lang. UKU nathrik cun biaknak cu leitlun pawlkom vekin a hmangih Bible cu hmanrua ah hmangin Thlarau Thianghlim hnattuannak lamzin a kham theu. UKU nathrik ruangah huat awknak a pung ih duhdawntak a ziam sinsin. Khrih ah pumkhat sinak hnakin leitlun milai pawlkom le pehtlaih awknak a lal sawn. Cuticun Khrih dung ka tlun titu pawl cu Khrih hmuihmel keng si loin Satan hmuihmel kengah a canter hai. A ttihnung ngaingai.

 

I John 3: 9-10, in a simmi hin a fiangter zet, “Pathian fa zokhal in sual a tuah rero nawn lo, ziangah tile Pathian nunzia kha thlaici bangin a sungah a um. Cule Pathian cu a Pa a si ruangah sual in a nung nawn lo. 10, Pathian faate le Satan faate an dan awknak bik cu hihi a si: a dikmi a tuah lotu le a unau a duhdaw lotu cu Pathian faate an si lo.”

A tlunih a sim vekin biaknak hruaitu zo an si khalle Diknak le duhdawtnak a nunpi lotu, thenthek nak a suahter tu, huatnak le diklonak a karhzai tertu cu Pathian fate an si lo ti ah fiangzetin Bible in a sim tariai.

 

UKU nat na nei maw? Cek aw fel aw. Na kiangah UKU nat in a naa an um maw, nan pastor, nan kawhhran upa, nan nubu, mino, mipi pawl cuan aw la, nangmah na naa ve lo nak dingah fimkhur in bawm hai aw! Na thinlung, na thluak le na khawruah, na sunglam kha tha ten dap aw fel aw, UKU natnei thei thiam thei tu pawl hnenah nat na nei le nei lo zingzawi aw fel aw. Cuti asilole, UKU nget hrik na sunglamah a rak cangvai rero asi ahcun biaknak lamah ka zuam zet sihmang na ti awk lai ah satan in a lo hmang nasa ding.

 

Hivek nathrik kai, micawr, mi ngawr pawlhin ram le miphun, kawhhran thuanthu tuahtha dingin thiltha ka tuah an ti laiah an kut khatlam in thiltha an tuahtha rero nan acaksawn mi an kut khatlam in satan bawmnak thawn an siatsuah rero asi. Hivek nathrik pawlhi kai awl ngaingai asi tikah kiangkap um hrangah tihnung zet asi fawn.

 

 

4. SPDC (SPDC): Thuneih, mi-uk duhdtuknak

 

“SPDC” ti midang va ukduhnak, midang parah thuneih duhnak, mai sinak le fimnak hnakin hleihluatin senpi vangtlang tuh mai thu vekin fehter duhnak thinlungput simduhnak hrangah hmanmi asi.

 

"Ukbet mi pawlin an kuthnuai mi pawl an ukbet" an timi hi a dik zet theu. Kawlram uk awknak a tthat lo tikah mi tampi cu SPDC nathrik in a eisiat hai. SPDC nathrik cu ziangtin a cangvai ih ziangtin SPDC nathrikin a eisiat mi kan theithei ding ti malte sim hnik uhsi. SPDC nathrik cangvaihdan hi thuneih duhnak lawng si loin "mah le mah dinhmun theih awk lonak," hrawhhrawlnak, thutak le dingfelnak hnakin thuneihnak thupit ternak, tvp tla in milai thinlung a eisiat theu. SPDC nathrik hi biaknak sung, vengsung pawlkom awknak, insang nu/pa karlak, le mibur maltete pawlkom awknak tiangah a cangvai theu. Fimkhur ttul zetmi cu SPDC nathrik in a ei mi hmuahhmuah in an thu hnuiah a nung duh lo tu, an mai lamtang lo pohpoh cu SPDC nathrik kai ah an puh theu.

 

SPDC nathrik hnatuandan hrekkhat pawl kan sim asile

 

Midang uk duhnak, polkom kaihhrem, mai thuthu in fehter duhnak, mahte tohdelh aw si duhnak: midang thawn pawlkom loin mai thunun thei mi pawl thaw lawngin tlanlen duhnak a neih ter. Zianghmuahhmuah milai pehtlaih awknak cu mah hmakhua sialnak le thuneihnak, hlawknak hrang lawngah a ruat. Mah hnakin upa, tlun lam mi thuhnuai ah a nung duh hrimhrim lo, a lotheih loin um tulnak ti lo ahcun. Cutikah, amah hnakih fel le tha dodal duhnak thinlung a nei ih cantha a bih ringring. Dingfelnak hnakin thuneihnak, duhdawtnak hnakin thuneihnak, ziang hmuahhmuah amah thawn a pehtlai mi pohpoh cu amai thuneihnak lamzin hawi zawngin hmakhua sialnak hrangah asi. Ziangkim thuthluknak (decision) tuah tikah hnatuan rah hnakin sinak a zoh sawn ringring, zo in ziang tikah ziang tuanvo a kai tikah senpi hmasawnnak a rah suak tambik ding timi hnakin mai lamtang, mai tanghai nak a zoh ringring. Cutikah amai lamtang in a ruat lo mi cu senpi vangtlang hrang tthatnak suahpi tu an si khal le a raal vekin a zoh theu ih alam tang pawl khal hua dingin huatnak thlaici a tuh theu. Ruahnak tha (good idea) timi in san a nei lo, thuneihnak (power/control) in a nun/thinlung a uk.

 

Kawl ralkap, SPDC, hotu pawl cun Daw Aung San Suu Kyi cu rampi lungrualnak siatsuahtu asi tiah an puh kumkul zikte house arrest in an ret vekin SPDC nathrik kai tu pawl hin ram le miphun duhdawttu taktak, pumpe aw tu taktak pawl hi ram le miphun, senpi vangtlang siatsuahtu vekin an zuarthlai in an dodal, an phiarsawm theu nan thei dah tla asi thei.

 

 

Kawhhran sungah SPDC natnei pawl an cangvai tikah satan a lung a awi zet ding ti cu rinhleh ding a um lo. Zo in ziangtin ziangtikah ziangvek tuanvo a kai ding timi thuthluknak (decision) tuah tikah Pathian Thlarau in kawhhran sungah “zo vek pawl hi ziang hnattuan ttuan dingin thlarau laksawng a pek in hriak a thih” timi hnakin lamtang lamtang in an tuah aw aw ih thlarau lam naute (phunhrek ong hrih lo) pawl tla sinak le thuneihnak pek dingin an bum theu. Anmah in an duhtuk mi cu midang khalin an duhtuk asi ti an theih tikah SPDC nat nei pawl hin anmah vek mi tampi an hmu suak theu ih an hmanrua tha bik cu Satan in Evi a bumnak hmanrua kha asi, mai sinak hnakih sang le Pathian remruat mi hnakih tthasawn dinhmunah thlen duhnak kha asi theu. Cutin duhdawtnak le tangdawrnak, mahlemah phahniam awknak Bible in a zirhmi cu mi aa, zianghman thei lo, lamtang tuah thiam lo, mi mumal lo, le santlai lo vekin Pathian thutak cu namtlak asi theu. Cuvek thotho in tlunlam thunei tu pawl hi SPDC nathrik in an thinlung a eisiat tikah kawhhran sung ihsin anmah hnakin a fimsawn le Pathian mi hman tangkai suak ding an duh lo tikah sangka an khar theh, a thangso dingmi an nam tlak, lamzin an phih sak. Cutikah a thang rero mi thangthar nonawn pawl hrang ahcun kawhhran suahsan lawng hi lamzin umsun asi theu. Tahtthimnak pakhat cu tulai America ramih kawhhran tumbik Lakewood Church pastor Joel Osteen ih pa Rev. John Osteen thuanthu hi asi. John in a hmuh mi, Pathian in a hman duhdan pawl kha a umnak kawhhran hruaitu pawlin an rak duh lo, an rak hmu ban lo tikah kawhhran upa pawl thuneihnak hmangin an kham ruangah kawhhran ihsin a suah a tul ih Lakwood Church, a tufang ih America ramih a tumbik kawhhran (Local church) a rak dinsuahnak asi. A fapa, Joel Osteen, Lakwood Church pastor cu leitlun ram zakhat lenglo ah TV thawn nitin thu a simih America ramih christian milar bik, midang neh thei bik (most influential) mi pahra lakah a tel ve.

 

Mi zokhalin amah hnakih fimsawn, thiamsawn, zirsang sawn le ttuanvo nei tu pawl a dodal, a eltai, a zuarthlai tikah “SPDC nathrik ka kai pang maw?” tiah a cek awk fel zet a tha. Na kiangkap ah cuvek an um asile fimkhur aw, an nathrik in alo kai ve pang ding. Absalom kha Bible sungah SPDC nathrik in a ei mi asi ve. Nelrawn ramcar ah Moses rak dodal tu pawl kha SPDC nathrik in a ei siat mi an si ve. SPDC nathrik in milai thinlung a eisiat tikah an thlarau le siathatheihnak mit a cawt ter ih mibur lakah anmai dinhmun awm tawk an thei aw nawn lo ih dingfelnak, thutak, thiltha thuken pakhatkhat hmangin tlunlam uktu, hruaitu, anmah hnakin fimsawn le thiam sawn doduhnak, eltai duhnak, iksiknak, le a thupten mi zuar thlai duhnak hlir in an thinlung a luahkhat ti khal an thei aw nawn lo. Tih a nung zet. Insang ah le rualpi pawlkom awknak lak khalah thunei tu bik, upat bik mi si ding lawnglawng an duh in ziangkim thuthluknak (decision) cu anmai duhdan hlir in fehter an duh. Cutikah ruahnak ttha (good idea) le thar khal an thei thiam nawn lo. An dinhmun le tanhmun khuar hnget ding lawng an ruahsan. A tihnung ngaingai. SPDC nathrik in a eisiat mi cu an besia sinsin asile anmai thuneihnak ding asi poh ahcun mipi siatnak le midang mawh nei lo pawl mitthli tlaknak, thisen luan nak tiang khal pawiti nak an nei lo. Senpi vangtlang tthatnak hnakin an ruat thupi sawn mi cu anmai thuneihnak lalnak sinak asi.

 

SPDC nat nei pawl hrangah a pawi bik mi pakhat cu SPDC nathrik in an thlarau le thinlung mit a cawtter tikah an thlarau nun cawmtu ding Pathian in hriak a thih mi an thei (hmu thei) nawn lo. Cuvek thotho in ram le miphun tungding tu ding fa nu tha fapa ttha khal an thleidang thiam nawn lo. Senpi vangtlang hrang thiltha le mi rin-um pawl cu anmai mimal hlawknak, anmai lamtang pawl hlawknak le lalnak dal tu vekin an hmuh sawn tikah anmah lala cu Pathian hriak thih mi vekin aukio tahratin a doldal tu ah an ttang riangri theu. Insang khalah SPDC nathrik in a eisiat mi nu/pasal neih cu mai insang sungah sal vekin ttih le anhai in cobarawh tuar in tuar awknak dinhmun a thleng theu.

 

Nangmah hnakin a fimsawn, thiamsawn, le Pathian hriak thih mi pawl dodal tu lamah na tang pang maw? SPDC ngetnathrik na sunglam ah a cangvai rero asi thei. Bawmtu na tul maw?

 

Hivek nathrik kai, micawr, mi ngawr pawlhin ram le miphun, kawhhran thuanthu tuahtha dingin thiltha ka tuah an ti laiah an kut khatlam in thiltha an tuahtha rero nan acaksawn mi an kut khatlam in an siatsuah rero asi. Hivek nathrik pawlhi kai awl ngaingai asi tikah kiangkap um hrangah tihnung zet asi fawn.

 

 

 

5. Pialtukhamtawn (PTN) :  Theihnak tlaksamnak

 

Pialtu-khamtawn (PTN) cu theihnak tlasam tuk si, mah zirhtu ding le upat pek ding pawl parah lal le thuneihtum tu pawl, “tisartam tileuh zirhtum” tu pawl sim duhnak hrangah hmanmi tongkam asi.

 

SPDC nat nei pawl hi PKT nat in a tlak asile a zual sinsin. Thuneih duh si, fimnak in tlin lo lawng si loin senpi vangtlang tthatnak thlen thei tu ding, fimnak le thiamnak a nei mi, senpi vangtlang hrang sunmang thatha nei tu pawl lamzin daltu dinhmunah an din tikah buainak a suah ter ringring. Theihnak tlaksam hi sual asi lo ih mawhsiat le nautat thiang asilo. Asinan, theihnak tlasam tu pawlin thuneih an duh ih vengsung upa le hmaihruaitu ding pawl an dodal tikah an theih lo mi cu ralkap pawl an raal cu an kap neh lo lawng si loin anmai meithal lala in anmai ke an kap rero vek khi asi. UKU nathrik in a eisiat mi pawl cu kawhhran ah siseh pawlkom tinte an umnak pohpoh ah anmai dinhmun le canpual tawk ah lungawi tawk loin anmah hnakin senpi hrang hlawknak suahpi tu ding hruaitu thatha le tuanvo kaitu thatha dodal tu an si theu ih anmah in senpi vangtlang hrangah thiltha an tuah suak mi hnakin senpi vangtlang hrangah thiltha an kham sak mi a tamsawn theu.  Mirang thufim in “Arpi ti-ti zik hman in belrua a pal kuai thei, asinan remsal ding ahcun kutthiam nei a tul” an tivek hi asi theu. PKT natnak nei tu pawl cu a umnak kipah hman tlak lo an si lole, senpi hrang thiltha an tuah suak mi hnakin an siatsuah mi a tam sawn theu. Mibur pakhat hramlak ah sakhan an nam ih an upa le sakhap tthang pawlin zukneng le savum, sattha tha an kap zik zawngah ram tawidah lo, sakap dah lo pa in sawrsia le tlummuang tivek an rak kap cingcingih sattha hmuah an tlan thluh theu vek khi asi. Thiltha tuah dingin tlang an au ringring nan, an tuah tthat mi hnakin an tuah siat mi le thiltha lamzin an dal ruangah mipi sun/hloh mi a tam sawn ringring.

 

PTN nathrik a cangvaihdan le langdan tlangpi pawl cu,  theibik si duhnak,  theihmi hnakih tam sim  hmannak, theihnak tlaksam na cing in ‘ka thei lo’ ti duh lo, tluak fimvarnak dodalnak (anti-intellectual), theih mi sunah porh awknak, mah hnakih thei lo pawl nautat le bum duhnak, zirnak duh lo, thuthei tawk in theih awknak, upa le mah hnakih mifim pawl thu ngai duh lo le dodal nak, Mah hnakih thei deuh le zirsang thiamsang pawl dodal le eltai duhnak, mah hnakin cawimawi tlak cawimawi thei lonak, midang lamzin onsak hnakin lamzin khar saknak, “mai thu thaw mai voih thaw”, “mai thu tete sawh” ti duhnak, khuahlan nunphung le khrihsa nunphung mawite in cawimawi tlak le upattlak atimi pawl ziangsiar lonak, huatnak le rem awk lonak thlaici tuhnak/karhzai ter, mai lamtang pawl hnenah mah hnakin a fim le thiam hruaitu pawl dodal dingin zirhsualnak, fehsualnak, tvp in a lang. Cutin leitlun fimthiamnakah a tlan rero mi khal an hmu thiam lo ih anmah te, an dungthlun le lamtang pawl thawn mah tawkah duh aw zet in an um theu. Culawng hman si loin anmai dungthlun pawl kilhim nak ding hrangah an hman theu mi hmanrua cu anmah hnakih fim le thei pawl sualpuh, mawhsiatnak le dodalnak, zuarthlai, thangsiat, relsiatnak asi theu.

 

Social scientists pawl in society ah mibur phunthum in an tthen: mawn theih mi milai (movable people), mibur mawngtu (movers), le mawn theih lo milai (immovable people). Mawn theih lo pawl hi PTN nat in an thinlung ruahnak a eisiat mi pawl an si theu. Anmai thu lo midang thu zianghman ah an siar lo, a thasawn khal hawl an tum loih anmai thu lo zianghman ah an siar lo. Cutin an um laiah anmah eisiattu PTN nathrik in a eisiat mi pawl lala ih bum an tawng theu.  Social scientist pawlin an sim bet mi cu “leitlun milai zokhalin mai sinak le dinhmun hnakih sang deuh si dingah an ruat aw cio” an ti. PTN nathrik in a eisiat mi pawl cun an sinak hnakih dinhmun sang an duh ruangah senpi vangtlang hrang thiltha sawn an siatsuah theu. An theih mi hnakih tam an sim tikah thuphan an sim tel ringring fawn.

 

Cutin PTN nathrik in an mit a eisiat cawt mi pawl cun midang hmuhdan le dinhmun theihhthiam sak nak an nei lo, anmai ruahnak hnakin ruahnak tthasawn a um thei ding khal an zum lo. Hi PTN le SPDC nathrik pahnih in a ei mi pawl hi mi buai thlak ngaingai ah an cang theu. Cun leitlun hmuntin ah biaknak lam fehsualnak hotu le an mipi pawl hi UKU le PTN nathrik in a eisiat mi, an mit mit hnih in a eicawtmi pawl an si theu. Anmai fehdan, duhdan, hmuhdan hnakih thasawn a um ti hi an dungthlun pawlin an theih ding an duh lo ih an dungthlun pawl cu an kharhkhip theu tikah an dungthlun pawl cu an bum neh thei zet. Anmai fehdan, hmuhdan, le duhdan a thlun lotu pawl cu fehsual, mi tha lo, pawlkom lo ding tlukin an sim thiam theu. Tih a nung ngaingai. Mi ngawngtawh, mahte um men pawl an sile midang an hnaihnawk lo ih an siatsuah thei mi a mal deuh. Kawhhran, pawlkom, le mibur hruaitu pawl hi PTN nathrik in an mit a cawt ter tikah mitampi a siatsuah ih a pawi zual. Santiluang khuilam hawi in a luang ti an hmu thiam nawn lo tikah voi tampi cu tiso lam ah an dungthlun tu pawl lawng an hlau pi theu. Zanthim lak ih ti tla bangin, anmah bawmtu ding tla an sualbuai theu ih mai tilzawngcum ah an cang theu. Anmai thiltisual mi tla an dungthluntu pawl hnen ahcun midang, an dodal mi pawl an puh thiam zet. An thiltisual pang mi khalah mawhphurnak an la duh lo, midang mawh hlir vekin an sim thiam zet theu.  

 

PTN nathrik in a eisiat mi milai thinlung cu a siatha theihnak mit a cawt vekin, sunmang (vision) a nei nawn lo ih  thuhla thleidan thiamnak a nei lo, zirh theih khal asilo; mahte lawng hrang thiltha, vengkhat hrang tha, senpi vangtlang hrang thiltha, le rei lo te hrang le a kumkhua hrang thiltha pawl khal thleidan thiamnak a neih nawn lo tikah amai hmuh ban cin lawngah ke a kar ngam theu.

 

PTN ngethrik in a lo ei maw? A lo ei rero khal asile theih awk theinak na nei lo, na kiangkap um pawl sawn in an lo thei thei ding. Curuangah, na kiangkap um, na lamtang silo, mi tampi rinsan mi, thlarau thinlung a hrisel, a damcak, thlarau mitvang, le thlarau thleidan thiamnak laksawng co tu pawl hnenah bawmnak dil in sut aw. Culole, PTN ngethrik in na sunglam a lo eisiat hnu ahcun na siathatheihnak mit a caw dingih thiltha tuah dingin tlang na au rero, na khuang rero khal asile na tuahtthatmi in thiltha tampi a siatsuah, a kham sawn dingih mipi thatnak daltu, santiluang tibuangbar tu ah na hmin ngan asi leh pang ding. Pathian hnenah bawmnak dil aw. Na kiangah PTN nathrik kai na hmuh maw, bawm aw la thlacamsak aw, nangmah riangri kha nathrik na kai ve lo nak ding hrangah fimkhur aw.

 

 Hivek nathrik kai, micawr, mi ngawr pawl hin ram le miphun, kawhhran thuanthu tuahtha dingin thiltha ka tuah an ti laiah an kut khatlam in thiltha an tuahtha rero nan acaksawn mi an kut khatlam in an siatsuah rero asi. Hivek nathrik pawlhi kai awl ngaingai asi tikah kiangkap um hrangah tihnung zet asi fawn.

 

6. Malaysia (MLM): Lungput le nuncan ziaza rawp

 

The Great Disruption to Chin Socirty”, “The Moral Check: The death of morality in Chin society”, le “The Moral Test” timi cahran mirang ca in ka ngan mi siar duh nan um asile online ah siar ding a um. Laimi thuanthu kan zoh asile atui kan san tlukin thinlung siatvatnak, laimi pianpi dingfelnak thinlung siatsuahnak can a um hrih lo, kan ti asile a el tu an um pei maw? “A tui kan san” ka timi cu tuihlan kum 20-30 tiang, 1980 hnu lam thu sim duhnak asi.

 

Malaysia fehtu pawl cun an thei ding: Na hmin, na suahnak khua, na nu/pa, nupi/pasal, suahkum, zirnak, le mimal thuanthu pawl hi dinhmun ih zir in, ziangtin ka sim tikah a hlawk bikding timi parah hngat aw aw in sim asi. Cancer natnei pawlin hlawknak an nei asile cancer natnei pawl certificate lei asi. Pastor le kawhhran upa pawl hman in fimrhing pakeu, zuu khuatkhat dawm lo ten zuksinminta (actor) ttuan rero asi.

 

Hminsin: (Himi thu hi tahthimnak hrangahhman mi asi ih Malaysia ih a ummi, refugee diltu pawl hmuhsualnak asi hrimhrim lo tiah ngaithiam ka dil duh).

 

Curuangah, Laimi pawl pianpi lungput, dingfelnak, diknak a hlo theh zo mi lungput mizia pawl simfiangnak ah Malaysia (MLM) ti ah hmin vuah asi.

 

Ramsungah, phunhra camibuai phit tikah caruk a siang lotu saya pawl cu “misual, mi tha lo” vekin nulepa in an sim theu. Khualtlawn sumdawn tikah cozah dan in a khap mi, milai thih theinak le siatsuah thei thil le ri tham lo cun len a theih lo, ti asi. Cozah hnatuan tikah, eiruk nak a um lo le farah zawnzai rawl ei ding khawpkham loin nun asi. Politics tuah tikah midang relse ngam lo, midang siatnak tuah tahhrat in lamtang a tuah ngam lo tucu mi aa vekah ruat asi. Ramleng suaknak tambik cu a…………..ziangtin ka sim ding, mi zapi theih asi. Nupi pasal neih awknak ah khuahlan pupa pawl nunphung kenkawh asi nawn lo. Kawhhran hruaitu le zirhtu pawlin ramdang an dawr tikah ziangvek ca an ngan, ziangtin kawhhran khat le kawhhran khat kar lakah rualremnak le duhdawtnak a tla niam vivo, ti pawl cu himi casiar tu a theisawn tu nan si ding. Hi hmuahhmuah hin ziangtin kan miphun thuanthu a tuahsiat timi cu tahtthimnak vekin sim hnik uhsi:  “Misual pa pakhat in fala thianghlim note lai cu a duh lo cingin a itpi ih a siahsuah hnu ah cui nunau fala note cu nawhcizuar (taksa zuar) ah a cangta” vek khi asi. Laimi pianpi, kan pupa pawl an uar awknak dingfelnak thinlungput cu a eisiat zo ih Laimi pawl thinlung cu ziangtin tuahtthatsal a theih ding? Ti na ruat dah maw?

 

 

MLM nathrik hnatuan dan cu, “fala thianghlim te kha mipa pakhatkhat in a duh lo cing in a ihpi ih an pawl awk hnu ahcun mipa dang kawp ding a hreh nawn lo ih a neta ah nawhcizuar (taksa zuar) ah a cangta” vek khi asi. Bawi Zesu leitlun a rat lai ah Samaritan pawl kha Isael pawlin an rak nautat zet mi an si. Ziangruangah tile Jews pawl nunphung an kenkawh nawn loih miphun dang thawn nupi/pasal an nei ih an cawhpawlh nun in an nun celcel ruangah asi.

 

MLM ngethrik in a eisiat zomi pawl hrangah “THUPHAN’ le thudik ti a um nawn lo. An huat mi pohpoh cu misual an si ih an duh mi pohpoh cu mitha tiah sim an si, anmai hrang hlawknak thlen thei tu ziang khal a tha asi ih anmah lam pek awk ding pohpoh, an mai sun ding le har tuar ding pohpoh cu a tha lo mi asi. MLM in a eisiat mi pawlin kawhhran le vengsung pawlkom khalah zovek milai hi kan lai nunphung le sakhua biaknak, Khrihfa thurin vekin upat tlak le cawimawi tlak, an thu lun ding, an si ti an thlei dang thiam nawn lo. An thinlung cu cinghnia kau-ham vekin mai tanghainak in a khat theh tikah senpi vangtlang miphun thuanthu tuah siat ding khal anmai hlawknak asi poh ahcun poi tinak an nei nawn lo. Khrihfa, biaknak thuken thurin dan le dun, laimi nunphung dan le dun pawlin hmun a nei nawn loih ‘mai hlawknak” “mai diriam zawng” timi lawng an thinlung sungah a lal thlang. Biaknak lam khalah Khrih hmin sunlawinak hnakin mai kawhhran, mai lamtang hmin thatnak le hlawknak, ram le miphun thu vengsung thu khalah senpi vangtlang hlawknak le tthatnak hnakin mai lamtang, mai tanghai nak, senpi bungrua le canpual thu khalah dingfelnak le diknak tlawmngainak hnakin mai lamtang hlawknak le bulpak lungawi diriamnak, tvp in an thinlung a luahkhat tikah “ralkap pawlin meithal zunkhat puak loten an ral an neh bangin” satan cun zianghman a hmanrua thatha hman tul loin zumtu ti aw pawl tampi thinlung cu a uk theh theu.

 

Voikhat cu America a thleng zomi kan laimi upa, Kawlram sung hmanah milang le upa rinsan zet mi in hitin isim, “’Nang cu kawlram lawngah bawi le lal na tuan ih USA ahcun zianghman na si nawn lo, ziangah si na thu kan lo ngai nak ding’ tiah mino pawlin in ti” ati. Laimi pawlin kan society ah kan lai nunphung, kum upa ttihzah le upatnak, kan pu kan pa san lai ihsin upattlak mi miphun si thei dingin kan nunphung a rak kenkawh tu, khua le ram a rak humhalh tu pawl upatnak le tihzah nak kan neih nawn lo zia ka hmuh tikah ka riah a sia zet.

 

MLM ngethrik in a ei siat zomi pawl thinlung sungah anmai hlawknak miatnak siar lo zianghman upatmi khal an nei nawn lo ih dingfelnak, lai nunphung pianpi mizia pawl a hlo zo, khrihfa nuntu mawi khalin an hrangah hmun a nei nawn lo. Mai miatnak, hlawknak, diriamnak asile ziangkhal an sim in an tuah. Tih a nung ngaingai.

 

A hram thawk ah lamzin tha zet bang na cingin thihnak thlenpi thei tu lamzin dik lo ah mi tampi an fehsual lo nak ding hrangah nasa ten thlacam in mah le tithei tawk lamzin ah zuam cio a tul.

 

MLM thlarau nget in a lo ei rero zo maw? Thangharh aw la bawm tu hawl aw.

 

 Hivek nathrik kai, micawr, mi ngawr pawlhin ram le miphun, kawhhran thuanthu tuahtha dingin thiltha ka tuah an ti laiah an kut khatlam in thiltha an tuahtha rero nan acaksawn mi an kut khatlam in an siatsuah rero asi. Hivek nathrik pawlhi kai awl ngaingai asi tikah kiangkap um hrangah tihnung zet asi fawn.

 

 

 

7. Lailun (LIN): Hirin le hnam nathrik

 

Hrin le hnam parah hngat aw aw in thleidan awknak, thinnatnak, lamttang tuah awknak dodal awknak - LIN nathrik cun Laimi miphun malte lakah mai hrin, mai khua le tlang bik, mai thisen zawm malte pawl  duhsakbiknak cu hmanrua ah hmangin milai thinlung a eisiat theu. Hrin fatete in thuanthu tha lo an neih mi pawl siseh mizia bang aw lo mi le dinhmun bang aw lomi pawl cu hmanrua ah hmang tahratin LIN nathrik in mi tampi thinlung a eisiat tikah LIN in a eisiat zo mi pawl cun anmai hrin lo pohpoh, asilole hrin dang pakhatkhat, lole an dodal mi hrin le hnam sung milesa pohpoh cu dodal duhnak, huatnak, eltainak thinlung an nei. Cutin hrindang milesa kaihhruainak hnuai ah senpi vangtlang thiltha tuah tlang ding zianghman tuah duh lo, an telduh lo lawng siloin thapek duh lo nak thinlung a suahter hlei ah midang dungsip dingin thusia an karhzai ter, ih senpi vangtlang thu pawl dungtun sannak a suahter. Santhar leitlun khawmual, "Global village" ti lai ah mai hrin le hnam fate khurbing hmasawnnak lawng kha senpi vangtlang le ram le miphun thatnak hnakin thupi sawnah ret a theih. Mai hrin le hnam hmasawnnak an tuah mi cu a tha tuk lai, mai hrin l e hnam hmasawnnak tuah cuang si loin huatnak thlaici a tuh rero tu, senpi vangtlang lamzin dal tu ah an cang theu. Ram mipi hruaitu ttha tha khal, mai hrin si lo pohpoh dodal duhnak, ruahnak ttha tha khal pom thei lonak, hrin dang pawl thleidan duhnak le dodal duhnak pawl thawn LIN nathrik in mi tampi a siahsuah theu.

 

Cun khatlamah politics ah siseh hmasawnnak le pehtlaih awknak pawlkom le biaknak pawlkom pawl ah siseh LIN nathrik ih rawlthaw bik cu hrin le hnam hmangin lamtang tuah nak asi.

 

Laimi miphun malte lakah tthentthek awknak hmanrua ah hman ttheu mi cu hrin le hnam fatete pawl hi asi. Mai hrin ttan bik tahrat in midang huatnak, hrin dang dodal duhnak, hrindang nautatnak, Khua hlan lalhrin pawl huatnak, mai hrinpi cawisan bik nak, hrin hnam hmangin lamttang tuah awknak, hrin hnam thuanthu ttha lo hmangin lamtang tuah le tthentthek awknak, tvp pawl hi LIN nathrik in a eisiat zo mi pawl nunah a lang theu ding.

 

LIN nathrik in a eisiat mi lakah pakhat cu khuahlan thuanthu parah porh awknak khal a tel ve. Mirang thufim in “dunglam thu parah a porh aw rero tu cu hmailam hrangah porh awknak a nei lo tu asi” an tivek in LIN a ei siat mi hrekkhat cu dunglam thuanthu ah an pu an pa san ih thiltha, hminthatnak le sunlawihnak an rak co mi ruangah midang ziangsiar lonak thinlung an neih phah. Porh awknak thlarau in an thinlung a eisiat theu.

 

 

Cuticun LIN nathrik cun kawhhran sung, khawsung, le vengsung (society) ah hrin le hnam tete thuanthu le bang awk lonak pawl cu hmang tahratin rikham a tuah ih milai pehtlaih awknak lamzin a siahsuah, a tibal ih a ti bawrhhlawh theu. Cutin senpi vangtlang mibur cangvaihnak a kham in a cak lo ter theu.

 

Curuangah mi pakhatkhat in na hna ri te ah hrindang pakhatkhat thu kha a sezawng in a sim, asilole amai hrinpi pawl thatnak lawnglawng a lo sim, tikah fimkhur aw. Hrinhrik na kai asile awlten na dam thei lo ding. Hrinhrik na kai tikah zo a sung? Nangmah! Hrin le hnam fate pawl tleidan awknak huat awknak, hmuhsual awknak, thuanthu tha lo pawl hmangin lamtang a tuah rero tu pawl cu santiluang sungah turnei ci an tuh rero asi ti an theih awk a tha. Santhar san ah hrinhrik nget in a eisiat mi mino tete tla an um lai hrih mi hmuh tikah a pawi ngaingai. Kawhhran sung, vengsung pawlkom awknak ah siseh senpi vangtlang pawlkom awknak poh ah hrinhrik nget in a eisiat mi an um asile thleidan awknak le lamtang tuah awknak huatbul duhbul a suak ringring ding. Hrinhrik cangvaihnak in senpi vangtlang hrang thiltha tampi a kham, a dal theu ruangah senpi vangtlang zapi ten fimkhur a tul ngaingai. A hih nathrik hi awl-ai ten a suan aw vivo mi asi. Ziangah tile mi zokhal in mai hrin le hnam thatnak duh lo an um lo tikah awl-ai ten thisen cawhso theih lawnglawng an si cio ruangah asi. Curuangah na hrin le hnam hmin sal in tuar tu (victim) vekin siseh hrindang pawl siatnak thu rel in siseh na hna sung ah thutehla an lo sim tikah fimkhur aw, cucu hrinhrik nget a kai awk dan hmaisa bik kekar asi theu. Hrinhrik nget in a lo eisiat tikah na siathatheihnak mit a lo caw thei ih na thluak a lo balter thei. Cule na thlarau hrilsel lo ko a lo tuah thei. Na ruahnak hnakin tih nung zetmi a rak si thei, ih na ruahban lo tiang na sunglam a lo siatsuah thei asi.

 

LIN nathrik na kai zo maw? Na thinlung tawdap dap aw fel hnik aw! Na kiangkap ah hrin le hnam thuanthu hmangin lamtting ah a lo tuah tum tu an um maw, midang huatnak thu a lo sim tu an um maw? LIN nathrik asi ti thei mei aw! Na kiangkap zoh aw la nangmah lala LIN nathrik in a lo eisiat lo nak ding hrang ah fimkhur aw!

 Hivek nathrik kai, micawr, mi ngawr pawlhin ram le miphun, kawhhran thuanthu tuahtha dingin thiltha ka tuah an ti laiah an kut khatlam in thiltha an tuahtha rero nan acaksawn mi an kut khatlam in an siatsuah rero asi. Hivek nathrik pawlhi kai awl ngaingai asi tikah kiangkap um hrangah tihnung zet asi fawn.

 

 

==Netnak ah===

Milai taksa nathrik pawlin milai a eisiat tikah cawr, ngawr, mitcaw, naa, kebai kezeng, ke kut le kee, taksa peng tthenkhat a siatsuah in zianghman rahttha rah suak thei mi nei lo lawng si loin insang le khawsung senpi vangtlang hrang tiangah phurrit a suah pi theu vekin a tlunlam ih vengsung nget-hrik (social evils) pawl hin milai thinlung a eisiat tikah mimal dinhmun ah lungawinak a siatsuah, thinlung kebai le mitcaw, thluak tem tarh mi, le ruahnak saltang le thinlung kim loin lungput dinglo, lungput miziasia pawl a suah ter theu. Cutin mibur cangvaihnak dung a tawlhter, a kham, a dal ih a cak lo ter, hmun tampi ah senpi vangtlang cangvaihnak a kham, thutak le phuahcawp thu thleidan theih loin milai ruahnak a buai in a hnawk ter, senpi vangtlang sunmang a cimral ih ram le miphun thuanthu nung tuahthat ding sunmang (collective historical visionary end goal) hnakin mimal diriam nak, mimal lungawi lonak, thiltha lo le lungput dik lo in senpi vangtlang khawruahnak ah hmun kausawn a luah tikah pawlkom le a bur in cangvaihnak ah hmansawnnak a dal. Cuticun kebai vengsung (cripled society) ah santhuanthu cu kekar thei loin hmunto ah a canter. Kan thuanthu damter sal dingin midang hnakin kanmah, nangmah le keimah kan thu pi sawn.

 

Atu sanih santiluang, thuanthunung zoh tikah buri dip lu parah khuh in ttap rero ding kan si, Pathian hnenah tangdawrnak thawn lungsir in ttap rero ding kan si. Thangthar no nawn pawlin kan pupa roram an suahsan vivo, kan pupa nunphung, dingfelnak an tlansan vivo, kan biaknak sakhua dingfelnak an tlansan vivo. Leitlun lennak le fimnak ah ziangtluk tlancak hman sehla Pathian ttihzahnak dingfelnak a um lo ahcun santiliuangin kan miphun cu a fen hlo theh ding asi.

 

II Sansiarnak 7:14ka hmin in kawhmi ka minung pawl in ka hnenah lungsiir in thla an cam ih ka mithmai an hawl ih an thil ha lo tuahnak ihsin an kirsal a si ahcun van in an thlacamnak ka thei ding ih an sualnak ka ngaithiam ding ih an ram cu ka damter ding

 
 
 
 
 

 Khrih ah le miphun ah unau pumkhat asi mi kan miphun pi humhim dingin satan hmanrua asimi a tlunlam hi ngethrik pawl hi zapi ten kutkai in dotlang cio uhsi.

 
 
Comments