USA umnak hmun hrildan ding:

Hmun dangdang ihsin USA ra ding siseh, USA state dangdangah a thlengtu pawl umnak hnget hrih lo khawruah bawmtu dingah malte ka rak ngan.

Rawl na ei sual asile sunvu na sung dawk in na ril a rawng thei; rualpi na hrilsual asile mi thalo ah na cang thei; nupi na hril sual asile na damsung hellram tla vekin na thinlung a rethei thei;  kawhhran na hrilsual asile hellram nam fialfialin vanram na thleng tla asi thei; Pathian na hrilsual asile hellram na thleng thei, ti ah an sim theu. USA ah na umnak khua na hril dik maw dik lo ti cu tuihnu kum 10, 15, 30, hnu lam lawngah na fiang aw lai ding ti a zum um. Culawng hman siloin hrilsual pawl hrang ahcun tesinfa hlohralnak khal asi thei.

Keimai hmuhnak hi ruahnak men siloin karak um dah le hmuhnak pawl parah hngat in ka ngan mi asi; New York state ah kumhnih, Frederick, Marryland ah thlathum; Atlanta, Georgia ah thlakhat le voi ziangmawzat tlawngin; Battle Creek, Michigan ah tlawng leuhleuh in, tvp, hmuhtawnmi parah hngat aw in siseh Indianapolis, USA ah a um zotu pawl dinhmun thlir in siseh ka ngan mi asi.

Umnak hmun hril tikah ruat tul mi pawl:

1)      Zumnak:

Pathian in a lo duhsakmi, a lo kawnak le tuanvo a lo pekmi nan tuansuak thei nak ding hmun hrilthiam dingin Pathian hnenah thlacam in Pathian duhnak nan hawl hmaisak a thupi.

Laitlang ih khua pakhat cu an biak inn a nuam tukih kawlramah vaih tummi tla an tul theh an ti. Zumnak lamah nan thlarua nun lo cawm thei tu ding, zumtu unau, theihcia mi neih asilo khal thaten hliakhlai a tha. Ziangah tile USA laimi pawl hi American pawl thawn kawm aw tahratin a nuam aw thei cu 100 ah pakhat hman an um lo thei men, a thlengthar pawl lakah. Curuangah Laimi pawl kawm awknak bik cu kawhhran sungah asi. Khawsung midang pawl thawn kawm awk a um tuk lo ah a cang. Curuangah nan lunghmui zawng, kawhhran zumtu unau thawn nan um tlang asile nan nuam bik ding.

2)      Hnatuan:

USA ah hnatuan hi a thupi zet. Hmun hrekkhat cu sathat ah an tuan, motor company, le warehouse, tvp ah tuan celcel asi. Mirang tong thiamlo, ca phunsang zir lo a si aw cio tikah hnatuan umum tuan cio asi. Cumi hnatuan lakah taksa hahdam, nunnak hawl hlawhtlin theih sisi hnatuan duhzawng te ngah thei nak tla a thupi zet. Laimi lak ah Falam mi pawl hi kan thazang a der deuh si pei maw, hna har kan tai deuh lo a bang. Kan umnak khua ih hna khunghar deuh tuan hi pengdang misa an tam deuh, Falam milesa pawl hi hna khunghar, thazang bang, a daihnak hmun tvp hnatuan hi pengdang misa pawl hnakin kan harsat deuh theu. Curuangah zaangdam deuh hnatuan ngah thei nak hmun hawl thiam tla a thupi zet.

USA ah million tel hnatuan neilo an um laiah, thimnakah, Indianapolis khua ih a ummi Laimi pawl hi a tar a tawt tiloin hnatuan an ngah theh mi tla hi Pathian thangthat ding kan si. Mihrek cu an hnatuan tla a nuam tik ih ummen hnakin ka duhsawn an ti rero.

Umnak kan hril tikah ziangvek hnatuan, company a umih keimah le ka sungkhat laina kawhhranpi pawl in ziangvek in ei in kan hawl ding timi ruat thiam a thupi ngaingai.

3)      Nuntu khawsak le liamkuan: Living expenses:

Nuntu khawsak awlnak hawl thiam a thupi zet. Khawpi sungah feh pawl tla an hlawhman a tam cuanglo nan nuntu khawsal liamkuan man a khungtuk. Curuangah Laimi thleng pek pawl san cem tiang cu hnatuan umum tuanin nun asi ding tikah inn lei thei in mahte tohdelh aw aw in fale te tlawng phunsang kai ter thei nak hmun hi a thupi zet. Sumpai cem tamnak bik cu inn man ah asi. Laimi cu inn neih hi a thupi bik pakhat ah ruat asi fawn tikah inn man awlnak tla a thupi zet.

Tahhtimnakah, Indianapolis, Indiana ah a ummi pawl hi khawdang dang ihsin ara thawn mi, Battle Creek, Atlanta, Kentucky, tvp, ihsin a ra  thawm mi pawl siseh Malay ihsin direct in a thlengmi pawl siseh kumthum sungah inn an lei fukvo. Insang sungah pakhat lawng hnatuan in kumhnih hna an tuan ahcun inn mawi tawk tak an lei fukfo. Apartment ih um hnakin inn lei tikah man awl deuh pe in um a theih. Tahthaimnakah, inn lei pawl lakah 3 bedroom single home, tuihlan kum 10 sungah sakmi inn thar lei pawl in an pekmi inn man cu thlakhat ah US $ 500 to $ 700 hrawng asi. Cucu 2 bedroom apartment man thawn a bang aw tluk asi ko. CUtikah insang ah mi pakhat hnatuan khalin inn an lei thei ih harsa loin an nung thei tinak asi.

Sim duhmi cu hlawhsuah mi sumpai tenren zetin inn sang tohdelh awk thei nak hmun hawl thiam a thupi.

4)      Minung ummi:

Miung thlengcia pawl umnak, mai theihthiam le rualpi tha, sungkhat naivai pawl kiangkap ah um a tha. Mahte miphun dang lakah pelrel ding asilo. Mi hrek in kiangkap ah hnaihnok hnuaihni ka paih lo titla an um men thei. USA ah lailam vekin thlaklo fehtlang, tlang hantuan, sa-hleh awk, thlailam, le khuangcawi a um lo tikah zingzan hnaihnok awk hnuai hni a um lo. Duhdawt awknak in pawlkom awknak le bawmbawi awknak bak hnaihnok awk hniaihniai a um lo. Cutikah zingzan pal tlakkai awk lo khal asile kiangkap ah siathni thatni tawn tikah bawmbawi awk le thlakam awknak a um tikah tampi khawkhat ih um cu a tangkai ngaingai.

Cui hlei ah, Laimi lawng siloin kan umnak ding khawsungmi ziangvek an si titla kan ngaihven phah a tha. Tahthimnakah, Atlanta, Georgia hi USA khawpi lakah a thihnungbi, misual tamnak bik pathumnak asi. (Atlanah ah um hlah uh ka lo tinak asilo). Kawlram mi tla an kap that hnuaihni zo. Lamzin parah damiah taih, sumpai lawnsakmi tivek tla a um hnuaihni. Cuvek khua ah kan um tikah kan tih tinak siloin fale te thansohnak hmun kha hrilthiam a thupi tinak asi.

Tahthimnakah, Indianapolis, Indiana khua ih laimi umnak Perry Township ah tlawngah Kawlrammi (laimi hlir deuh thaw) tlawngta 800 lenglo an um, phunhrek ihsin phun hleihnih tiang (High school tlawngta). An tlawng ih superintendent rori in mirang pawl lakah a simmi cu Chin mi tlawngta pawl hi “the best student, the best discipline student an si” a ti. Mirang sangtu kan si, miphun zawng in ruat asile. Cun, khawsung khalah bawngbi tawpawih, cingpai liailiai tivek hmuhding an um lo tluk asi. Kan umnak hi conservative zet an si. SIm duhmi cu umnak environment khal hril thiam a thupi zet. Ka simmi hi mi tampi hrangah tu ahcun san a nei lem lo tla asi thei. Hmailam kum reipi kan tesinfa san ah danglam nak a neihter dingmi tla asi thei.

5)      Zo thurawn:

USA thleng zo pawlin thu an rel celcel ding, an lo sim celcel ko ding. Mi hrek khat cun Laimi thurawn duh loin mirang le mi phundang rinsan sawn tutla nan um thei men. Zokhal a theicia kan um lo tikah thurawn lo petu ih zir in nan hril sualin nan hril fuh tla asi thei. Curuangah upa lungfim, USA nuntu khawsak dan thei cia deuh, rinsan um thurawn nan lak thiam a thupi zet.

Mirang pawl hnen ihsin bawmnak thurawn lak tikah Laimi pawl tulmi ngaingai hi insim theh har zet ruangah Laimi umzia thei deuh pawlin duhsaknak thawn thurawn pek awk hi tangka ih lei theihlo man nei tukmi asi ti ah ka ruat.

Curuangah, nan umnak ding hmun nan hril tikcan lawng siloin USA nan um sung, thiltha, hlawknak lamzin le mai thahhnempi ding mi lamzin ummi ah kaihruai aw tu thurawn thatha umnak hmun nan hril thiam khal a thupi ngaingai.

Culole, USA ah a thleng zo tampi ka hmuh nakah, mi tampi in a tullo pi in sumpai liamkuan rero tu an um theu. Cuvek thiamthiam in hlawknak an ngah dingmi, an canpual hmang thiam lo tu tampi in an hlawk dingmi an sun phah theu.

6)      Bawmbawi awknak :

USA thleng zo tu pawl lakah thlengthar pawl ngaihven loin mai sungkhat le rualpi tha hman thiltha sim aw duh lo tla an um tla asi thei men. Asinan, Indianapolis, Indiana, ih a ummi laimi pawl hi ka hmuh nak vek asile ka uar ngaingai. Kan fim kan thiam tinak siloin thiltha theihmi, hechet tiah kan sim aw, kan bawm aw tawn ih thleng tharzo khal an-hai lo ten, duhthusam vek asilo hmanah, thei tawk cio kan bawm aw tawn  tento tikah zohthim tlak zet asi ka ti.

Miphun dang Social worker pawlin an lo bawm mi cu malte lawng asi. Laimi pawl cu mah le mah kan bawm awk tikah hmakhat te ah Pathian zangfahnak in kan dingcang lohli thei mi hmuh tikah lungawinak ngaingai asi. THlenpek kumhnih kumthum cu zocio khal hramthlak nak hawl le umhnget khuar tum rero asi tikah kiangkap rualpi tha, sungkhat, miphunpi te pawl thawn bawmbawi awknak hi a thupi ngaingai. Lunglen umhar ti um lo ten, tulsam mi hmuansak hmuan thlangah bawm aw tawn in nun asi tikah lairam sungkhat ngai lo ten nuntu khawsak asi. Kan thlenpek pawl dinhmun ruah in cu neta thleng pawl hrang ahcun lamzin tampi a ong aw zo asi tiah ka ruat.

7)      Hmailam saupi:

Hmailam saupi, Zesu a ra lohli lo asile, hrang ruatin kan tesinfa pawl hi zovek milai pawl thawn, ziangvek hmunah rung thanglian in um hai sehla kan duh timi ruat in umnak hmun khal kan hril thiam a thupi zet. USA a thlengmi leitlun ramtin ihsin miphun pawl an hliakhlai tikah mahte community nei in mai miphun thawn pawlkom awknak nei tu pawl hi an thangso bik ti asi. Midang nun cawngin nung lohli tu pawl hi an laklawh ih an thangso cak lo sawn an ti. Indiana state pumpi ah tla High School Mathematics Master, le Science master 2010 ngah tu hi India ram ihsin a ra mi an si. India mi pawl hi tampi an um ve ih anmah te community nei in anmai nunphung ten a nungmi an si. SIm duhmi cu mai miphunpi pawl thawn nunphung nei in a nungtu pawl hi an thangso cak in an felfai sawn an ti. Mirang nuncawng in mai miphun dung a tuntu pawl hi an tefa pawl an hlo vai sawn asi tiah social scientist pawl in an hliakhlai nak vek asile an hmuhsuak mi asi.

Curuangah, hmailam saupi tiang ruatin kan tesinfa pawl umtlannak, Lai miphun pawl pawlkom awknak le miphun sinak (identity) kenkawh thei dingin a bur le a hlawm in mai duhzawng mipum le mibur pawl thawn nuncan tlanlen le nuntu khawsak tlang ding hrial thiam cio ding malte duhsaknak in ka rak ngan mi asi.

Khui khua a tha bik ti cu ka lo sim lo ding; asinan Indianapolis cu Laimi cu an pung luihlo tako, 6000 ihsin 7000 hrawng cu kan kim zo an ti. Ziangzat ciah kan si ding ti cu ka thei lo.

Nan hmailam hrang a thabik, Pathian in a lo kawhnak le tuanvo a lo pekmi tuansuak thei dingin Pathian Thlarau in nangmah le na insang hrang a thabik hrilthiam dingin lo bawm hram seh!

Duhsaknak in,

Hre Mang

Indianapolis, Indiana

USA