THLENG

 

Kum 2000 hnulamah Laimi mi tam zet ramleng kan thleng. Ramleng thleng hmuahhmuah in hmuhtawn dah lomi dinhmun kan thleng cio. TTHLENG      awknak maksak kan tawng cio. Ramsung um khal THLENG awknak tampi an tawng ve. Asinan cui kan hmuhtawn rero zomi pawl hi kan miphun thuanthu, kan khua kan ram, kan kawhhran, kawn pawlkom, kan innsang, kan bulpak nun hrangah a tawk hrih lo tiah kan ruat cio asi ti a lang. Ziangruangah tile bulpak nun ih harsatnak, thleng tulmi pawl tampi hnakin mibur cangvaihnak, kawhhran, community, khua le ram, pawlkom phunphun le cozah kumpi kaihhruai awkdan tiangin THLENG a tul hrimhrim asi ti ruahnak mipi lungsungah a um timi cu tongkam, cangan in siseh thuanthunung kan zoh tikah siseh a tu ih kan dinhmun lungawi tawk lo nak ihsin a lang. Asile ziangtin ziangmi kan THLENG a tulih kan THLENG hnuah khuiah kan thleng ding?

 

Kanmah pulpak nun thleng ding cu kanmah bulpak pakhat cio tuanvo asi. Kanmai insang tuahtha, thleng dingin kanmah insang pakaht cio tuanvo asi. Kanmah kan peng, Falam tuahtha, thleng dingin Falam pawl tuanvo asi. Chin miphun thuanthu tuahtha dingin Chin miphun pawlin tuanvo asi. Burma ramkulh tuahtha, thleng dingin kanmah Kawlram mi pawl tuanvo asi. Midang mawhsiat nawn hlah uhsi. Midang parah hngat aw nawn hlah uhsi. Sal lungput tlansan in thuanthu in kan liangparah a thummi vekin tuanvo la in ding thlang uhsi, thleng uhsi.

 

1.      Mahlemah thleng awknak

Tahthimnak pakhat: Vurlakah a taangih a khawng theh zomi tlaklabeu (frog) pakhat cu tidai retmi bel sungah an ret. Belcu a tawka meisa in an ur. Belsung ih tidai cu nuam tete’n a sa sinsin. Tlaklabeu cun nuam a ti tuk. Bel sung tidai cu a saa sinsin. Nuam a ti deuhdeuh. Netabikah tlaklabeu in a saa tuk ti a theih awk tikah a taksa cu a hmin theh zo. Belsung ihsin a suak thei nawn loih a theih awk tikah cun a tlaituk zo, a thih a tul. A thi.

            Mibur mizia cu bulpak mizia komkhawmmi asi. Kan khua kan ram, kan pawlkom, mibur nun kan zoh asile bulpak pakaht cio sunglam nun mizia a langter. Khawpi pakhat ih mawinak cu an khawsung mi pawlih sunglam mizia, lungput langtertu asi an ti. Falam khawlipi a tumsuk duahdo mi khi Falam mipi pawl lungput langtertu asi. Falam mibur umkhawmnak kipah phunzainak a tamzia cu zapi theih asi. Hruaitu parah lungkim lonak, mibur cangvaihnak parah lungkim lonak, satan le kawl cozah parah lungkim lonak pawl, asezawng lungput (negative mindset) nei theh dingin tefa pawl kalrah ah tongsia a tamtuk. Cuvek dinhmun lakah santhar thansohnak, bulpak inn nun awlsam dawi in kan tlai theh asile a tlunlam ih tahtthimnak ih hmain tlaklabeu vekah cang in santhar santiluang in kan miphun thuanthu cu runsuak theih nawn lo tiangin a fenhlo vivo ding.

 

“Mi zokhal, Khrih ah a nungtu cu sersiamthar asi” tiah Bible in in zirh. Pulpal nunah nunthar langlo, nun danglamnak nei lo,nun THLENG awknak umlo, biaknak lem, piantharnak lem, pawlkom doctrine lem, biaknak thurin lem pawl tlansan in pulpak nun thlengnak zumnak nung, Pathian Thlarau kaihruaimni nunthar, sersiamthar lamah ke kan kar a tul. Kan THLENG aw ding maw, kan hloral ding? Cumi lawng kan thuanthu in nitin kan hmai ah in  thlenpi asi.

 

Ghandhi in “midang parah thleng awknak hmuh na duhmi cu nangmai nunah thleng hmaisa seh” tiah a rak sim. Midang nun, midang pawlkom nun, midang insang, peng le miphun, pawlkom pawl si loin bulpak nunah nunthar, sersiamthar, a nungmi cakuat si dingin Bawipai hmaiah tangdor in rawl ul in thlacamnak thawn hlan aw thlang uhsi.

 

2.      Hruai awknak thar

Tahthimnak thawn thawksal uhsi: Voikhat cu Scotland ramah zinan khurlai, zinan phurtu lawngpi pakhat a kaang. Zinan cu tipi parah a bung theh ih a lawngpi cawpcilh in a alh dump. Lawng parah mi tampi cu an alh cih the. Cuilai fangah mi pakhat, zinan khur hnatuantu pakhat cu a alh reromi lawngpi parah ihsin a alh reromi tipi parah a dawp thla. Ziangtin a alh reromi tipi parah na dawp? Tiah thu an sut tikah, “a alh reromi tipi parah ka dawp asile tisungah ka pill an dingih ka thi lo ding ti ka thei” ati.

 

A feh reromi kan Laimi thuanthu cu a alh reromi lawngpi vek asi tiah tahthim asile kui ah kan dawp ve ding? Pawlkom phunphun kan din, a dang lam cuang lo. Kan miphun, kan khua kan ram siatsuahtu hi kawl pawl an si lo, Hakha le Tedim an si lo. Kan miphun, kan khua kan ram, siatnak le thatnak hrangah a tihnungbik le tuanvo neitu cu kanmah kan peng, kan ram milesa kan si. Ziangruangah kan politicians, biaknak lam hruaitu, miphun hruaitu pawl to tlang thei lo, thutha rel tlang thei loin an do aw aw, ziangruangah kanmah Laimi le Laimi kan mai milesa upatnak kan pe thei lo, kan upat thei lo, miphun dang upatnak pek kan  duhsawn, ziangruangah kan mifim pawl ih fimnak cu upatnak in kanc o hlang in an dung kan thlun lo? Kan THLENG aw ding maw, kan pil hlo ding? Hril ding kan nei.

 

Tuisan minung pawl nuntu ziaza kan zoh asile Khrihfa mi piangthar ka si, ti aw tu pawl nun hi kan pupa rirai bia, zuu le sa thawn a rak nungtu pawl hman kan thluk nawn lo ti a lang. Thuphan per lamah siseh miphun hrang tuannak lamah siseh zumnak nunpi lam ah siseh kan nun cu mah le pumpi hrang tlan zuam awknak ah kan tla se theh.

 

 

3. Ziangmi kan THLENG ding?

 

Milai nun thuhram dintharsal a tul: 1) Bulpak Pathian thawn pehzawm awknak-nunthar, sersiamtharmi nun-lungput thar, tongkam le tuahnak, kekardan thar; Pathian sunloihnak petu nun pumhlum sersiamthar mi nun; 2) Pulpak nuntu khawsak-taksa, thinlung, thlarau ah rinsan tlakmi bulpak nun, rinsan tlak le cawimawi upatnak tlak nunmawi; 3) Midang pehtlaihnak, insang sunglekhat, inhnen, midang, miphun dang, kan el le in dodaltu pawl thawn pehtlaihnak, 4) Soceity le government kan pehtlaihnak, tuanvo kan neihmi, le 5) sersiammi ziangkim parah kan pehtlaihnakle tuanvo kan neihmi pawl, milai nun pumhlum tuaithar mi, sersiamtharmi, Pathian Thlarau ih lamhruai mi nun nei thei dingin thleng awknak kan miphun in kan tul.

 

 

 

4.      THLENG awknak daltu

Tahthimnak pakhat: Nauhak pa te in a ih hlan ah video sungah sihal (wolf) hrang, tihnung zuknung a zoh. Zanah a itthat thei lo. A tih. An ihnak khan sungih hnipuan retnak sungah sihal (wolf) hrang um rori in a thei. A nulepa in meisa vang in an zoh, an zohter hnu khalah a tih thotho. Zai tampi cutin it thei lo in a um. A nulepa in video cu an zoh ih sihal hrang ih tihmi, plastic namsaupi, vam hemhem kha dawrah an va lei ih an ihnak khan thilretnak sangka ah an ret. Cui hnu lawngin nauhak pa te cu a itthat thei.

 

THLENG nak pohpoh ah a duh lo tu, daltu an um ringring. Leitlun thilri, tulsammi hnakin THLENG nak daltu milai pawl thinlung hi thleng harbik asi ringring. Tihmi an nei ringring. THLENG awknak a thlen tikah an hrangah an duhlo zawng a thleng dingah an ruat ringring. Dinhmunkel (status quo) nuam titu pawlin THLENGnak an duh lo.

 

 

A tuvekin THLENGnak um loin tuahkel, tikal, nunkel, simkel, pawlkom kel, thukel, lamzin kel zawh vivo asile Tipithuamthum lam pan in a fen reromi Vuiruak parah a nuam aw zetmi tlang-ak rual vek kan hual pang thei.

 

Khrihfa, a nung Pathian, duhdwtnak Pathian, dingfelnak Pathian, cakkim Pathian betu, santhar Lai minung pawl ziangah kan phunzai rero? Rirai bia kan pupa pawlin anmah le san cio ah miphun thuanthu, bulpak nunmawi, insang, khua le ram, pawlkom hngetkhoh zetin thuanthu an rak tanta ih an nun cawpcilh in an miphun sinak an rak kilhim. Pathian zangfah lainatnak an parah a lang. Leitlun khuazakip lakah a duai ce lo mi tesinfa in tanta. Santhar minung pawl nun zoh tikah upat tlak nun, pawlkom, mibur cangvaihnak, a thup ah siseh langhnan senpi vangtlang nunah siseh, thuanthutha kan tanta thei nawn lo?

 

Kan duh khal le duh lo khalle kan thuanthu cu a THLENG aw rero. Kan pupa pawlin an theihdah lomi ramah kan miphun pawl an thleng zo. Kan pupa pawlin an theih dah lo mi le an ruahban dah lo mi santhar bungrua thatha, computer, cellphone, tvp, lai khua tiang a thleng zo. Kan pupa pawlin an rak theih dah lo mi sumpai, pursum leilawnnak in kan khua kan ram, kan miphun thuanthu a cim, a nuai rero zo. Kan THLENG aw ding maw, kan hloral ta ding, hirl ding kan nei.

 

A cipciar in ziangtin ziangmi kan thleng ding timi cu thusaupi le dinhmun ih zir in cipciar in zetin hawlsuah vivo ding asi.

 

Nangmai bulpak, insang, kawhhran, pawlkom, khua le ram, miphun, THLENGnak ah na thleng aw ve ding maw, dungah tanta na si ding, kan si ding?