PUBLIC POLICY NOTE Mibur Cangvaihnak Kip Hrang Aug 5th, 2013 http://chinlandtoday.info/public-policy-note/
Mibur cangvaihnak pohpoh, biaknak, cozah kumpi le tuanrel then pawl, cozah asilomi pawlkom, hlawknak hawl company, NGO, tvp, mibur cangvaihnak tinkim ah public policy tha zet neih ringring thei hi tuisun minung pawl hrangah a thupit a zual. Khuahlan ahcun mah le local, pawlkom, khua, ram mibur lawng pehtlaih aw in mai neihzat, thiamzat, theihzat, le ti theinak parah ziangkim tuah le cangvaih a rak si theu. Tuisan, kum zabu 21 san ahcun leitlun pumhuap milai pehtlaih awksan asizo: minung, hmanrua, fimnak theihnak thiamnak, thazang khal leitlun huap in burkhawm, pehtlaih, sihcih aw in hnatuan tlangsan asi. Khuahlan ah motor a um hlanah ke thawn kan pupa pawl khual an rak tlawng, ha-thuahnak a um hlanah sunhlu kuang le thing hnge thawn an ha an rak nawtfai theu. Asinan an rak nung thotho. Tuisunah pawlkom tampi cu an hlo, an kiangkap pawlkom tumpi pawlin an hliahkhuh ih an ziamralta. Miphun tampi an hlo, miphun tum le cak pawl lakah an hlo ta. Tong tampi a hlo, hmantammi tong pawlin an dolh theh. Mibur cangvaihnak kipah ziangvek public policy kan nei timi in miphun, pawlkom, mibur san a sau ter ding maw.a ziamral dingmi lakah kan tel maw timi lai a rel asi. Santhar santiluan thawn kaih aw in public policy nei lotu, miphun, pawlkom, company, mibur pawl cu duhlo cingin santiluangin a fen hlo ding; thuanthu lawngah hminsin tlak an sile ngan an si dingih hminsin tlak thuanthu an nei lole theih hngilh lanta an si ding. Kan ral ding maw? Kan thangso ve ding maw? Miphun, mibur pawlkom tintian in hril ding kan nei cio asi. Pawlkom, mibur, miphun, cozah kumpi le company hrekkhat cu an hlo lo nan nung fang, um fangfang an siih tang tento ding ah thi-fa-hnukcat in an zuam. Um ve fangfang dingin an zuamnakah nawmnak, le thansohnak zianghman an nei lo. Zangfakza an si. A harddammi public policy hrangah ziang a thupi zoh hnik uhsi Pathian Duhnak (God’s Will) Khrihfa asi tapoh cun mibur, miphun, pawlkom, NGO, company, cozah kumpi hrang policy tuah tikah Pathian duhdan hawl hmaisakbik dingmi asi. America pawlin an rampi daanhrampi ah “All men are created equal” an rak ti. US dollar parah “In God We Trust” tiah an rak ngan. Pathian duhdan kalh in a ummi, a cangvaimi pawlkom, mibur, miphun, cozah pawl cu an ziamral lak men. An um khal asile satan hmanrua, thiltha lo burkhawmnak, aselam hmanrua men an si. Pawlkom hmin ah siseh mibur cangvaihnak tinkim ah Bible cangngan le Pathian hminsal ringring ding tinak silo in a thuhrampi policy (principles) neihmi thuken cu sersiamtu Pathian duhdan le hmin sunloihtu asi dingmi asi. Mipi Duhnak (the Will of the People) Hlansan ahcun mipi pawlin siangpahrang le lal le bawi pawl an rak rian. Santharsan ahcun hruaitu pawlin mipi duhnak rensan asi. Mipi duhnak kalh in a um, cangvai le laireltu miphun, cozah kumpi, company, pawlkom, le mibur cu rei an daih lo dingih an ziamral vivo ding. Cozah kumpi, pawlkom, company, le mibur cangvaihnak tinkim in mipi duhnak aiawhtu asi dingmi asi. Dan Dinglai (Legal stand: local, national, regional, international) Mipi duhnak, pawlkom tumtah tuansuak dingin cozah, pawlkom, company, mibur in dan a neih a tulih dan dinglai pawl a thlun, lole tuahtthatu asi a tul asi. Hlansan vekin mai insang, khua, pawlkom, company, ram pakhat lawngin ziangkim a tawp loih rampum, ramkulh, ramthen, le leitlun pumhuap dan dinglai thawn a kaih awmi, asilole a thansoh tertu asi a tul asi. Leitlun pumhuap mipi pommi dan dinglai pahbal tahratin siseh inhnen pawl nunpi mi danding lai pahbal in siseh a cangvaitu mibur pawlkom pakhatkhat cu a tul lo pi in tum lo zetmi dinhmun ah a thleng ding asi. Ziangkim tumtah, cangvaih nakah miphun, pawlkom, cozah kimpi, company, le mibur cangvaihnak tinkim ih public policy cu ramkulh, ramthen le leitlun huap mipi pomcia mi dan dinglai thlun in asilo tuahtha tu ding asi a tul asi. Nganlo mi Milai Nunphungdan (Unwritten laws: Culture and tradition) Cozah kumpi, pawlkom, biaknak, NGO, mibur tinkim in ca sungah ngan khum lomi, miphun le mibur pawl nunphung, pahbal loin kenkawhtu lole tuahthatu asi a tul asi. Nunphung cu miphuan timawitu asivekin ziangkim mibur cangvaihnak public policy in a umnak le tuahnak thawn a pehpar mi minung pawl nunphung siatsuahtu, mipi thinnattertu siloin nunphung ceimawi, thuammawitu sawn asi a tul. Power and authority Power le authority hi then thiam le hman thiam a thupi zet. Authority cu mibur pawlkom cozah ah siseh dan vekin pekmi (official) thuneihnak asi. Power cu official in pekmi siseh official asilomi thuneihnak a huap tel asi. Thim nakah Aung San Suu Kyi cu. hril tlin asi hlanah cozah danding lai vekin official authority zianghman a nei lo nan huham a nei zetmi nunau pakhat asi. Cozah, pawlkom, company, miphun le mibur cangvaihnak tinkim ah power le authority theithiam le hmanthiam a thupi ngaingai. Danding lai vekin pekmi thuneihnak cu hman thiam a awlsawn men dingnan mipi pawlin danbu sungah ngan lomi thiltitheinak, danbu nganmi hnakin a caksawnmi huham le cahnak, thiltitheinak an nei ringring asi ti thei in hmanthiam a thupi zet. Cozah, pawlkom, biaknak, le mibur umkhawm, tuankhawmnak tinkim in dan vekin pekmi thiltitheihnak (authority) siseh dan vekin pekmi silo, thiltitheinak huham cahnak thazang pawl hmang thiam dingin sangka onsaktu, lamhmuhtu public policy a neih ding a thupi asi. Santhar cozah kumpi, mibur, le pawlkom pawl cu mipi pawl hrangah, mipi pawl riantu, mipi aiawh asi vekin mipi duhnak le thatnak tlamtlinter ding cu bulpak thatnak hnakin mipi hrang a thupi sawnah ret tu public policy neitu asi dingmi asi. Dan vekin pekmi thuneihnak pawl cu dan vekin pekmi asilomi mipi thuneihnak le huham cahnak pawl siatsuahtu, nambettu siloin thazang petu le hmang thiam dingin mipi lamzin onsaktu le khihhmuhtu sawn public policy neih ding a thupi asi. Hmanrua (Resources) Hitler in “paper le cafung lawng ka tih” tiah a sim dah an ti. Hmanrua hi sumpai le hriamhrei pawl hi a thupibikah mi tampi in an ruat sual theu. Hmanrua tha bik cu fimnak, thiamnak, hmuhnak tha pawl hi an si sawn. Santhar kumpi, miphun, pawlkom, company, mibur pawl lakah santhar fimthiamnak hmanrua tha a hmang thiamthiam an thangso cak dingih midang hmaiah an tlan ding asi. Kan pupa pawl hmankel, tikel tiah tlaihsan tahratin santhar fimnak thiamnak le hmuhnak pawl hnongtu pawlkom, miphun, mibur, cozah pawl cu dungah tan an si vivo ding. Santhar minung pawl fimthiamnak thawn santiluang thazang hmangthiam tu si thei dingin public policy tha neih a thupi. Hmanrua pawl mah in neihlomi leitlun pumhuap ihsin a hawlthiam le hmang thiamtu public policy neih le hmanthiam a thupi sinsin. Tuandan ruangzing, Man neihtermi, Hmuhnak, Tumtah Ciamciamten, a tul asile thiamsangfilawr pawl kawlruai in pawlkom, mibur, kumpi cozah, miphun cangvaihnak lamzin sunmang, tuanrel dan ruangzing, manneihtermi pawl khuakhang in lairel thiam a thupi zet. Kawlram ralakap a cozah pawlin Russia le Israel ram pawl ah siseh fimthiamnak zir dingin mi tampi an thlah ih an zirter. A tawk hrih lo. Chin mi lak ah santhar mifim mithiam kan neihmi siseh miphun dang lakah in bawm theitu pawl siseh bawmtu hawlin khuahlan lungput, mah le ruahdan pomdan dinpi ngerngi loin hauhruang lenglan in thansohnak a hawlthiamtu pawlkom mibur public policy neih ding a thupi asi. Sursumnun in mahle hmuhdan duhdan ciar bizetin a fehpi tu pawlkom, cozah, company, miphun, mibur pawl cu an tumsuk asilole dungah tanta an si ringring ding. Santhar mibur umkhawm lakah kan neihmi fimnak thiamnak, sunmang Thatha le hmuhnak Thatha pawl hmang suak thei ding duhnak a neitu, sangka kau zetin a ong aw tu, neihlo mi le theihlo mi tla leitlun khawmual tinah kan tulmi a neitu pawl hnen ihsin a hmang thiamtu public policy tha zet neih thei ding a thupi asi. Rahsuah (Consequences) Hruaitu le mi naran an danglamnak pakhat cu mi naran pawl cun tuisun tuan ding lawng an hmu in an thei ih hruaitu pawl cun a rah, lamzin tawpnak an hmu in an theicia asi. Mi naran pawlin pawlkom, mibur, miphun, cozah an hruai tikah a tawpnak hmu ban loin ruah lopi dinhmun ah an thleng theu, an kiangkap pawl dungah an tannak asi theu. Rei lo te mimalsawn hrang hlawknak le nun diriamnak hrangah senpi vangtlang, mipi hrang reipi kumkhua daih thiltha, canpualtha le lamzintha pawl siatsuah, kham, daltu silo dingin public policy tha zet neih thei ding a thupi ngaingai asi. Mi zokhalin a tha bik tiah an ruahmi an tuah cio. Mipi hmailam saupi hrang thatnak cu tikcu rei lo te, mi malte hlawknak, mibur malte ruahdan ti hlawhtlinnak, le thatnak duh in an cangvaih ruangah mimalte in voi tampi an siatsuah theu asi. Mai tuah mi le duhmi ih rahsuah dingmi a selam cu ruatfuh thiam a har zet ruangah mifim mithiam le khuariat thiam, mai hmakhua sial duhnak in an thinlung mit a cawtter lomi, mifim thiam pawl hnen ihsin zir, thurawn thiam dingin public policy neih a thupi. Thupiter dingmi “Tulmi le duhmi a tam, neihmi a mal” ti asi theu. Thil tampi tulmi lakah thil pakhat te hrangah ziangtluk pek awk, hman awk asi ding timi khaukhih thiam a thupi zet asi. Tahthimnak: Mibur pakhat pual ram an tawi. An lak ih mi hmukhmak pakhatin sapicang an kah hlanah a hmuh hmuh savuak, sawrsia, tlummuang tivek a kapciamco tikah sapicang an tlan theh. Cozah kumpi, miphun, pawlkom, mipi neihmi bungrua, minung, sumpai, tikcu can pawl cu tawpcin nei lawnglawng an si. Cumi lakah ziangtik canah ziang hrangah ziangzat zo in a tuah ding, hman a tha, tvp lairel thiam, a thupitdan ih zirin ziangkim khawkhan thiamtu, leitlun pumhuap khuaruat thiamtu pawl thu ngai in cangvai thei dingin public policy tha zet duan thiam a thupi ngaingai asi. Nung fangfang, um fangfang ding cun mi naran zovek khalin pawlkom, mibur, cozah kumpi, biaknak le NGO pawlkom mibur cangvaihnak hruai theih cangvaih theih asi. Leitlun khawmual tlan zuam awknak ah santiluang in a cimsiat thei lo mi miphun tintian lakah a dingsuak mi miphun, kumpi cozah, pawlkom, mibur si Pathian pekmi leitlun pumhuap khawruahdan, hmnarua, cangvaihdan, le pehtlaihnak tha pawl hmang in kum zabu 21 mibur cangvaihdan thawn kaih aw mi public policy neih le nunpi hmanthiam ding a thupi sinsin asi. Cangantu: Rev. Hre Mang, Pastor @ Falam Christian Church of Indianapolis, USA. Zirnak, B.A. in political Science, (Hartwick College, New York, 2002); M.P.A. Master of Public Affairs (Indiana University, Indiana 2005), B.Th. & Th.M.. 1988 ah Mandalay University kai lai ihsin Burma rampum buai ruangah kawlram suahsan in “8888” tlawngta cangvaihnak teltu asi. 2000 ah US Congress ih tuahmi scholarship program thawn USA ah feh in tlawngkainak pehzawm in siseh Indiana State government hna kum 7 a tuan hnu ah Pathian kawhnak cohlang in pastor a tuan. Zirnaklamah Ph. D. in Leadership, Tennessee Temple University ah a zir rero lai.
|
WELCOME TO MY PAGE > 2013 Cahram >